8 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 2 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 4 ΓΕΩΡΓIΑ Στρατηγικές διαχείρισης των ασθενειών ξύλου στην άμπελο Υπάρχουν λύσεις; Όπως έχει αναφερθεί στο πρώτο μέρος του άρθρου, το οποίο φιλοξενήθηκε στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού, οι μύκητες που ευθύνονται για τις ασθένειες του ξύλου, σε αντίθεση με τα παθογόνα που προσβάλλουν τα «πράσινα» μέρη της αμπέλου (στάχτη, περονόσπορος, βοτρύτης, κ.ά.), εισέρχονται στο εσωτερικό του πρέμνου, μέσω των πληγών κλαδέματος και παραμένουν βαθιά εγκατεστημένοι εκεί. Ως αποτέλεσμα τα προσβεβλημένα φυτά φέρουν αυτές τις μολύνσεις για όλη τους τη ζωή. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε σταδιακή απόφραξη/καταστροφή των αγγείων του ξύλου που μεταφέρουν νερό και θρεπτικά συστατικά από το έδαφος στα ανώτερα μέρη του φυτού. Το φυτό αδυνατεί να ικανοποιήσει τις υδατικές του ανάγκες, παρουσιάζοντας συμπτώματα μάρανσης, ξήρανσης, ακόμα και νέκρωσης μέρους ή του συνόλου του. Η εντατική μελέτη των ασθενειών αυτών έχει επιφέρει σημαντική πρόοδο στην κατανόηση των παθογόνων αιτιών που τις προκαλούν, της επιδημιολογίας τους, των επιπτώσεων και της αντιμετώπισής τους. Ωστόσο, είναι σημαντικό να γίνει σαφές ότι λόγω του εύρους, της πολυπλοκότητας, αλλά κυρίως της φύσης του προβλήματος, απουσιάζουν αυτοδύναμα αποτελεσματικά θεραπευτικά μέτρα αντιμετώπισης. Επομένως, η διαχείριση του προβλήματος οφείλει να είναι ολιστική, βασιζόμενη σε ένα σύστημα διαχείρισης που ξεκινά από τα φυτώρια και το πολλαπλασιαστικό υλικό, καταλήγοντας στη διαχείριση των ενήλικων αμπελώνων και περιλαμβάνει καλλιεργητικά και φυτοπροστατευτικά μέτρα από το σύνολο των εμπλεκομένων στην αμπελοκαλλιέργεια. Πολλαπλασιαστικό υλικό Η χρήση φυτικού υλικού, απαλλαγμένου από ασθένειες, αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την εγκατάσταση μιας νέας φυτείας. Παράδειγμα επιτυχούς παραγωγής πιστοποιημένου φυτικού υλικού, αποτελούν οι ιολογικές ασθένειες της αμπέλου. Σήμερα υπάρχουν πολλά τέτοια προγράμματα ανά τον κόσμο. Επιτυχημένο πρόγραμμα παραγωγής πιστοποιημένου φυτικού υλικού εφαρμόζεται και στην Κύπρο, μέσω του Τμήματος Γεωργίας. Θεωρώντας ως αρκετά πιθανή την παρουσία παθογόνων στο πολλαπλασιαστικό υλικό της αμπέλου, έχει σημαντική αξία για την αμπελοοινική βιομηχανία η παραγωγή και χρήση μοσχευμάτων απαλλαγμένων από παθογόνα υπεύθυνα για τις ασθένειες ξύλου. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές προκλήσεις για την ανάπτυξη ενός ανάλογου προγράμματος. Για παράδειγμα οι μύκητες μπορεί να βρίσκονται εντός του ξύλου της αμπέλου χωρίς την εκδήλωση ορατών συμπτωμάτων μέχρις ότου τα πρέμνα να έρθουν «αντιμέτωπα» με κάποια καταπόνηση, όπως για παράδειγμα η έλλειψη νερού. Έτσι προς το παρόν, δεν είναι δυνατόν να διασφαλιστεί απόλυτα «καθαρό»/πιστοποιημένο πολλαπλασιαστικό υλικό για τις ασθένειες αυτές. Παρά ταύτα, υπάρχουν διαδικασίες που μπορούν να ενταχθούν στην παραγωγή πρωτογενούς υλικού και να μειώσουν Αν και περιγράφονται από τα τέλη του 19ου αιώνα, οι ασθένειες ξύλου της αμπέλου παρουσιάζουν την τελευταία 20-ετία σημαντική έξαρση στη συχνότητα εμφάνισής τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Το γεγονός αυτό αποτελεί συνέπεια πολλών παραγόντων, όπως περιγράφονται στο παρόν άρθρο. Μία από τις βασικές αιτίες για την παρατηρούμενη έξαρση στις ασθένειες του ξύλου της αμπέλου είναι οι δραστικές αλλαγές στα συστήματα εγκατάστασης και διαμόρφωσης των αμπελώνων με στόχο την αύξηση της παραγωγής ανά μονάδα επιφάνειας. Η μετάβαση από τους παραδοσιακούς, χαμηλής πυκνότητας αμπελώνες, σε πυκνές φυτεύσεις με συστήματα διαμόρφωσης (κορδόνι, Guyot, κ.ά.) που επιφέρουν αύξηση των πληγών κατά το ετήσιο κλάδεμα των πρέμνων, έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία σημαντικά μεγαλύτερου αριθμού σημείων εισόδου των παθογόνων στο εσωτερικό των φυτών. Επιπλέον, συνέβαλε το γεγονός ότι στις αρχές του 2000 απαγορεύθηκε η χρήση του αρσενικώδους νατρίου (Na3AsO4), εξαιτίας περιβαλλοντικών προβλημάτων και ζητημάτων δημόσιας υγείας. Η απόσυρσή του αφαίρεσε τη δυνατότητα χρήσης της πλέον αποτελεσματικής δραστικής ουσίας για τη θεραπευτική αντιμετώπιση κυρίως της ίσκας, αλλά και άλλων παρεμφερών ασθενειών. Οι επιστήμονες εστιάζουν επίσης στην επίδραση των νέων περιβαλλοντικώνδεδομένων,όπωςδιαμορφώνονταιτελευταία ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Οι παρατεταμένες και ακραίες πολλές φορές υδατικές καταπονήσεις στις οποίες υπόκεινται οι αμπελώνες, ένα φαινόμενο που έχει ενταθεί με θερμότερα και ξηρότερα καλοκαίρια, φαίνεται ότι συμβάλλουν στην αύξηση της έντασης του προβλήματος, ιδιαίτερα σε περιοχές ή εκμεταλλεύσεις που αδυνατούν να παρέχουν υποστηρικτική άρδευση. Τέλος, η πρόσφατη παγκόσμια «άνθηση» της αμπελοκαλλιέργειας, μετά τη δεκαετία του 1990, αύξησε ραγδαία τις ανάγκες πολλαπλασιαστικού υλικού, με αποτέλεσμα ποιοτικές «εκπτώσεις» για την κάλυψη της αυξημένης ζήτησης. Πολλοί από τους τότε εγκατεστημένους αμπελώνες έφθασαν σήμερα σε μια ηλικία, όπου η έκφραση των συμπτωμάτων από ασθένειες του ξύλου είναι πλέον εμφανής με αρνητικά αποτελέσματα τόσο στην παραγωγικότητα, όσο και τη βιωσιμότητά τους. Διεθνείς έρευνες αναφέρουν ότι το φυτικό υλικό αμπέλου που χρησιμοποιείται είναι συχνά προσβεβλημένο από φυτοπαθογόνους μικροοργανισμούς που εμπλέκονται σε ασθένειες ξύλου λόγω υφιστάμενων μολύνσεων στα μητρικά φυτά των φυτωρίων ή εξαιτίας επιμολύνσεων που συμβαίνουν κατά τη διαδικασία της προετοιμασίας του φυτικού υλικού. Ως εκ τούτου, το επίπεδο φυτοϋγείας του πολλαπλασιαστικού υλικού που χρησιμοποιείται για την εγκατάσταση ή ανανέωση αμπελώνων συμβάλλει αποφασιστικά στην ένταση του προβλήματος. Επιπλέον η λήψη φυτικού υλικού αμφιλεγόμενης «καθαρότητας» από ιδιωτικούς αμπελώνες για προσωπική χρήση επιτείνει το πρόβλημα, ενώ η πρακτική της στρωμάτωσης των κληματίδων για ριζοβολία σε μη αποστειρωμένο υπόστρωμα ενέχει υψηλή επικινδυνότητα επιμόλυνσης τους, διότι το έδαφος αποτελεί πολύ σημαντική πηγή μολύσματος πολλών από τα υπεύθυνα παθογόνα και πρέπει να αποφεύγεται. δρ Λουκάς Κανέτης Επίκουρος Καθηγητής, Γεωπόνος - Φυτοπαθολόγος Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Στυλιανός Σαμουήλ Λειτουργός Γεωργίας Τμήμα Γεωργίας
RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==