49 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 1 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 3 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τα χωροκατακτητικά ξένα είδη στην Κύπρο με ειδική αναφορά στα φυτά δρ Μαργαρίτα Χατζηστυλλή* Λειτουργός Γεωργίας Α΄ Τμήμα Περιβάλλοντος δρ Χαράλαμπος Χριστοδούλου Συντηρητής Δασών Τμήμα Δασών Η μετακίνηση φυτών και ζώων από μια περιοχή σε άλλη ήταν μια πρακτική που ακολουθούσε από την αρχαιότητα ο άνθρωπος κατά τον αποικισμό νέων τόπων, με σκοπό να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του. Πολλά είδη φυτών και ζώων που εισάγονται σκόπιμα σε νέες περιοχές έχουν ευεργετικές επιπτώσεις στη γεωργία και την κτηνοτροφία, στο εμπόριο και σε δραστηριότητες αναψυχής. Κάποια είδη μπορεί να καταλήξουν σε μια νέα περιοχή ακόμη και τυχαία, ως «λαθρεπιβάτες» σε πλοία, σε βαλίτσες ταξιδιωτών και σε εμπορεύματα. Αυτές οι μετακινήσεις διακρίνονται από τη διαδικασία της μετανάστευσης ή της φυσικής διασποράς και εποίκισης νέων περιοχών, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, όπου οι οργανισμοί μετακινούνται αντιδρώντας σε περιβαλλοντικές αλλαγές και προσαρμόζονται στο νέο περιβάλλον σταδιακά και σε βάθος χρόνου μέσα από τη φυσική πορεία της εξέλιξης. Τα περισσότερα ξένα είδη δεν προκαλούν ζημιές αφού συνήθως δεν έχουν καν την ικανότητα να εγκατασταθούν επιτυχώς και να εγκλιματιστούν στο νέο περιβάλλον. Κάποια, όμως, από αυτά, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προσαρμοστικότητας, καταφέρνουν να εγκατασταθούν σε φυσικά οικοσυστήματα, να ανταγωνίζονται με ιθαγενή είδη, να τα εκτοπίζουν και να τα οδηγούν ακόμη και σε εξαφάνιση. Τα τελευταία 50 χρόνια ο αριθμός, η συχνότητα και το γεωγραφικό εύρος εισαγωγής αυτών των χωροκατακτητικών ξένων ειδών αυξήθηκε δραματικά λόγω εντατικοποίησης του εμπορίου, του τουρισμού και των μεταφορών. Σήμερα, τα χωροκατακτητικά ξένα είδη αναγνωρίζονται ως η δεύτερη σημαντικότερη αιτία απώλειας της βιοποικιλότητας παγκοσμίως, ενώ έχει εκτιμηθεί πως μόνο στην ευρωπαϊκή οικονομία κοστίζουν €12 δις το έτος. Για τους λόγους αυτούς, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε νομοθετικό πλαίσιο σε μορφή Κανονισμού ώστε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα ολοκληρωμένα και συντονισμένα από όλα τα κράτη μέλη. Νομοθετικό πλαίσιο για τα χωροκατακτητικά ξένα είδη Κανονισμός ΕΕ αριθ. 1143/2014: Εισάγει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο με μέτρα πρόληψης, έγκαιρης ανίχνευσης και εξάλειψης, καθώς και διαχείρισης ειδών που είναι πλέον εξαπλωμένα στα κράτη μέλη. Τα μέτρα αυτά εφαρμόζονται για τα είδη του «Καταλόγου Χωροκατακτητικών Ξένων Ειδών Ενωσιακού Ενδιαφέροντος» που μέχρι σήμερα αριθμεί 66 είδη φυτών και ζώων. Για τα είδη αυτά ισχύουν απαγορεύσεις εισαγωγής, διατήρησης, εκτροφής, μεταφοράς τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή εντός αυτής, διάθεσης στην αγορά, χρήσης ή ανταλλαγής, παροχής δυνατότητας αναπαραγωγής ή καλλιέργειας και απελευθέρωσής τους στο περιβάλλον. Για τα είδη που ήταν στην κατοχή ιδιωτών και εμπόρων πριν να εγγραφούν στον Κατάλογο ισχύουν μεταβατικές διατάξεις: ζώα συντροφιάς μπορούν να παραμείνουν στους ιδιοκτήτες τους υπό περιορισμό χωρίς να δίνεται η δυνατότητα αναπαραγωγής, ενώ εμπορικά αποθέματα πρέπει να εξαντληθούν εντός ενός έτους από την ημερομηνία εγγραφής του κάθε είδους. Μερικά από τα είδη του Καταλόγου γνωστά στην Κύπρο είναι η ακακία (Acacia saligna), ο αΐλανθος (Ailanthus altissima), το καλλωπιστικό πενισέτο (Pennisetum setaceum), η αμερικάνικη νεροχελώνα (Trachemys scripta), το ρακούν (Procyon lotor), η αμερικάνικη καραβίδα του γλυκού νερού (Procambarus clarkii) και το ηλιόψαρο (Lepomis gibbosus). Στην Κύπρο είναι σε ισχύ ο νόμος Ν. 120 (I)/2019 που ρυθμίζει εθνικά την εφαρμογή μέτρων και σχεδίων δράσης καθώς και θέματα αδειοδότησης, επιθεωρήσεων και επιβολής κυρώσεων. Η Κύπρος, λόγω του νησιώτικου χαρακτήρα της και της πλούσιας βιοποικιλότητας που την χαρακτηρίζει είναι ιδιαίτερα ευάλωτη σε βιολογικές εισβολές. Στο χερσαίο περιβάλλον της έχουν καταγραφεί 43 χωροκατακτητικά είδη φυτών, στα εσωτερικά επιφανειακά ύδατα τουλάχιστον 3 χωροκατακτητικά είδη ψαριών και άλλοι υδρόβιοι οργανισμοί, ενώ στο θαλάσσιο περιβάλλον της έχουν καταγραφεί τουλάχιστο 183 ξένα είδη, από τα οποία τα 16 θεωρούνται χωροκατακτητικά. Το παρόν άρθρο εστιάζει στα χωροκατακτητικά είδη φυτών με ειδική αναφορά σε τρία είδη, σημαντικά από πλευράς εξάπλωσης και επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα και στις υπηρεσίες οικοσυστήματος. Τα τρία αυτά είδη έχουν εγγραφεί στον Κατάλογο Χωροκατακτητικών Ξένων Ειδών Ενωσιακού Ενδιαφέροντος και η διάθεση στην αγορά, η χρήση, η φύτευση και αναπαραγωγή τους απαγορεύεται σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ξένα είδη (alien species) είναι τα είδη (ζώα, φυτά ή μικροοργανισμοί) που εξαιτίας της ανθρώπινης παρέμβασης ξεπερνούν μεγάλους οικολογικούς φραγμούς όπως είναι οι οροσειρές βουνών και οι ωκεανοί και εισέρχονται σε εντελώς διαφορετικό περιβάλλον εκτός του φυσικού εύρους εξάπλωσής τους, όπου μπορεί να εξελιχθούν σε χωροκατακτητικά λόγω των χαρακτηριστικών τους και ευνοϊκών συνθηκών στο νέο περιβάλλον. Χωροκατακτητικά (ή εισβλητικά) ξένα είδη (invasive alien species) είναι τα ξένα είδη των οποίων η ακούσια ή εκούσια εισαγωγή ή εξάπλωση επηρεάζει δυσμενώς τη βιοποικιλότητα / τις οικοσυστημικές υπηρεσίες / την ανθρώπινη υγεία / την οικονομία. Ειδικότερα για τα φυτά, με τον όρο αυτό αναφερόμαστε σε είδη που έχουν εισαχθεί ή εξαπλωθεί σε μια περιοχή πέραν της φυσικής τους εξάπλωσης και αυτοφύονται (φυτρώνουν από μόνα τους) σε φυσικά και ημιφυσικά οικοσυστήματα, προκαλώντας σημαντικές αλλαγές στη σύνθεση και δομή της φυσικής βλάστησης και στις φυσικές διαδικασίες.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==