Αγρότης, τεύχος 484

Τ Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Τ Ο Υ Υ Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Υ Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Α Σ , Α Γ Ρ Ο Τ Ι Κ Η Σ Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η Σ Κ Α Ι Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Τ Ο Σ A Γ Ρ Ο Τ Η Σ TΕΥΧΟΣ 484 ΕΤΟΣ 78 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΑΠΡΛΙΟΣ 2022 www.agrokypros.gov.cy To Ανθρωποπούλι (Tyto alba) Κλάδεμα ελιάς Η πολιτική από το αγρόκτημα στο πιάτο

Η Άρκευθος η ψηλή ή Αόρατος της Μαδαρής ανήκει στην οικογένεια κυπαρισσίδες (Cupressaceae). Το γένος περιλαμβάνει 60 είδη περίπου, με εξάπλωση κυρίως στις εύκρατες περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου. Πολλά είδη αξιοποιούνται ως κοσμητικά και για την παραγωγή ξυλείας και ρητίνης. Στην Κύπρο αντιπροσωπεύεται με τέσσερα ιθαγενή είδη: Juniperus phoenicea (Άρκευθος η φοινικική ή Αόρατος του Ακάμα), Juniperus foetidissima (Άρκευθος η δυσοσμωτάτη ή κυπαρίσσι του Τροόδους), Juniperus excelsa subsp. excelsa (Άρκευθος η ψηλή ή Αόρατος της Μαδαρής) και Juniperus oxycedrus (Άρκευθος η οξύκεδρος). Για περισσότερες πληροφορίες βλ. σελ. 68 (Aναφορά σε ένα από τα κυπριακά φυτά). Αόρατος της Μαδαρής - Juniperus excelsa subsp. Excelsa

A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 2 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 4 3 Περιεχόμενα ΝΕΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗ ΑΤΖΕΝΤΑ 6 Συνάντηση εκπροσώπων του Υπουργείου Γεωργίας με κοινοτάρχες της επαρχίας Λεμεσού στην κοινότητα Παλώδιας ΓΕΩΡΓIΑ 8 Στρατηγικές διαχείρισης των ασθενειών ξύλου στην άμπελο 10 Το κλάδεμα της ελιάς 12 Η καλλιέργεια του σκόρδου 14 Έργο ARTOLIO - Κερδοφόρος και βιώσιμη παραγωγή ελαιολάδου από μικρούς παραγωγούς της Μεσογείου 16 Διαδικασίες που πρέπει να τηρούν οι γεωργοί μετά από θεομηνίες 18 Τριανταφυλλιά η δαμασκηνή 20 Ολοκληρωμένη διαχείριση πληθυσμών των τρωκτικών 22 Η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» 24 Η χρήση των τενσιομέτρων 26 Ανατροπή γεωργικού ελκυστήρα 29 Η καλλιέργεια του λωτού ΝEΑ ΓΙΑ ΤΑ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 32 Νέα, εξελίξεις στις χρήσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ 33 Παράγοντες που επηρεάζουν τη λιποπεριεκτικότητα του αιγοπρόβειου γάλακτος 35 Βελτίωση της βιωσιμότητας των μονάδων αιγοπροβατοτροφίας 36 Η τρομώδης νόσος και η καταπολέμησή της 38 Η διάθεση των κτηνιατρικών φαρμάκων στην Κυπριακή Δημοκρατία 40 Εποχικές κτηνοτροφικές ασχολίες ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 42 Άδειες χρήσης κυβερνητικών γεωτρήσεων - Νομοθετικό πλαίσιο και διαδικασία έκδοσης αδειών 43 Διαδικτυακή Υπηρεσία Περιβαλλοντικών Κινδύνων ERΜΙS-F, του Προγράμματος Συνεργασίας INTERREG V-A Ελλάδα Κύπρος 2014-2020 46 Υλοποίηση Σχεδίου Αξιολόγησης του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Θάλασσα» 2014-2020 48 Υποχρεώσεις παραγωγών επικίνδυνων αποβλήτων - Ηλεκτρονικό Μητρώο Αποβλήτων 50 Cy-FIS: Εφαρμογή συσκευών «έξυπνης» κινητής τηλεφωνίας του Τμήματος Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών (ΤΑΘΕ) 51 Το ανθρωποπούλι (Tyto alba): Το βιολογικό όπλο κατά των τρωκτικών 54 Η κλιματολογία του καλοκαιριού στην Κύπρο Η ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΜΑΣ ΕΡΕΥΝΑ 55 Νέες έρευνες και ευρήματα για τα τρωκτικά της Κύπρου 58 Θρέψη και άρδευση κερασοτομάτας σε υδροπονικά συστήματα ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΑΠ 60 Προκηρύχθηκαν από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης τον περασμένο Φεβρουάριο 62 Πρόγραμμα ενωσιακής ενίσχυσης για την παροχή φρούτων και λαχανικών, μπανανών και γάλακτος στα σχολεία A Γ Ρ Ο Τ Η Σ ...συνέχεια

A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 2 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 4 4 Διεύθυνση και στοιχεία επικοινωνίας ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ, ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Αμφιπόλεως 6, 2025, Στρόβολος Λευκωσία www.agrokypros.gov.cy Τηλ.: 22408599/8, Φαξ: 22771385 Email: agrokypros@moa.gov.cy ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Απελλή, 1080 Λευκωσία www.pio.gov.cy Υπεύθυνος Έκδοσης Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος Τμήμα Γεωργίας Κλάδος Γεωργικών Εφαρμογών - Δημοσιότητα Επιμέλεια Έκδοσης Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών Email: enicolaou@pio.moi.gov.cy Καλλιτεχνική επιμέλεια - Σχεδιασμός Design for Life Ltd - www.dforlife.com Φωτογραφίες Αρχείο ΥΓΑΑΠ, αρχεία Τμημάτων/Υπηρεσιών/Οργανισμών του ΥΓΑΑΠ και προσωπικά αρχεία συγγραφέων, www.shutterstock. com Εκτύπωση Κώνος Λτδ Γ.Τ.Π. 93/2022 - 5.000 ISSN 0256-8519 Εκδόθηκε από το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών Το περιοδικό διανέμεται δωρεάν από το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος. Διατίθεται, επίσης, ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: www.agrokypros.gov.cy Εναλλακτικά, σαρώστε με το κινητό σας το εικονίδιο για πρόσβαση στην ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού. Συνδρομές: Για θέματα που αφορούν τη συνδρομή σας στο περιοδικό (όπως εγγραφή, διαγραφή, αλλαγή διεύθυνσης κ.λπ.) επικοινωνήστε με το: agrokypros@moa.gov.cy ή με το φάξ: 22771385. Σημείωση Εκδότη: Απαγορεύεται αυστηρά η πώληση ή οποιαδήποτε άλλη εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους της παρούσας έκδοσης. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση αποσπασμάτων με την προϋπόθεση αναφοράς της πηγής. Τεύχος 484, Έτος 78, Ιανουάριος-Απρίλιος 2022 • Το τετραμηνιαίο περιοδικό του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος (ΥΓΑΑΠ) το οποίο εκδίδεται από το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών του Υπουργείου Εσωτερικών. Περιεχόμενα (συνέχεια) ΝΕΑ ΕΑΔ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΣΚΚ 63 Νέα Εθνικού Αγροτικού Δικτύου ΓΕΩΡΓΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ 65 Ο περί των Αθέμιτων Εμπορικών Πρακτικών στην Αλυσίδα Εφοδιασμού Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Νόμος του 2021 ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΑ ΝΕΑ 66 Μελισσοκομικό Πρόγραμμα 2020-2022 ΟΙΝΩΝ ΝΕΑ 67 Θετικές εξελίξεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις ευρωπαϊκές οινικές παραδόσεις ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΦΥΤΑ 68 Δέντρο της χρονιάς 2022 Αόρατος της Μαδαρής - Juniperus excelsa subsp. Excelsa ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ 69 Η περιοχή της Μόρφου έναν αιώνα πριν ΓΕΥΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ 70 Μαγειρευτή φασολάδα με μολόχες, αλατούνες και τεράτσι λουκάνικο ΤΟ ΜΕΛΙ ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΜΑΣ 71 Πόμπες

A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 2 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 4 5 Αγαπητοί αναγνώστες, αγαπητές αναγνώστριες, Το τεύχος που φθάνει στα χέρια σας σηματοδοτεί το 78° έτος κυκλοφορίας του «Αγρότη», μιας έκδοσης που διαχρονικά αλλάζει, εξελίσσεται, προσαρμόζεται στα δεδομένα κάθε εποχής. Παραμένει όμως πιστό στον σκοπό του, που δεν είναι άλλος από την ενημέρωση και στήριξη των ανθρώπων που μοχθούν για τη γη, φροντίζουν και νοιάζονται για το περιβάλλον, αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της πρωτογενούς παραγωγής αυτού του τόπου, τους Κύπριους αγρότες. Στις ομολογουμένως δύσκολες οικονομικά, κοινωνικά και γεωπολιτικά συγκυρίες τις οποίες βιώνουμε, ο ρόλος αυτός της ενημέρωσης, της μεταφοράς τεχνογνωσίας και της προσφοράς μιας νέας θεώρησης πραγμάτων είναι ακόμα πιο καθοριστικός. Από τις δράσεις του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος ξεχωρίζουν η πρωτοβουλία και οι συντονισμένες προσπάθειες για τη βιολογική καταπολέμηση της ποντίκας με βιολογικό τρόπο. Ενός εχθρού σημαντικού για δενδροκομικές, κτηνοτροφικές και όχι μόνο μονάδες, για την καταπολέμηση του οποίου στο παρελθόν έχουν χρησιμοποιηθεί μεγάλες ποσότητες χημικών σκευασμάτων. Με τη χρήση του ανθρωποπουλιού καθίσταται δυνατή η βιολογική διαχείριση του προβλήματος. Το τεύχος αυτό αναφέρεται στην πολιτική βούληση του ΥΓΑΑΠ, στις μελέτες που έχουν γίνει τόσο για το ανθρωποπούλι όσο και για την ποντίκα στην Κύπρο και στις διαθέσιμες εναλλακτικές στη χρήση χημικών σκευασμάτων, μεθόδους. Με στόχο μια Ευρώπη με πιο υγιεινά και βιώσιμα τρόφιμα, παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2020 η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» ως μία από τις βασικές δράσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η αγροδιατροφική αλυσίδα της Ένωσης διασφαλίζει την επισιτιστική ασφάλεια εκατομμυρίων πολιτών και αποτελεί σημαντικό οικονομικό τομέα της ΕΕ. Έχει όμως και σημαντικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Με τη Στρατηγική επιδιώκεται η στροφή σε συστήματα τροφίμων περιβαλλοντικά ουδέτερα, ανθεκτικά σε κρίσεις, που να προσφέρουν ασφαλή, υγιεινά και οικονομικά προσιτά τρόφιμα σήμερα και στο μέλλον. Διαχρονικά το ΥΓΑΑΠ έρχεται αρωγός στον Κύπριο αγρότη σε περιπτώσεις δυσμενών συνθηκών. Το νέο σύστημα διαχείρισης κινδύνων στη γεωργία είναι καθολικό, δίκαιο, αποτελεσματικό, ανθρώπινο. Στο παρόν τεύχος φιλοξενείται άρθρο σχετικά με τις διαδικασίες που πρέπει να τηρούν οι γεωργοί μετά από θεομηνίες, ώστε να επωφελούνται πλήρως από το σύστημα αυτό. Οι νέες προκηρύξεις του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης παρέχουν στοχευμένη στήριξη σε τομείς και δράσεις, καθώς και σε πυρόπληκτες περιοχές και τους νέους. Η νομοθεσία, τέλος, για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στην αλυσίδα εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων και τροφίμων στόχο έχει την εξυγίανση της εμπορίας των προϊόντων αυτών στον τόπο μας. Σημαντικός παραγωγικός κλάδος της κτηνοτροφίας μας η αιγοπροβατοτροφία, ενόψει και των αυξημένων αναγκών σε αιγινό γάλα. Παρέχονται σημαντικές πληροφορίες για τη βιωσιμότητα των κτηνοτροφικών μονάδων, αλλά και την παραγωγή υψηλής ποιότητας γάλακτος, ενώ άλλο άρθρο πραγματεύεται την τρομώδη νόσο, έλλειψη διαχείρισης της οποίας μπορεί να έχει σημαντικές οικονομικές συνέπειες για τους κτηνοτρόφους. Η σύγχρονη τεχνολογία των επικοινωνιών βρίσκει ποικίλες εφαρμογές όπως στην καταγραφή της αξιοποίησης αλιευτικών πόρων, αλλά και την άμεση αναφορά περιβαλλοντικών κινδύνων. Στο πλαίσιο της υποστήριξης μοντέλων βιώσιμης παραγωγής και κατανάλωσης εντάσσεται το άρθρο για τις υποχρεώσεις των παραγωγών επικίνδυνων αποβλήτων. Αυτά και πολλά ακόμα τεχνικά θέματα, θέματα διαχείρισης φυσικών πόρων, απολογισμός του περασμένου καλοκαιριού, αναφορά στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Θάλασσα», οι μόνιμες στήλες ειδικού ενδιαφέροντος και ένα νοσταλγικό γλυκό για το κλείσιμο ελπίζουμε ότι θα κρατήσουν για άλλη μια φορά ζωντανό το ενδιαφέρον όλων εσάς των αναγνωστών από την πρώτη μέχρι και την τελευταία σελίδα του περιοδικού. Όπως πάντα, παραμένουμε δεκτικοί σε απόψεις και σχόλιά σας για βελτίωση. Καλή ανάγνωση, η συντακτική ομάδα A Γ Ρ Ο Τ Η Σ

A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 2 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 4 6 Συντονισμένες προσπάθειες καταβάλλει το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος (ΥΓΑΑΠ) γιατηνπροώθησητηςβιολογικήςκαταπολέμησης των τρωκτικών και τη μείωση της χρήσης χημικών σκευασμάτων, τα οποία χρησιμοποιούνται για την καταπολέμησή τους. Στο πλαίσιο αυτών των προσπαθειών πραγματοποιήθηκε στις 21 Μαρτίου 2022 ενημερωτική συνάντηση, στο Κοινοτικό Συμβούλιο Παλώδιας με κοινοτάρχες ή εκπροσώπους των κοινοτικών συμβουλίων της επαρχίας Λεμεσού, των οποίων οι κοινότητες αντιμετωπίζουν προβλήματα από την καταστροφή των χαρουποκαλλιεργειών από τρωκτικά. Κατά τη συνάντηση έγιναν παρουσιάσεις από λειτουργούς του ΥΓΑΑΠ για εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης των τρωκτικών. Απώτερος στόχος είναι η μείωση της χρήσης τρωκτικοκτόνων στην ύπαιθρο. Πρόγραμμα βιολογικής διαχείρισης τρωκτικών Οι κοινοτάρχες, στην παρουσία και της Επιτρόπου Περιβάλλοντος κας Κλέλιας Βασιλείου αλλά και εκπροσώπων της Κυνηγετικής Ομοσπονδίας, είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν για το πρόγραμμα βιολογικής διαχείρισης τρωκτικών μέσω του ανθρωποπουλιού καθώς και εναλλακτικών τρόπων καταπολέμησης, να δουν παραδείγματα και να συζητήσουν τρόπους εφαρμογής τους στις κοινότητές τους. Ο περιορισμός της χρήσης χημικών σκευασμάτων μπορεί να επιφέρει πολλαπλά οφέλη, αφού όχι μόνο η καταπολέμηση τρωκτικών με αυτά είναι ζημιογόνα για το περιβάλλον, ενδεχόμενα επιβαρυντική για την υγεία του ανθρώπου, αλλά είναι και για τις επηρεαζόμενες κοινότητες οικονομικά ασύμφορη. Το ΥΓΑΑΠ έχει παραχωρήσει μεγάλο αριθμό από τεχνητές φωλιές σε κοινότητες που εκδήλωσαν ενδιαφέρον και θα προχωρήσει στην παροχή τεχνογνωσίας για την τοποθέτησή τους. Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης τρωκτικών με χρήση του ανθρωποπουλιού, με οδηγίες του Υπουργού Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος Στο μεταξύ, στο πλαίσιο του «Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης των τρωκτικών με τη χρήση του ανθρωποπουλιού», το οποίο ετοιμάστηκε με οδηγίες του ΥΓΑΑΠ και εντάσσεται στην προσπάθεια προώθησης της βιολογικής καταπολέμησης των τρωκτικών, θα ενισχυθεί η τοποθέτηση τεχνητών φωλιών ανθρωποπουλιού σε παγκύπρια βάση. Ήδη, το Τμήμα Γεωργίας, το Τμήμα Δασών, η Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου, η Κυνηγετική Ομοσπονδία και άλλα οργανωμένα σύνολα έχουν τοποθετήσει έναν μεγάλο αριθμό τεχνητών φωλιών σε όλες τις επαρχίες, εκ των οποίων ένα ικανοποιητικό ποσοστό έχει εποικιστεί από ανθρωποπούλια. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης αποσκοπεί, κυρίως, στην χαρτογράφηση των φωλιών που έχουν ήδη τοποθετηθεί αλλά και αυτών που προγραμματίζεται να τοποθετηθούν, στη μελέτη της βιολογίας του ανθρωποπουλιού, καθώς και στην ενημέρωση του αγροτικού κόσμου για τη σημασία της βιολογικής καταπολέμησης και της ανάγκης μείωσης των χημικών σκευασμάτων που χρησιμοποιούνται πολλές φορές ανεξέλεγκτα. Το ανθρωποπούλι αποτελεί τον καλύτερο σύμμαχο των αγροτών για την καταπολέμηση των τρωκτικών στην ύπαιθρο, ΝΕΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗ ΑΤΖΕΝΤΑ Συνάντηση εκπροσώπων του Υπουργείου Γεωργίας με κοινοτάρχες της επαρχίας Λεμεσού στην κοινότητα Παλώδιας Συνεχίζεται η οργανωμένη προσπάθεια διαχείρισης τρωκτικών με ανθρωποπούλια και άλλους εναλλακτικούς τρόπους καταπολέμησης

A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 2 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 4 7 δευτερεύουσες δηλητηριάσεις, δηλαδή, αφού τραφούν με ζώα που έχουν δηλητηριαστεί. Στο παρόν τεύχος γίνεται εκτενής αναφορά, στην ενότητα Γεωργία για την ολοκληρωμένη διαχείριση πληθυσμών των τρωκτικών, στο αντίστοιχο άρθρο στη σελίδα 20, ενώ το ανθρωποπούλι και τα θαυμαστά χαρακτηριστικά του περιγράφονται αναλυτικά στην ενότητα Φυσικοί Πόροι και Περιβάλλον, στη σελίδα 51. αφού τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με τρωκτικά (ποντίκια και αρουραίους). Το κάθε ανθρωποπούλι καταναλώνει 4-6 τρωκτικά κάθε βράδυ ενώ μια οικογένεια ανθρωποπουλιών καταναλώνει μέχρι 6.000 τρωκτικά τον χρόνο. Η χρήση τρωκτικοκτόνων και άλλων δηλητηρίων στην ύπαιθρο αποτελεί σοβαρή απειλή για τη βιοποικιλότητα και την άγρια ζωή, αφού πολλά ζώα πεθαίνουν από ΝΕΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗ ΑΤΖΕΝΤΑ

8 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 2 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 4 ΓΕΩΡΓIΑ Στρατηγικές διαχείρισης των ασθενειών ξύλου στην άμπελο Υπάρχουν λύσεις; Όπως έχει αναφερθεί στο πρώτο μέρος του άρθρου, το οποίο φιλοξενήθηκε στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού, οι μύκητες που ευθύνονται για τις ασθένειες του ξύλου, σε αντίθεση με τα παθογόνα που προσβάλλουν τα «πράσινα» μέρη της αμπέλου (στάχτη, περονόσπορος, βοτρύτης, κ.ά.), εισέρχονται στο εσωτερικό του πρέμνου, μέσω των πληγών κλαδέματος και παραμένουν βαθιά εγκατεστημένοι εκεί. Ως αποτέλεσμα τα προσβεβλημένα φυτά φέρουν αυτές τις μολύνσεις για όλη τους τη ζωή. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε σταδιακή απόφραξη/καταστροφή των αγγείων του ξύλου που μεταφέρουν νερό και θρεπτικά συστατικά από το έδαφος στα ανώτερα μέρη του φυτού. Το φυτό αδυνατεί να ικανοποιήσει τις υδατικές του ανάγκες, παρουσιάζοντας συμπτώματα μάρανσης, ξήρανσης, ακόμα και νέκρωσης μέρους ή του συνόλου του. Η εντατική μελέτη των ασθενειών αυτών έχει επιφέρει σημαντική πρόοδο στην κατανόηση των παθογόνων αιτιών που τις προκαλούν, της επιδημιολογίας τους, των επιπτώσεων και της αντιμετώπισής τους. Ωστόσο, είναι σημαντικό να γίνει σαφές ότι λόγω του εύρους, της πολυπλοκότητας, αλλά κυρίως της φύσης του προβλήματος, απουσιάζουν αυτοδύναμα αποτελεσματικά θεραπευτικά μέτρα αντιμετώπισης. Επομένως, η διαχείριση του προβλήματος οφείλει να είναι ολιστική, βασιζόμενη σε ένα σύστημα διαχείρισης που ξεκινά από τα φυτώρια και το πολλαπλασιαστικό υλικό, καταλήγοντας στη διαχείριση των ενήλικων αμπελώνων και περιλαμβάνει καλλιεργητικά και φυτοπροστατευτικά μέτρα από το σύνολο των εμπλεκομένων στην αμπελοκαλλιέργεια. Πολλαπλασιαστικό υλικό Η χρήση φυτικού υλικού, απαλλαγμένου από ασθένειες, αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την εγκατάσταση μιας νέας φυτείας. Παράδειγμα επιτυχούς παραγωγής πιστοποιημένου φυτικού υλικού, αποτελούν οι ιολογικές ασθένειες της αμπέλου. Σήμερα υπάρχουν πολλά τέτοια προγράμματα ανά τον κόσμο. Επιτυχημένο πρόγραμμα παραγωγής πιστοποιημένου φυτικού υλικού εφαρμόζεται και στην Κύπρο, μέσω του Τμήματος Γεωργίας. Θεωρώντας ως αρκετά πιθανή την παρουσία παθογόνων στο πολλαπλασιαστικό υλικό της αμπέλου, έχει σημαντική αξία για την αμπελοοινική βιομηχανία η παραγωγή και χρήση μοσχευμάτων απαλλαγμένων από παθογόνα υπεύθυνα για τις ασθένειες ξύλου. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές προκλήσεις για την ανάπτυξη ενός ανάλογου προγράμματος. Για παράδειγμα οι μύκητες μπορεί να βρίσκονται εντός του ξύλου της αμπέλου χωρίς την εκδήλωση ορατών συμπτωμάτων μέχρις ότου τα πρέμνα να έρθουν «αντιμέτωπα» με κάποια καταπόνηση, όπως για παράδειγμα η έλλειψη νερού. Έτσι προς το παρόν, δεν είναι δυνατόν να διασφαλιστεί απόλυτα «καθαρό»/πιστοποιημένο πολλαπλασιαστικό υλικό για τις ασθένειες αυτές. Παρά ταύτα, υπάρχουν διαδικασίες που μπορούν να ενταχθούν στην παραγωγή πρωτογενούς υλικού και να μειώσουν Αν και περιγράφονται από τα τέλη του 19ου αιώνα, οι ασθένειες ξύλου της αμπέλου παρουσιάζουν την τελευταία 20-ετία σημαντική έξαρση στη συχνότητα εμφάνισής τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Το γεγονός αυτό αποτελεί συνέπεια πολλών παραγόντων, όπως περιγράφονται στο παρόν άρθρο. Μία από τις βασικές αιτίες για την παρατηρούμενη έξαρση στις ασθένειες του ξύλου της αμπέλου είναι οι δραστικές αλλαγές στα συστήματα εγκατάστασης και διαμόρφωσης των αμπελώνων με στόχο την αύξηση της παραγωγής ανά μονάδα επιφάνειας. Η μετάβαση από τους παραδοσιακούς, χαμηλής πυκνότητας αμπελώνες, σε πυκνές φυτεύσεις με συστήματα διαμόρφωσης (κορδόνι, Guyot, κ.ά.) που επιφέρουν αύξηση των πληγών κατά το ετήσιο κλάδεμα των πρέμνων, έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία σημαντικά μεγαλύτερου αριθμού σημείων εισόδου των παθογόνων στο εσωτερικό των φυτών. Επιπλέον, συνέβαλε το γεγονός ότι στις αρχές του 2000 απαγορεύθηκε η χρήση του αρσενικώδους νατρίου (Na3AsO4), εξαιτίας περιβαλλοντικών προβλημάτων και ζητημάτων δημόσιας υγείας. Η απόσυρσή του αφαίρεσε τη δυνατότητα χρήσης της πλέον αποτελεσματικής δραστικής ουσίας για τη θεραπευτική αντιμετώπιση κυρίως της ίσκας, αλλά και άλλων παρεμφερών ασθενειών. Οι επιστήμονες εστιάζουν επίσης στην επίδραση των νέων περιβαλλοντικώνδεδομένων,όπωςδιαμορφώνονταιτελευταία ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Οι παρατεταμένες και ακραίες πολλές φορές υδατικές καταπονήσεις στις οποίες υπόκεινται οι αμπελώνες, ένα φαινόμενο που έχει ενταθεί με θερμότερα και ξηρότερα καλοκαίρια, φαίνεται ότι συμβάλλουν στην αύξηση της έντασης του προβλήματος, ιδιαίτερα σε περιοχές ή εκμεταλλεύσεις που αδυνατούν να παρέχουν υποστηρικτική άρδευση. Τέλος, η πρόσφατη παγκόσμια «άνθηση» της αμπελοκαλλιέργειας, μετά τη δεκαετία του 1990, αύξησε ραγδαία τις ανάγκες πολλαπλασιαστικού υλικού, με αποτέλεσμα ποιοτικές «εκπτώσεις» για την κάλυψη της αυξημένης ζήτησης. Πολλοί από τους τότε εγκατεστημένους αμπελώνες έφθασαν σήμερα σε μια ηλικία, όπου η έκφραση των συμπτωμάτων από ασθένειες του ξύλου είναι πλέον εμφανής με αρνητικά αποτελέσματα τόσο στην παραγωγικότητα, όσο και τη βιωσιμότητά τους. Διεθνείς έρευνες αναφέρουν ότι το φυτικό υλικό αμπέλου που χρησιμοποιείται είναι συχνά προσβεβλημένο από φυτοπαθογόνους μικροοργανισμούς που εμπλέκονται σε ασθένειες ξύλου λόγω υφιστάμενων μολύνσεων στα μητρικά φυτά των φυτωρίων ή εξαιτίας επιμολύνσεων που συμβαίνουν κατά τη διαδικασία της προετοιμασίας του φυτικού υλικού. Ως εκ τούτου, το επίπεδο φυτοϋγείας του πολλαπλασιαστικού υλικού που χρησιμοποιείται για την εγκατάσταση ή ανανέωση αμπελώνων συμβάλλει αποφασιστικά στην ένταση του προβλήματος. Επιπλέον η λήψη φυτικού υλικού αμφιλεγόμενης «καθαρότητας» από ιδιωτικούς αμπελώνες για προσωπική χρήση επιτείνει το πρόβλημα, ενώ η πρακτική της στρωμάτωσης των κληματίδων για ριζοβολία σε μη αποστειρωμένο υπόστρωμα ενέχει υψηλή επικινδυνότητα επιμόλυνσης τους, διότι το έδαφος αποτελεί πολύ σημαντική πηγή μολύσματος πολλών από τα υπεύθυνα παθογόνα και πρέπει να αποφεύγεται. δρ Λουκάς Κανέτης Επίκουρος Καθηγητής, Γεωπόνος - Φυτοπαθολόγος Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Στυλιανός Σαμουήλ Λειτουργός Γεωργίας Τμήμα Γεωργίας

9 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 2 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 4 ΓΕΩΡΓIΑ σημαντικά το πρόβλημα, όπως προαναφέρθηκε. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι μια πρακτική που δοκιμάζεται διεθνώς προς αυτή την κατεύθυνση είναι η θερμοθεραπεία του πολλαπλασιαστικού υλικού· μια διαδικασία που μπορεί να προσφέρει υψηλά επίπεδα προστασίας μέσω της μείωσης των παθογόνων μικροοργανισμών εντός του φυτικού υλικού και κατ’ επέκταση να μειώσει ουσιαστικά το πρόβλημα στους νέους αμπελώνες. Η χρήση κληματίδων από «προσωπικούς» αμπελώνες ή «συγγενών και φίλων» και το παράχωμά τους στο έδαφος μέχρι την εποχή φύτευσης, για λόγους συντήρησης και ριζοβολίας, αποτελούν κοινές πρακτικές για τους αμπελοκαλλιεργητές της χώρας. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι οι πρακτικές αυτές, ενέχουν πολύ υψηλά επίπεδα επικινδυνότητας για την υγεία των νεοεγκατεστημένων αμπελώνων. Η επιλογή των κληματίδων δίχως την αξιολόγηση του φυτού-δότη για εγκατεστημένες μολύνσεις και στη συνέχεια το παράχωμα τους σε επιμολυσμένο υπόστρωμα (έδαφος) αυξάνουν τον κίνδυνο προσβολής του φυτικού υλικού, αφού αρκετά από τα παθογόνα αυτά επιβιώνουν στο έδαφος. Συστήματα διαμόρφωσης και πρακτικές κλαδέματος Τα συστήματα διαμόρφωσης των αμπελώνων και ο τρόπος διενέργειας των κλαδεμάτων επηρεάζουν σημαντικά τα επίπεδα προσβολής. Οι μολύνσεις στον αγρό συνδέονται άμεσα με την περίοδο απελευθέρωσης αερομεταφερόμενου μολύσματος και την παρουσία βροχοπτώσεων που συμπίπτουν με την περίοδο του κλαδέματος. Κατά συνέπεια, το κλάδεμα με υγρό (βροχερό) καιρό και πολύ χαμηλές θερμοκρασίες πρέπει να αποφεύγεται, ώστε να επιτύχουμε ταχύτερη επούλωση των πληγών. Έρευνες έδειξαν ότι η μετάθεση της εποχής κλαδέματος, είτε αργότερα (μέσα Φεβρουαρίου έως αρχές Μαρτίου) ή νωρίτερα (τέλη φθινοπώρου), απέδωσε σημαντική μείωση των προσβολών. Αναφορικά με τα συστήματα διαμόρφωσης, προκύπτει ότι εκείνα που δημιουργούν μεγαλύτερο αριθμό κλαδευτικών πληγών (π.χ. αμφίπλευρα κορδόνια), συμβάλλουν επίσης σε υψηλότερα ποσοστά μόλυνσης του φυτικού ιστού. Αφαίρεση προσβεβλημένου φυτικού ιστού και διαχείριση υπολειμμάτων κλαδέματος Τεχνικές κατά τις οποίες αφαιρούνται μολυσμένα τμήματα της αμπέλου έχουν μακρά ιστορία στον έλεγχο αυτών των ασθενειών. Η αποτελεσματικότητα αυτού του τύπου «επανορθωτικής χειρουργικής», εξαρτάται από την επιτυχή αφαίρεση των μολυσμένων τμημάτων του ξύλου της αμπέλου, συμπεριλαμβανομένου και 10-20 εκατοστών υγιούς φυτικού ιστού. Συνιστάται στους καλλιεργητές να εντοπίζουν τα μολυσμένα πρέμνα την άνοιξη ή το καλοκαίρι που τα συμπτώματα είναι ορατά επί των μολυσμένων φυτών και αφού τα σημαδεύουν να αφαιρούν το μολυσμένο ξύλο την επομένη εποχή κλαδέματος. Πρέπει να σημειωθεί ότι η επιτυχία της μεθόδου περιορίζεται στην περίπτωση που η μόλυνση έχει φτάσει πολύ κοντά στο έδαφος ή στην ένωση του υποκειμένου με το μόσχευμα. Επίσης είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η ορθή διαχείριση των κλαδεμάτων του αμπελώνα αποτελεί ακόμη μια καλλιεργητική πρακτική με σημαντικά οφέλη για υγιεινή και την προστασία του εγκατεστημένου φυτικού υλικού. Είναι γνωστό ότι η πλειοψηφία των παθογόνων κατασκευάζει καρποφόρες κατασκευές (μόλυσμα) επί των ξυλοποιημένων ιστών της αμπέλου, οι οποίες εφόσον παραμείνουν εντός του αμπελώνα αποτελούν συνεχείς πηγές μολύσματος που, με την εμφάνιση ευνοϊκών για την ανάπτυξη των μυκήτων συνθηκών, εξαπολύεται προκαλώντας νέες μολύνσεις. Γι’ αυτό τα υπολείμματα των κλαδεμάτων πρέπει ή να μεταφέρονται μακριά από τον αμπελώνα (π.χ. κομποστοποίηση) ή να μικρο-τεμαχίζονται (θρυμματισμός > 0,5 εκατοστά) και να ενσωματώνονται στην εδαφοκλίνη του αμπελώνα, ώστε να καταστρέφεται το μόλυσμα και να εμπλουτίζεται ταυτόχρονα η οργανική ουσία του εδάφους. Προστασία των πληγών κλαδέματος Οι ανοιχτές πληγές του ξύλου αποτελούν πύλες εισόδου παθογόνων. Η προστασία τους αποτελεί πολύ σημαντικό μέτρο για τον αποτελεσματικό έλεγχο των ασθενειών ξύλου. Η αξία του συγκεκριμένου μέτρου είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική αν ξεκινήσει αμέσως με την εγκατάσταση του νεαρού αμπελώνα. Η χρήση αδρανών επουλωτικών υλικών (π.χ. μαστίχη εμβολιασμού, κατάλληλη μπογιά ή πάστα) για την κάλυψη των τομών, συμβάλλει σημαντικά στη μείωση των προσβολών, ιδιαίτερα όταν τα σκευάσματα αυτά εμπλουτίζονται με μυκητοκτόνες ουσίες. Η χρήση αυτής της πρακτικής προσφέρει τόσο φυσική προστασία, εμποδίζοντας τα σπόρια των μυκήτων να έρθουν σε άμεση επαφή με την εκτεθειμένη πληγή, όσο και βιοκτόνο δράση μέσω των μυκητοκτόνων ουσιών. Επειδή όμως η εφαρμογή τους γίνεται με το χέρι, το μέτρο αυτό δεν έχει τύχει υψηλής αποδοχής από τους καλλιεργητές, διότι αυξάνει σημαντικά το κόστος της καλλιέργειας. Εφαρμογή μυκητοκτόνων ουσιών και σκευασμάτων με μυκητοκτόνο δράση Πλήθος συνθετικών μυκητοκτόνων έχουν αξιολογηθεί διεθνώς για τη διαχείριση των ασθενειών του ξύλου στην άμπελο με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα. Στην Αυστραλία για παράδειγμα, σκευάσματα των δραστικών ουσιών tebuconazole, fluazinam και μίγμα cyproconazole με iodocarb είναι εγγεγραμμένα για χρήση κατά της μελανής νέκρωσης των βραχιόνων και της ευτυπίωσης. Στις Η.Π.Α. σκευάσματα με βάση τις δραστικές flutriafol, tetraconazole και myclobutanil χρησιμοποιούνται αντίστοιχα για τις προαναφερθείσες ασθένειες με πολύ καλά αποτελέσματα. Επίσης σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (μεταξύ αυτών και την Ελλάδα), εγκρίθηκε πρόσφατα η χρήση σκευάσματος που είναι μίγμα των δραστικών ουσιών boscalidκαι pyraclostrobin με υγρό πολυμερές για τις ασθένειες της ίσκας, της μελανής νέκρωσης των βραχιόνων και της ευτυπίωσης. Εκτός των συνθετικών μυκητοκτόνων, πληθώρα βιολογικών παραγόντων έχουν αξιολογηθεί για τη δράση τους κατά των ασθενειών του ξύλου. Πολυάριθμες έρευνες υποστηρίζουν την αποτελεσματική δράση στελεχών των μυκοπαράσιτων Trichoderma και Pythium oligandrum, καθώς και των βακτηριακών γενών Pseudomonas, Bacillus κ.ά. Ως εκ τούτου, αριθμός βιολογικών σκευασμάτων είναι εγγεγραμμένα και χρησιμοποιούνται επιτυχώς παγκοσμίως. Συγκεκριμένα, στην Κυπριακή Δημοκρατία εγγεγραμμένα σκευάσματα για διαχείριση των συγκεκριμένων ασθενειών έχουν ως δραστικό παράγοντα στελέχη του βιολογικού παράγοντα Trichoderma.

10 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 2 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 4 ΓΕΩΡΓIΑ Το κλάδεμα είναι αναγκαίο ώστε να επιτρέψει την προσαρμογή των δέντρων στις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής. Εξάλλου, με αυτό αυξάνεται η παραγωγικότητα της φυτείας. Χρονικά το κλάδεμα γίνεται μετά τη συγκομιδή του ελαιόκαρπου και πριν την έναρξη της νέας βλάστησης. Σκοπό έχει να εξασφαλίσει και να διατηρήσει ένα ισοζύγιο μεταξύ του ριζικού συστήματος και του υπέργειου τμήματος του δέντρου. Με επιτυχημένο κλάδεμα επιτυγχάνονται υψηλές αποδόσεις και περιορισμός της παρενιαυτοφορίας. Σκοποί του κλαδέματος: • Η ισορροπία μεταξύ βλάστησης και καρποφορίας • Ο έλεγχος της παρενιαυτοφορίας • Η επιμήκυνση της παραγωγικότητας των δέντρων • Η αποφυγή πρόωρης γήρανσης • Η εξοικονόμηση νερού άρδευσης, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό σε μη αρδεύσιμες καλλιέργειες. Οι παραπάνω σκοποί επιτυγχάνονται με την αφαίρεση των αδύναμων, άρρωστων, ζημιωμένων ή νεκρών κλαδιών καθώς και των παραφυάδων. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η δημιουργία ισχυρού σκελετού με κατάλληλο σχήμα στο ελαιόδεντρο, ενώ διευκολύνονται οι καλλιεργητικές φροντίδες και εξασφαλίζεται ο ικανοποιητικός φωτισμός και αερισμός της κόμης. Επιπλέον με το κλάδεμα απομακρύνεται η βλάστηση που έχει καρποφορήσει, περιορίζεται η ορθόκλαδη βλάστηση για μείωση του ύψους και περιορίζονται οι πλευρικές διαστάσεις του δέντρου. Όσο πιο αυστηρό είναι το κλάδεμα τόσο πιο ζωηρή θα είναι η νέα βλάστηση. Ως εκ τούτου, το κλάδεμα πρέπει να είναι πιο αυστηρό στα γερασμένα δέντρα και σε δέντρα μικρής ζωηρότητας από ότι σε νεαρά δέντρα ή σε δέντρα που αναπτύσσονται σε γόνιμα εδάφη ή υπό αρδευόμενες συνθήκες. Η ελιά κλαδεύεται κάθε χρόνο ή κάθε δυο χρόνια, ανάλογα με τη ζωηρότητα της νέας βλάστησης. ΕΙΔΗ ΚΛΑΔΕΜΑΤΟΣ Το κλάδεμα χωρίζεται σε κλάδεμα διαμόρφωσης, καρποφορίας και ανανέωσης. Κλάδεμα διαμόρφωσης Γίνεται σε δέντρα μικρής ηλικίας ώστε να αποκτήσουν το επιθυμητό σχήμα. Με το κλάδεμα διαμόρφωσης επισπεύδεται η είσοδος των δέντρων στην καρποφορία. Στα νεαρά δενδρύλλια γίνεται ελάχιστο κλάδεμα με αφαίρεση από τη βάση κλάδων που δεν θα χρησιμεύσουν στη διαμόρφωση του σχήματός τους. Κλάδεμα της κόμης πρέπει να αποφεύγεται γιατί καθυστερεί την είσοδο στην καρποφορία. Εικόνα 1: Κατά τα πρώτα έτη της εγκατάστασης του ελαιώνα, γίνεται ελάχιστο κλάδεμα, με αφαίρεση κλάδων που δεν χρησιμεύουν στη διαμόρφωση του σχήματος των δέντρων Το κλάδεμα είναι μια από τις βασικότερες επεμβάσεις στη διαχείριση της καλλιέργειας της ελιάς, απαιτεί καλή γνώση της φυσιολογίας του δέντρου καθώς και των μορφολογικών χαρακτηριστικών, αποτελεί δε μια εξαιρετικά πολύπλοκη πρακτική στην οποία υπεισέρχονται πλήθος επιμέρους παραγόντων όπως η ποικιλία, η τεχνική της καλλιέργειας, η ηλικία του ελαιώνα, το έδαφος, το μικροκλίμα, η δυνατότητα άρδευσης, και άλλοι. Το κλάδεμα της ελιάς Πολλοί άνθρωποι κόβουν λίγοι κλαδεύουν… Σοφία Μιχαηλίδου Λειτουργός Γεωργικής Ασφάλισης Τμήμα Γεωργίας Συνοψίζοντας, είναι πολύ σημαντικό να τονισθεί ότι όσο σημαντική είναι η χρήση διαθέσιμων φυτοπροστατευτικών προϊόντων, άλλο τόσο κρίσιμος είναι και ο έγκαιρος χρόνος εφαρμογής τους (αμέσως μετά το κλάδεμα), ώστε να επιτευχθεί το ταχύτερο προστασία των πληγών από νέες μολύνσεις. Αντί επιλόγου Σκοπός του άρθρου είναι η ανάδειξη του σημαντικού προβλήματος των ασθενειών του ξύλου που πλήττει την αμπελοκαλλιέργεια παγκοσμίως και η ενημέρωση των εμπλεκομένων. Οι πληροφορίες που αναφέρονται δεν έχουν σκοπό να υποκαταστήσουν τις υποδείξεις των συμβούλων φυτοπροστασίας.

Made with FlippingBook

RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==