44 AΓΡΟΤΗΣ 2024 / TEΥΧΟΣ 490 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Εντός και εκτός τόπου προστασία σπάνιων φυτικών ειδών Κωνσταντίνος Ιωσήφ Δασικός Λειτουργός Τμήμα Δασών Η Κύπρος χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία τύπων βλάστησης και πλούσια χλωρίδα. Οι βασικοί παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της χλωρίδας της Κύπρου είναι η γεωγραφική της θέση και έκταση, η γεωλογία και η γεωμορφολογία, οι κλιματικές συνθήκες, η γεωγραφική απομόνωση, καθώς και η ανθρώπινη επίδραση. Μέχρι σήμερα, στην Κύπρο έχουν καταγραφεί 1.649 ιθαγενή είδη και υποείδη καθώς και 254 επιγενή φυτά. Επιπρόσθετα, η χλωρίδα περιλαμβάνει 43 υβρίδια και 81 είδη με αδιευκρίνιστο καθεστώς. Η μελέτη της κυπριακής χλωρίδας αποτελεί μια από τις σημαντικότερες δραστηριότητες του Τμήματος Δασών. Η δραστηριότητα αυτή συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας πληρέστερης εικόνας της κυπριακής χλωρίδας και κατ’ επέκταση βοηθά τις προσπάθειες προστασίας και διατήρησής της. Έτσι, παρουσιάστηκε η ανάγκη της δημιουργίας του Κόκκινου Βιβλίου της χλωρίδας της Κύπρου, που είχε ως στόχο τον προσδιορισμό των απειλούμενων φυτών, την αξιολόγηση του κινδύνου εξαφάνισής τους και την κατάταξή τους σε κατηγορίες κινδύνου με βάση τα κριτήρια της Διεθνούς Ένωσης της Φύσης (IUCN), με απώτερο σκοπό τη λήψη μέτρων για τη διατήρηση και προστασία τους. Πλέον, 328 φυτικά είδη έχουν αξιολογηθεί και βρίσκονται κάτω από συγκεκριμένη κατηγορία κινδύνου και καθεστώς προστασίας και διατήρησης. Για την αποτελεσματική προστασία των σπάνιων και απειλούμενων ειδών και κατ’ επέκταση της βιοποικιλότητας, το Τμήμα Δασών προβαίνει σε διάφορες ενέργειες, τόσο με εντός τόπου (in situ) όσο και με εκτός τόπου (ex situ) μέτρα διατήρησης. Η εκτός τόπου διατήρηση (ex situ) επιτυγχάνεται μέσω της προστασίας των φυτικών γενετικών πόρων, με τη συλλογή σπερμάτων σπάνιων και απειλούμενων φυτών και τη φύλαξή τους στις τράπεζες γενετικού υλικού του Τμήματος Δασών στον Αμίαντο και του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών στην Αθαλάσσα. Αρχικά, το γενετικό υλικό από σπάνια και απειλούμενα φυτά συλλέγεται από τους αρμόδιους λειτουργούς του Τμήματος Δασών, όπου καταγράφεται το είδος μαζί με τις απαραίτητες πληροφορίες (τοποθεσία, ημερομηνία κ.ά.). Με την άφιξη της συλλογής στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού, γίνεται διαχωρισμός των σπερμάτων από τον καρπό με τη χρήση μηχανικού εξοπλισμού, τη χρήση κόσκινων ή και με το χέρι. Στη συνέχεια ακολουθεί καταμέτρηση των σπόρων και αξιολόγηση της ποιότητάς τους. Πολύ σημαντική θεωρείται η ξήρανση των σπόρων πριν την αποθήκευσή τους. Οι σπόροι παραμένουν σε δωμάτιο με σταθερή θερμοκρασία και υγρασία, μέχρι το ποσοστό υγρασίας τους να φτάσει το 5-7%. Στη συνέχεια, τοποθετούνται σε αεροστεγείς σακούλες και αποθηκεύονται σε ψυγεία με θερμοκρασία -9°C. Με αυτό τον τρόπο οι σπόροι διατηρούν τη γονιμότητά τους για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Για κάθε συλλογή πραγματοποιούνται έλεγχοι βλαστικότητας ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Εκτός από τη μακροχρόνια διατήρηση σε τράπεζες σπερμάτων, η εκτός τόπου διατήρηση επιτυγχάνεται και με τη δημιουργία φυτειών σε βοτανικούς κήπους ή Κέντρα Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης. Τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης συμβάλλουν, επίσης, στην εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η δημιουργία φυτείας με το κυπριακό κέδρο στον Αμίαντο, που βρίσκεται εκτός της φυσικής εξάπλωσης του είδους. Η φυτεία έγινε στο πλαίσιο της αποκατάστασης του μεταλλείου και η παρουσία του είδους στην περιοχή διασφαλίζει τη μακροχρόνια διατήρησή του. Φυτεία κέδρου στον Αμίαντο. Η εκτός τόπου διατήρηση προσφέρει δικλίδες ασφαλείας για τη μακροχρόνια διατήρηση γενετικού υλικού και λειτουργεί ως συμπληρωματικό εργαλείο της εντός τόπου διατήρησης, καθώς διασφαλίζει τη διαθεσιμότητα γενετικού υλικού για χρήση σε έργα αποκατάστασης. Επιπρόσθετα, λαμβάνονται εντός τόπου μέτρα που στοχεύουν στη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης σπάνιων και απειλούμενων ειδών εντός του φυσικού τους περιβάλλοντος, όπως εμπλουτιστικές φυτεύσεις για ενίσχυση υφιστάμενων πληθυσμών, ή επανεισαγωγή ειδών σε περιοχές όπου προϋπήρχαν και εξαφανίστηκαν. Η μετεγκατάσταση ειδών σε νέες περιοχές υλοποιείται μετά από προκαταρκτική εξέταση της ιστορικής και σημερινής τους κατανομής, ώστε να επιβεβαιωθεί ότι η βιωσιμότητά τους είναι εφικτή. Επιπλέον, αξιολογούνται με προσοχή τα επιστημονικά δεδομένα για τον κύκλο ζωής, την αναπαραγωγική βιολογία, την οικολογία πληθυσμών και τις οικολογικές απαιτήσεις του συγκεκριμένου είδους ή ομάδας φυτών. Τα είδη που επιλέγονται για δράσεις καλλιεργούνται αρχικά εκτός φυσικού περιβάλλοντος σε δασικά φυτώρια, πριν ακολουθήσει η φύτευσή τους στη φύση. Επιπλέον ή εναλλακτικά, άλλα μέτρα διατήρησης μπορεί να είναι παθητικής - αμυντικής προστασίας, όπως περιφράξεις για περιορισμό της βόσκησης, τοποθέτηση εμποδίων για αποκοπή της πρόσβασης τροχοφόρων εντός του ενδιαιτήματος, απομάκρυνση και καταπολέμηση ξενικών εισβλητικών ειδών και η επανασύνδεση κατακερματισμένων οικοτόπων. Ενίσχυση πληθυσμού του είδους Limonium mucronulatum στην Αλυκή Λάρνακας. Oι δασικές πυρκαγιές αποτελούν μία από τις σημαντικότερες απειλές για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά και κατ’ επέκταση τη βιοποικιλότητα. Έτσι, το Τμήμα Δασών λαμβάνει σειρά μέτρων για την πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών και τη διαχείριση της καύσιμης ύλης. Με την
RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==