ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2022 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Εκδότης: Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών ΓΤΠ 257/2023 (ηλεκτρονική έκδοση) ISSN: 2547-8680 (online) Επιμέλεια έκδοσης: Έλλη Νικολάου Λειτουργός Τύπου και Πληροφοριών Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών Σχεδιασμός: Στέλλα Κομνηνού Αρακελιάν Ψηφιακή εκτύπωση: Τυπογραφείο Κυπριακής Δημοκρατίας ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΕΠΑΦΗΣ ΓΧΚ Τηλέφωνa: (+357) 22809112, 22809115 (Κεντρικό Κτήριο) (+357) 22809400 (Παράρτημα I) (+357) 22805000 (Παράρτημα II) Tηλεομοιότυπο: (+357) 22316434 Ηλεκτρ. Διεύθυνση: info@sgl.moh.gov.cy Ιστοσελίδα: www.moh.gov.cy/sgl Συγγραφή κειμένων: Γενικό Χημείο του Κράτους
ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2022 Αριστεία. Θεμέλιο και συμβολή στην ποιότητα ζωής.
4 | ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Αγαπητοί αναγνώστες, αγαπητές αναγνώστριες, Μέσα από την παρούσα ετήσια έκθεση του Γενικού Χημείου του Κράτους (ΓΧΚ), σας παρουσιάζω με ιδιαίτερη χαρά την αποτίμηση του έργου του για το 2022 το οποίο, τόσο η διοίκηση όσο και το προσωπικό του, ολοκλήρωσε με βαθύ αίσθημα ευθύνης. H σταθερή και συνεχής προσπάθεια υλοποίησης των εθνικών στρατηγικών στόχων για την προστασία της δημόσιας υγείας, του περιβάλλοντος, της ασφάλειας των πολιτών και των συμφερόντων των καταναλωτών καταδεικνύεται μέσα από το ευρύ πεδίο των δραστηριοτήτων του ΓΧΚ και κατά το 2022. Το ΓΧΚ κατά το 2022, έτος με πολλές προκλήσεις και υποχρεώσεις, κατάφερε: y να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις απαιτήσεις του επίσημου ελέγχου με τη διενέργεια σημαντικού αριθμού εργαστηριακών ελέγχων, με σκοπό την πρόληψη στους τομείς της ασφάλειας και ποιότητας των τροφίμων, του νερού, και των καταναλωτικών προϊόντων, την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και στην στήριξη της Αστυνομίας με σκοπό την πάταξη του εγκλήματος, y να ικανοποιήσει τα αιτήματα των αρμόδιων Αρχών σε διάφορα Υπουργεία, Υπηρεσίες και Δήμους, στα θέματα αρμοδιότητάς του, για αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών/ κρίσεων, y να αξιοποιήσει τους οικονομικούς του πόρους προς όφελος της περαιτέρω ανάπτυξής του ως οργανισμού, και να απορροφήσει εθνικά και ευρωπαϊκά κονδύλια για υλοποίηση εφαρμοσμένης έρευνας, και y να ενδυναμώσει όλες τις δυνατές μορφές συνεργασίας, σε επίπεδο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές, για την αποτελεσματική επίτευξη των στόχων του. Το ΓΧΚ, ως ένα ανεξάρτητο Τμήμα του Υπουργείου Υγείας, και Τμήμα της Δημόσιας Υπηρεσίας, καθώς και ως ένα αναγνωρισμένο επιστημονικό ερευνητικό κέντρο, μέσα από συνεχή ανάπτυξη σύγχρονων και καινοτόμων μεθοδολογιών και προσεγγίσεων, στο πλαίσιο των στρατηγικών στόχων και προτεραιοτήτων του, κατάφερε την περαιτέρω αναβάθμιση των υπηρεσιών του και, παράλληλα, την εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης και τη βελτίωση της εμπειρογνωμοσύνης του στους τομείς των αρμοδιοτήτων του. Στο πλαίσιο της διοικητικής μεταρρύθμισης στον δημόσιο τομέα και της εφαρμογής του νέου συστήματος διαχείρισης των δημόσιων πόρων, το ΓΧΚ συνέχισε και κατά το 2022 την ανάπτυξη και εφαρμογή του στρατηγικού του σχεδιασμού, καθώς και την παράλληλη παρακολούθηση της υλοποίησης του προϋπολογισμού του στη βάση των δραστηριοτήτων του. Προς τούτο εφαρμόζει κατάλληλους δείκτες επίδοσης και απόδοσης για την έγκαιρη παρακολούθηση, υλοποίηση και τελική αξιολόγηση των επιδόσεών του. Τον Νοέμβριο του 2022 το ΓΧΚ έλαβε πανευρωπαϊκή διάκριση, με τη βράβευση του «Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής κ.ά. Επιβάρυνσης Τροφίμων, Φυσικών & Φυτικών τοξινών», το οποίο συγκαταλέχθηκε ανάμεσα στα πρώτα τρία καλύτερα εργαστήρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις ευρωπαϊκές δοκιμές δεξιότητας του «Κοινοτικού Εργαστηρίου Αναφοράς για τα Βαρέα Μέταλλα και τις Αζωτούχες Ενώσεις στα τρόφιμα (EURL-MN- in food)» στην εξέταση «Vegetable- based food for Al, As, Cd, Pb and nitrate». Παρακάτω αναφέρονται οι σημαντικότερες, μεταξύ άλλων, δράσεις που σηματοδότησαν το έργο του ΓΧΚ κατά το 2022: 1. Άσκηση του επίσημου ελέγχου για την επιτήρηση της κυπριακής αγοράς, για εντοπισμό και απόσυρση ακατάλληλων τροφίμων και άλλων καταναλωτικών προϊόντων, καθώς επίσης και κατά την εισαγωγή τους στη χώρα, για την προστασία ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΌ ΣΗΜΕΊΩΜΑ από τη Διευθύντρια του Γενικού Χημείου του Κράτους
2 | ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ του περιβάλλοντος και επιπλέον συνέχιση της συμβολής του στη διαλεύκανση του εγκλήματος, 2. Συνέχιση της συμμετοχής του σε μεγάλα ερευνητικά έργα της ΕΕ, όπως: «Ενίσχυση υφιστάμενων ισοτοπικών βάσεων δεδομένων κυπριακών παραδοσιακών & τοπικών τροφίμων/ποτών, με την ανάπτυξη πλατφόρμας Block Chain, για τη διασφάλιση της ταυτότητάς τους- IsoDataBase» (στο πλαίσιο του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας), «Βιο-παρακολούθηση του ανθρώπου», «HBM4EU-MOM-Μελέτη διατροφικής παρέμβασης για προγεννητικό έλεγχο της έκθεσης στον υδράργυρο», «Ανίχνευση και προσδιορισμός βιολογικών τοξινών, «Χαρούπια-Ο Μαύρος Χρυσός της Κύπρου-Η επιστήμη συναντά τη βιομηχανία», «Η ζωή με τους γύπες-Συνολική προσπάθεια διάσωσης του γύπα (ως «φυσικού καθαριστή» της υπαίθρου) και μείωση της παράνομης χρήσης δηλητηριώδους δολώματος», «Ανάπτυξη πλαισίου για την αξιολόγηση και τον περιορισμό των βιολογικών, χημικών και περιβαλλοντικών ρύπων σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων», «Ευρωπαϊκή σύμπραξη για την αξιολόγηση των κινδύνων από τις χημικές ουσίες - PARC». 3. Συνέχιση της αξιολόγησης και αξιοποίησης των διατροφικών δεδομένων των Κυπρίων και ενεργή συμβολή στην εκτίμηση του κινδύνου από την έκθεση σε διάφορες χημικές ουσίες μέσω τροφής του κυπριακού και κατ’ επέκταση του ευρωπαϊκού πληθυσμού με τη χρήση του δικού του προσδιοριστικού μοντέλου εκτίμησης κινδύνου ως προς τη χρόνια τοξικότητα («ImproRisk») για ακριβείς εκτιμήσεις κινδύνου μέσω τροφής. Το 2022 το ΓΧΚ αναβάθμισε το «ImproRisk» σε διαδικτυακό μοντέλο ανοικτής πρόσβασης με το οποίο επιτυγχάνεται πιο λεπτομερής, εναρμονισμένη και ακριβής εκτίμηση της έκθεσης σε ρυπαντές τροφίμων, όπως απαιτεί η τάση της EFSA και άλλων κρατών μελών της ΕΕ σε θέματα εκτίμησης κινδύνου. 4. Επέκταση του επίσημου ελέγχου σε νέες παραμέτρους ή/και νέες κατηγορίες και προϊόντα. 5. Συνέχιση της επέκτασης του πεδίου διαπίστευσής του, σύμφωνα με το διεθνές πρότυπο EN ISO/IEC 17025:2017, σε νέα υποστρώματα και νέες παραμέτρους σε κατηγορίες προϊόντων αρμοδιότητάς του, καθώς και της διαπίστευσης μεθόδων με ευέλικτο πεδίο. 6. Συμβολή του στην αντιμετώπιση περιβαλλοντικών κρίσεων και άλλων επειγόντων περιστατικών (π.χ. διαχείριση σοβαρών υποθέσεων που αφορούσαν χρήση ναρκωτικών), στην αντιμετώπιση της μικροβιακής αντοχής στα αντιβιοτικά και στην πιστοποίηση της αυθεντικότητας και την ανάδειξη των παραδοσιακών προϊόντων της Κύπρου. 7. Συνέχισε τη συμβολή του ώστε τα νερά κολύμβησης της Κύπρου τα τελευταία χρόνια να συγκαταλέγονται στα καλύτερα της Ευρώπης από μικροβιολογικής άποψης. Για το 2022 η Κύπρος κατατάχθηκε στην πρώτη θέση, σε σύνολο 30 χωρών. 8. Εκπροσώπηση της Κύπρου σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, αποτελώντας το Σημείο Επαφής της Κύπρου, σε θέματα ασφάλειας και ποιότητας τροφίμων, βιοπαρακολούθησης του ανθρώπου, περιβάλλοντος και υγείας. Το ΓΧΚ είναι ένας διαπιστευμένος οργανισμός επιστημονικά ώριμος, ο οποίος συμβάλλει στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη του τόπου και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής του Κύπριου πολίτη. Ταυτόχρονα, συμβάλλει, και πρέπει να το κάνει, στην περαιτέρω ανάδειξη του ρόλου της Κύπρου στα επιστημονικά δρώμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για αυτό και συνεχίζει τις προσπάθειές του στοχεύοντας στην αναγνώρισή του ως Κέντρου Αριστείας. Προς τον σκοπό αυτό θα συμβάλει τα μέγιστα, μεταξύ άλλων και η ανέγερση του νέου κτηρίου του ΓΧΚ, διαδικασία που παραμένει σε εξέλιξη. Οι ενέργειες συνεχίζονται προς αυτή την κατεύθυνση. Για την πραγματοποίηση του έργου αυτού και την επίτευξη των στόχων του ΓΧΚ αρωγός έρχεται η συνεχής στήριξη της Γενικής Διευθύντριας του Υπουργείου Υγείας, του/της
ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2022 | 3 εκάστοτε Υπουργού Υγείας, των συνεργατών και άλλων συνεργαζόμενων Υπηρεσιών του, τους οποίους ευχαριστούμε ιδιαίτερα. Η εργατικότητα, η υπευθυνότητα και η αφοσίωση του προσωπικού του ΓΧΚ, στο οποίο εκφράζω τη βαθιά ευγνωμοσύνη και εκτίμησή μου, η προσήλωση του οργανισμού στο όραμά του, μαζί με τους στόχους που εκπληρώθηκαν και τις δράσεις που αναλήφθηκαν εντός του 2022, το κάνουν ένα έτος επιτυχίας, με θετικό αντίκτυπο προς την κοινωνία και την οικονομία του τόπου. Εύχομαι η έκδοση αυτή να αποτελέσει έγκυρη πηγή πληροφόρησης για όλες τις αρμόδιες Αρχές και τους συνεργάτες του ΓΧΚ, καθώς και για την επιστημονική κοινότητα, αλλά και γενικά για όλους τους πολίτες, για τη διατήρηση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αγαστής συνεργασίας, βασισμένης στην επιστημονική αντικειμενικότητα και διαφάνεια. Δρ Ρεβέκκα Κοκκινόφτα Διευθύντρια ΓΧΚ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΓΧΚ ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ – ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ Αρχές λειτουργίας του Γενικού Χημείου του Κράτους ΤΟ ΓΧΚ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΟ 2022 ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ Ανθρώπινο Δυναμικό Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού / εκπαίδευση ΕΛΕΓΧΟΣ – ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ – ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ Εθνικά Προγράμματα Ελέγχου - Παρακολούθησης – Επιτήρησης Αναλυθέντα δείγματα ΕΡΕΥΝΑ Προώθηση εφαρμοσμένης έρευνας Ευρωπαϊκά, εθνικά και άλλα ερευνητικά προγράμματα ΕΚΤΙΜΗΣΗ/ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΜΕΣΩ ΤΡΟΦΗΣ Εκτίμηση χρόνιας έκθεσης στον κίνδυνο Εκτίμηση οξείας έκθεσης στον κίνδυνο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΧΑΡΑΞΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Στήριξη και διαμόρφωση της εθνικής πολιτικής ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ Εθνική συνεργασία Ευρωπαϊκή/διεθνής συνεργασία ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Επικοινωνία / Ενημέρωση / Διαφώτιση / Διάχυση γνώσεων και πληροφοριών / Ιστοσελίδα ΓΧΚ ΥΠΟΔΟΜΕΣ Εργαστηριακός εξοπλισμός και υποδομές Μηχανογράφηση 7 7 7 9 10 12 14 14 14 15 15 15 16 16 16 19 20 21 22 22 22 23 23 23 25 25 28 28 28
ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Διασφάλιση ποιότητας - Διαπίστευση Εφαρμογή του Συστήματος Διαχείρισης Ποιότητας (ΣΔΠ) Εφαρμογή του Κοινού Πλαισίου Αξιολόγησης (ΚΠΑ) Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και Ελέγχου (EMAS) ΕΚΚΡΕΜΗ/ΠΡΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΓΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΧΚ ΚΑΤΑ ΤΟ 2022 Υλοποίηση σημαντικών έργων και προγραμμάτων Βράβευση / Αναγνώριση ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΓΧΚ/ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΣΤΟΧΩΝ ΤΟΜΕΙΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑΣ Τρόφιμα • Ποιότητα/Αυθεντικότητα τροφίμων • Ασφάλεια τροφίμων • Νέα τρόφιμα Περιβάλλον • Νερό • Ατμοσφαιρικός αέρας • Περιβάλλον και υγεία Καταναλωτικά προϊόντα • Φάρμακα • Καλλυντικά • Παιδικά παιχνίδια • Βιομηχανοποιημένα καταναλωτικά προϊόντα (εκτός από φάρμακα, καλλυντικά ή παιχνίδια) Δικανική Χημεία και Τοξικολογία ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΓΧΚ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Πίνακας 1: Κωδικοί και ονομασίες των εργαστηρίων του ΓΧΚ Πίνακας 2: Εθνικά Εργαστήρια Αναφοράς (ΕΕΑ) του ΓΧΚ βάσει του Κανονισμού (ΕΕ) 2017/625 Δημοσιεύσεις ΓΧΚ σε επιστημονικά περιοδικά - 2022 Συντομογραφίες 28 28 29 30 30 31 31 31 34 34 36 39 40 43 57 61 62 74 75 79 79 80 82 83 87 91 94 94 95 95 97
6 | ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2022 | 7 ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΓΧΚ Το Γενικό Χημείο του Κράτους (ΓΧΚ) είναι ένα ανεξάρτητο Τμήμα από τα πέντε Τμήματα του Υπουργείου Υγείας και αποτελεί τον κατεξοχήν αρμόδιο κρατικό φορέα του χημικού, βιολογικού, μικροβιολογικού, τοξικολογικού και ραδιολογικού εργαστηριακού ελέγχου. Λειτουργεί ως εθνικό κέντρο του επίσημου ελέγχου των τροφίμων, νερών, περιβάλλοντος, φαρμάκων, καλλυντικών και άλλων καταναλωτικών αγαθών, ναρκωτικών και άλλων αστυνομικών τεκμηρίων. Είναι, επίσης, το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς για πολλούς τομείς της ασφάλειας τροφίμων (βλ. Παράρτημα, Πίνακας 2). ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΗ Όραμα του ΓΧΚ αποτελούν η συμβολή στη βελτίωση της ποιότητας ζωής με την παροχή αξιόπιστων και υψηλού επιπέδου υπηρεσιών και η συνεχής ανάπτυξη και αριστεία. Με γνώμονα το όραμα αυτό, το ΓΧΚ διευρύνει συνεχώς την αποστολή του, η οποία είναι η παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και ανεξάρτητων γνωμοδοτήσεων προς τις Αρχές και τους πολίτες, μέσα από καινοτόμες διαδικασίες διοίκησης και τεχνολογίες, με τελικό σκοπό τα πιο κάτω: 1. Προστασία της δημόσιας υγείας, του περιβάλλοντος, της ασφάλειας του πολίτη και των συμφερόντων των καταναλωτών με κύριο στόχο την πρόληψη. 2. Επιστημονική υποστήριξη των δικαστικών, αστυνομικών και λοιπών κρατικών Αρχών και Υπηρεσιών, μέσω της εμπειρογνωμοσύνης και πραγματογνωμοσύνης του και της επιστημονικής μαρτυρίας στα δικαστήρια. 3. Στήριξη της υγιούς λειτουργίας της αγοράς και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, της καινοτομίας, του εμπορίου και της βιομηχανίας, μέσω των προγραμμάτων ελέγχου-παρακολούθησης-επιτήρησης σε συνεργασία με τις συναρμόδιες Υπηρεσίες, και της επιστημονικής καθοδήγησης. 4. Συμβολή στη διαμόρφωση πολιτικών και νομοθεσιών σχετικών με τις αρμοδιότητές του. 5. Εκπόνηση εφαρμοσμένης έρευνας, με την αξιοποίηση εθνικών και ενωσιακών πόρων, για σκοπούς επιστημονικής ανάπτυξης και επίλυσης ή πρόληψης επιμέρους προβλημάτων. 6. Συνεχής ανάπτυξη της υποδομής και εμπειρογνωμοσύνης του για αντιμετώπιση αναδυόμενων κινδύνων και κρίσεων και εφαρμογή νέων νομοθεσιών. 7. Παροχή επιστημονικής στήριξης σε Επιτροπές/Συμβούλια σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο μέσω της εμπειρογνωμοσύνης και της τεχνογνωσίας που διαθέτει. ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ - ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ Οι αρχές της επιστημονικής αριστείας, ανεξαρτησίας, ακεραιότητας, μη σύγκρουσης συμφερόντων, διαφάνειας και πρόδρασης, διέπουν τις δραστηριότητες του ΓΧΚ, διασφαλίζοντας έτσι την εκπλήρωση συνταγματικών απαιτήσεων και απαιτήσεων του νόμου της δημόσιας υπηρεσίας, καθώς, επίσης, και την ικανοποίηση των προσδοκιών των πολιτών. Κατά την εκτέλεση του έργου του, το ΓΧΚ καλύπτει ένα ευρύ φάσμα ελέγχου στις παρακάτω κατηγορίες: y Τρόφιμα, υλικά σε επαφή με τρόφιμα και συμπληρώματα διατροφής y Νερά (πόσιμα και υδάτινοι πόροι) y Επεξεργασμένα υγρά απόβλητα Επιστημονική αριστεία, ανεξαρτησία, ακεραιότητα, μη σύγκρουση συμφερόντων, διαφάνεια και πρόδραση.
8 | ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ y Περιβαλλοντικά δείγματα και βιολογικά δείγματα ανθρώπων για έρευνες βιοπαρακολούθησης y Αστυνομικά τεκμήρια (ναρκωτικά, εμπρησμοί, αφύσικοι θάνατοι, οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλης/ ναρκωτικών/φαρμάκων, κ.ά.) y Παιδικά παιχνίδια y Φάρμακα, καλλυντικά και άλλα βιομηχανοποιημένα καταναλωτικά προϊόντα Για την εκπλήρωση της αποστολής του, το ΓΧΚ δραστηριοποιείται σε πολλά επίπεδα: y Διασφαλίζει την ποιότητα και τεκμηριώνει την αξιοπιστία του μέσα από επέκταση της διαπίστευσής του εφαρμόζοντας το πρότυπο ΕΝ ISO /IEC 17025:2017 και αναπτύσσοντας περαιτέρω τη συνείδηση για ποιότητα. y Προωθεί τον συνεχή εκσυγχρονισμό και εμπλουτισμό των παρεχόμενων υπηρεσιών, παρακολουθώντας τις ευρωπαϊκές και διεθνείς εξελίξεις και απαιτήσεις στους τομείς των δραστηριοτήτων του. y Καταρτίζει και αναβαθμίζει συνεχώς νέα προληπτικά και στοχευμένα εθνικά προγράμματα ελέγχουπαρακολούθησης-επιτήρησης σε συνεργασία με τις αρμόδιες Αρχές. y Αναπτύσσει τη γνώση και εμπειρία όσον αφορά την εκτίμηση κινδύνων (χημικών, μικροβιολογικών, βιολογικών κ.ά.) μέσω των επιμέρους πηγών έκθεσης (τροφής, νερού, καταναλωτικών προϊόντων, περιβάλλοντος κ.ά.), ή συνδυασμού τους και επενδύει στον τομέα αυτό με συνεχείς δράσεις. y Βελτιώνει την παραγωγικότητά του μέσω εφαρμογής - όπου είναι εφικτό- νέων και πολυπαραμετρικών μεθόδων αξιοποιώντας πλήρως το ανθρώπινο δυναμικό και τον εξοπλισμό του καθώς και τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους. y Ενισχύει τη διεθνή δικτύωση και συνεργασία με πανεπιστήμια, ευρωπαϊκά/διεθνή ερευνητικά κέντρα και αρμόδιους φορείς, αξιοποιώντας την επιστημονική του γνώση και ενδυναμώνοντας τη διάχυση εμπειρογνωμοσύνης. y Συμβάλλει σε ακαδημαϊκού τύπου δραστηριότητες επενδύοντας στην ανάπτυξη της μεταπτυχιακής εκπαίδευσης με φοιτητές/φοιτήτριες που εκπονούν την εργαστηριακή τους διπλωματική εργασία στο ΓΧΚ, σε συνεργασία με κυπριακά και ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. y Επενδύει στη συνεχή εκπαίδευση του προσωπικού σε σύγχρονες τεχνολογίες και καινοτόμες προσεγγίσεις. y Εκπονεί ερευνητικές εργασίες, αξιοποιώντας πόρους ενωσιακών ερευνητικών προγραμμάτων, για τη συνεχή του ανάπτυξη προσελκύοντας ταυτόχρονα νέους ερευνητές/νέες ερευνήτριες με υψηλά ακαδημαϊκά προσόντα. y Παρέχει πραγματογνωμοσύνη και γνωμοδοτήσεις και λειτουργεί ως Τεχνικός Σύμβουλος των κρατικών Αρχών ή ως τρίτο μέλος. y Εκτελεί ένα πολύ μεγάλο φάσμα εργαστηριακών εξετάσεων και παράλληλα διευκολύνει την επίλυση σύνθετων επιστημονικών και τεχνικών θεμάτων, αξιοποιώντας τον σύγχρονο εργαστηριακό εξοπλισμό που διαθέτει και την επιστημονική κατάρτιση του προσωπικού του.
ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2022 | 9 ΑΡΧΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΧΗΜΕΙΟΥ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Επιστημονική Αριστεία Ανεξαρτησία Ανταποκρισιμότητα Διαφάνεια Προδράση
10 | ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΤΟ ΓΧΚ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ KATA ΤΟ 2021 Διεργαστηριακές δοκιμές δεξιότητας 140 8.844 Ελεγχθείσες παράμετροι στις διεργαστηριακές δοκιμές δεξιότητας Διαλέξεις σε εθνικά, ευρωπαϊκά & διεθνή σεμινάρια, εκπαιδευτικά εργαστήρια, ημερίδες, συμπόσια 45 13 12 1 Δημοσιεύσεις επιστημονικών εργασιών Αναρτημένες επιστημονικές εργασίες (posters) & παρουσιάσεις Ευρωπαϊκή βράβευση εργαστηρίου
ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2022 | 11 28.776 Αναλυθέντα δείγματα Εθνικά προγράμματα Ελέγχου - Παρακολούθησης - Επιτήρησης 62 Ερευνητικά προγράμματα 21 19 Εξειδικευμένα εργαστήρια 667.513 Αναλυθείσες παράμετροι €8.514.851 Yλοποιηθείς Προϋπολογισμός
12 | ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΔΟΜΗ Η οργανωτική δομή του ΓΧΚ παρουσιάζεται στο πιο κάτω Οργανόγραμμα του 2022. Τα 19 εξειδικευμένα εργαστήρια στηρίζονται από τις Μονάδες: 1. Διασφάλισης ποιότητας 2. Συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) και Εκτίμησης Κινδύνου 3. Έρευνας/Χρηματοδοτούμενα έργα 4. Ευρωπαϊκών & Διεθνών Θεμάτων/Διεθνούς Συνεργασία /Επικοινωνίας 5. Πληροφορικής ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Ανώτερος Χημικός ΠΡΩΤΟΣ ΧΗΜΙΚΟΣ* Ανώτερος Χημικός Ανώτερος Χημικός Ανώτερος Χημικός Σύσταση, Ποιότητα και Θρεπτική Αξία Τροφίμων Εργ. 01 Βιομηχανικά Προϊόντα και Ανθρώπινη Βιοπαρακολούθηση Εργ. 11 Ραδιενέργεια Περιβάλλοντος & Τροφίμων Εργ. 09 Πρόσθετα και Ειδικές Αναλύσεις Τροφίμων Εργ. 13 Φάρμακα Εργ. 04 Υπολείμματα Φυτοφαρμάκων & POPs Εργ. 08 Καλλυντικά & Συμπληρώματα Διατροφής | Εργ. 19 Υπολείμματα Κτηνιατρικών Φαρμάκων Εργ. 05 Υλικά σε Επαφή με Τρόφιμα και Παιδικών Παιχνιδιών Εργ. 12 Περιβαλλοντική κ.ά. Επιβάρυνση Τροφίμων και Φυσικών Τοξινών Εργ. 14 ΠΡΩΤΟΣ ΧΗΜΙΚΟΣ* ΠΡΩΤΟΣ ΧΗΜΙΚΟΣ* Ανώτερος Χημικός Ανώτερος Χημικός
ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2022 | 13 Αρχείο / Λογιστήριο Μονάδα Έρευνας / Χρηματοδοτούμενα Έργα Σημείο επαφής με την EFSA Παραλαβή Βιβλιοθήκη Εργατικό Προσωπικό Εργαστήριο Τμήματος Ηλεκτρομηχανολογικών Υπηρεσιών Ανώτερος Χημικός Ανώτερος Χημικός Ανώτερος Χημικός Μικροβιολογικού Ελέγχου Νερών και Φαρμάκων Εργ. 15 Μικροβιολογία Τροφίμων Εργ. 16 Οικοτοξικολογία Εργ. 07 Γενικές Αναλύσεις Νερών | Εργ. 02 Περιβαλλοντική Ρύπανση Νερών Εργ. 06 Περιβαλλοντική Χημεία και Έλεγχος Αποβλήτων | Εργ. 10 Μοριακή Βιολογίας και Ανοσοβιολογίας Τροφίμων Εργ. 21 Δικανική Χημεία και Τοξικολογία Εργ. 03 Πιστοποίηση Αυθεντικότητας Τροφίμων / ποτών -NMR Εργ. 20 Μονάδα Πληροφορικής, ΙΤ EFSA Τμήμα Προσφορών Αποθήκες Μονάδα Εκτίμησης Κινδύνου Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας (ΔΠ) Ευρωπαϊκά, Διεθνή θέματα, Διεθνής Συνεργασία, Επικοινωνία με την EFSA, Ιστοσελίδα Μονάδα Παρασκευής Αποστείρωσης Υλικών Ανώτερος Χημικός Ανώτερος Χημικός Ανώτερος Χημικός *Κενές θέσεις
14 | ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ Το ανθρώπινο δυναμικό του ΓΧΚ κατά το 2022 ανήλθε σε 170 άτομα. y 54 Χημικοί, Μικροβιολόγοι, Βιολόγοι, τρία άτομα γραμματειακό προσωπικό σε μόνιμες θέσεις και 23 άτομα βοηθητικό προσωπικό. y 50 Χημικοί, Μικροβιολόγοι, Βιολόγοι, ένας Τεχνικός Χημείου, ένας Λειτουργός Πληροφορικής και επτά άτομα γραμματειακό προσωπικό εργάστηκαν ως έκτακτοι αορίστου χρόνου. y 18 χημικοί, τέσσερις μικροβιολόγοι/βιολόγοι και τρεις εργάτες εργοδοτήθηκαν με αγορά υπηρεσιών μέσω εταιρείας, μία γραφέας και δύο χημικοί με ειδική χρηματοδότηση και τρεις χημικοί με αγορά υπηρεσιών ορισμένου χρόνου, για τη διεξαγωγή ερευνητικών προγραμμάτων και του Προγράμματος Βιωσιμότητας Μεταβατικής Βοήθειας. Αξίζει να σημειωθεί ότι από τους 106 επιστήμονες οι 84 (ποσοστό 79%) είναι κάτοχοι τουλάχιστον ενός μεταπτυχιακού τίτλου και αρκετοί από αυτούς κάτοχοι διδακτορικού τίτλου (βλ. Σχήμα 1). Παρόλον ότι έχει επιτευχθεί η αναβάθμιση, σε θέσεις επιστημονικού προσωπικού, όλων των κατόχων πτυχίου ή/και μεταπτυχιακού στη Χημεία / Βιολογία / Μικροβιολογία που υπηρετούσαν στο ΓΧΚ επί σειρά ετών σε θέση Τεχνικού Χημείου, παραμένει και κατά το 2022 η έλλειψη μόνιμου προσωπικού, γεγονός το οποίο δυσχεραίνει τη δημιουργία σταθερών προϋποθέσεων για περαιτέρω ανάπτυξη του οργανισμού. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ / ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού του ΓΧΚ και ο απαιτούμενος εκπαιδευτικός σχεδιασμός αποτελούν σημαντική συνισταμένη για την προώθηση της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας των υπηρεσιών του. Κατά το 2022 συνεχίστηκε σε ικανοποιητικό βαθμό η επιμόρφωση του προσωπικού, με φυσική παρουσία ή διαδικτυακά, σε θέματα τεχνικά, διασφάλισης ποιότητας και διοίκησης. Ιδιαίτερα σημαντική αξιολογείται η συμμετοχή του προσωπικού σε εκπαιδεύσεις οι οποίες προσφέρονται από την ΕΕ όπως μέσω: α) του προγράμματος «Καλύτερη Εκπαίδευση για Ασφαλέστερα Τρόφιμα (BTSF)», β) του προγράμματος «The European Food Risk Assessment Fellowship Programme (EU-FORA)» της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων με το οποίο ενδυναμώνεται η εμπειρογνωμοσύνη του Γενικού Χημείου σε θέματα εκτίμησης κινδύνων στα τρόφιμα, γ) της χρηματοδότησης από τη Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης και τη Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τεχνική κατάρτιση, δ) του «European Network of Forensic Science Institute» (ENFSI) για θέματα δικανικής επιστήμης, ε) του «The International Association of Forensic Toxicology» (TIAFT) για θέματα τοξικολογίας, και στ) του «The Centre for Forensic Science Research and Education» (CFSRE) για θέματα που άπτονται των εξελίξεων στις δικανικές επιστήμες. Στο πλαίσιο του προγράμματος «EU–FORA» μέλη της Μονάδας Εκτίμησης Κινδύνου του ΓΧΚ συνέβαλαν και ως εκπαιδευτές/εκπαιδεύτριες. Τον συντονισμό της εκπαίδευσης ασκεί ο « Πυρήνας Μάθησης του ΓΧΚ» ο οποίος, όπως κάθε χρόνο, κατάρτισε Σχέδιο Δράσης για το 2022 βασισμένο σε διάγνωση των ετήσιων αναγκών μάθησης. Ο «Πυρήνας Μάθησης» διαχρονικά συντονίζει εκπαιδεύσεις σε θέματα όπως: y ανάπτυξη και εφαρμογή νέων αναλυτικών μεθόδων και τεχνικών προηγμένης τεχνολογίας καθώς και στατιστικής και προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών, 60% 19% 21% Μεταπτυχιακό (Master) Πτυχίο Διδακτορικό (Ph.D) Σχήμα 1: Κατανομή επιστημονικού προσωπικού ΓΧΚ σύμφωνα με ακαδημαϊκά προσόντα – 2022
ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2022 | 15 y διασφάλιση ποιότητας και μετρολογία στη χημεία, y εκτίμηση κινδύνου μέσω τροφής, νερών κ.ά., y ανάπτυξη δεξιοτήτων σε θέματα διοίκησης, οργάνωσης και συντονισμού εργασίας (σε συνεργασία με την Κυπριακή Ακαδημία Δημόσιας Διοίκησης (ΚΑΔΔ), y εφαρμογή νέων προσεγγίσεων στα θέματα των αρμοδιοτήτων του ΓΧΚ κ.ά. ΕΛΕΓΧΟΣ - ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ – ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΕΘΝΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΛΕΓΧΟΥ – ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ – ΕΠΙΤΗΡΗΣΗΣ Το ΓΧΚ ανταποκρινόμενο στις ανάγκες της κοινωνίας, της πολιτείας αλλά και σε ευρωπαϊκές και διεθνείς απαιτήσεις και σε τυχόν αναφυόμενα προβλήματα, κατά το 2022, ανέπτυξε και εφάρμοσε συνολικά 62 προγράμματα Ελέγχου-Παρακολούθησης–Επιτήρησης (ΕΠΕ), τα οποία καλύπτουν ολοκληρωμένα τον απαιτούμενο έλεγχο, μεταξύ των οποίων: y 33 προγράμματα ελέγχου, παρακολούθησης και επιτήρησης τροφίμων, y 8 προγράμματα ελέγχου, παρακολούθησης και επιτήρησης φαρμάκων, καλλυντικών, παιδικών παιχνιδιών και άλλων καταναλωτικών προϊόντων, και y 21 προγράμματα ελέγχου, παρακολούθησης και επιτήρησης περιβάλλοντος και νερού Τα σχετικά προγράμματα Ελέγχου-Παρακολούθησης–Επιτήρησης πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με τις καθ’ ύλην αρμόδιες Υπηρεσίες και παρουσιάζονται αναλυτικά στην ιστοσελίδα του ΓΧΚ στον σύνδεσμο: https://cutt.ly/2pBydR2 Κατά τον σχεδιασμό τους λήφθηκαν υπόψη οι υφιστάμενοι πόροι (ανθρώπινοι πόροι, εξοπλισμός, αναλώσιμα κ.ά.) στον τρέχοντα προϋπολογισμό ώστε να είναι υλοποιήσιμα και να αφήνουν και ένα περιθώριο για ανταπόκριση σε έκτακτα περιστατικά σε περιόδους κρίσεων. ΑΝΑΛΥΘΕΝΤΑ ΔΕΙΓΜΑΤΑ Συνολικά το 2022 αναλύθηκαν από το ΓΧΚ 28.776 δείγματα για ένα μεγάλο αριθμό παραμέτρων (667.513). Ο αριθμός αυτός σε σχέση με αυτόν του 2021 (28.475 δείγματα και 587.634 παράμετροι) είναι αυξημένος τόσο ως προς τα δείγματα όσο και ως προς τις παραμέτρους. Το ΓΧΚ συνέχισε: y να εφαρμόζει πολυπαραμετρικές μεθόδους με τις οποίες αναλύονται περισσότερες παράμετροι με λιγότερα δείγματα δίνοντας ταυτόχρονα μια πιο σφαιρική εικόνα της κατάστασης του δείγματος και πιο αποτελεσματικό έλεγχο με λιγότερο κόστος, y να καλύπτει νέες παραμέτρους με βάση τις απαιτήσεις της νομοθεσίας και στη βάση ιεράρχησής τους κατά προτεραιότητα και y να εφαρμόζει πιο στοχευμένους ελέγχους σε συνεργασία με τις αρμόδιες Αρχές κ.ά. Σταθερός στόχος του ΓΧΚ είναι η συνεχής επένδυση στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, η ολοκλήρωση της αναδιοργάνωσής του με μόνιμο επιστημονικό προσωπικό σε οργανικές θέσεις και η εδραίωση της επιστημονικής του αριστείας. Τα διαχρονικά αποτελέσματα του ασκούμενου ελέγχου από το ΓΧΚ, σε συνεργασία με τις αρμόδιες Υπηρεσίες, καταδεικνύουν ένα υψηλό επίπεδο εμπεριστατωμένου ελέγχου ο οποίος αναπροσαρμόζεται ανάλογα με τα αναφυόμενα προβλήματα και τους διαθέσιμους πόρους.
16 | ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η διεξαγωγή εφαρμοσμένης έρευνας αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες συνεχούς επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης του ΓΧΚ. Με στόχο τη στήριξη της ανάπτυξης και εφαρμογής πολιτικής και νομοθεσιών σε όλους τους τομείς των αρμοδιοτήτων του, το ΓΧΚ συμβάλλει στην επίλυση προβλημάτων και στην πρόληψη παραγόντων που επηρεάζουν την υγεία, το περιβάλλον και την ασφάλεια του κράτους, μέσω προληπτικών, κατά το δυνατόν, ερευνητικών προγραμμάτων. Το ΓΧΚ, με την εκπόνηση έρευνας και την ανάπτυξη νέων επιστημονικών συνεργασιών με αξιόλογους οργανισμούς, ερευνητικά ινστιτούτα και Αρχές άλλων κρατών μελών της ΕΕ, προσελκύει συγχρόνως νέους/νέες Κύπριους/Κύπριες επιστήμονες με υψηλά ακαδημαϊκά προσόντα παρέχοντάς τους ευκαιρίες για απασχόληση. Το ΓΧΚ κατά το 2022 αξιοποίησε ποσό €572.744 από εθνικά και ευρωπαϊκά κονδύλια για σκοπούς ερευνητικών προγραμμάτων. Αποτελέσματα ερευνών του ΓΧΚ κατά το 2022 έχουν δημοσιευθεί σε έγκριτα διεθνή επιστημονικά περιοδικά ή βιβλία (σύνολο 13) (βλ. Παράρτημα), ή/και παρουσιασθεί σε διεθνή συνέδρια (σύνολο 12 αναρτημένες εργασίες (posters, oral presentations)). Λειτουργοί του ΓΧΚ συμμετείχαν σε 12 αξιολογήσεις (reviews) δημοσιεύσεων σε επιστημονικά περιοδικά. ΕΥΡΩΠΑΙΚΑ, ΕΘΝΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Πιο αναλυτικά, το ΓΧΚ κατά το 2022 συνέχισε τη συμμετοχή του στην εκπόνηση ερευνητικών προγραμμάτων που κατανέμονται στις κατηγορίες: Ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα και Εθνικά ερευνητικά προγράμματα όπως φαίνονται παρακάτω: Ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα y Στο πλαίσιο του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, υλοποίηση του Έργου «Ενίσχυση υφιστάμενων ισοτοπικών βάσεων δεδομένων κυπριακών παραδοσιακών και τοπικών τροφίμων/ποτών, με την ανάπτυξη πλατφόρμας Block Chain, για τη διασφάλιση της ταυτότητάς τους- IsoDataBase» (2021-2026). y Ερευνητικά έργο «EFSA Multi-Annual Focal Point Grant Agreement» (2015-2022), το οποίο χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA). y Συμμετείχε σε επτά ερευνητικά προγράμματα με χρηματοδότηση της ΕΕ (Ορίζοντας Ευρώπη, Ορίζοντας 2020, Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΙδΕΚ), LIFE) : 1. «European Human Biomonitoring Initiative (HBM4EU) » (https://www.hbm4eu.eu/). Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Ανθρώπινης Βιοπαρακολούθησης (HBM4EU) είναι μία σύμπραξη μεταξύ 28 ευρωπαϊκών χωρών, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που συγχρηματοδοτήθηκε στο πλαίσιο του «Ορίζοντα 2020» κατά τα έτη 2017-2022. Ο κύριος στόχος ήταν ο συντονισμός και η προώθηση της ανθρώπινης βιοπαρακολούθησης στην Ευρώπη. Η HBM4EU ανάπτυξε δεδομένα για την πραγματική έκθεση των πολιτών σε χημικές ουσίες και τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία, τα οποία αξιοποιούνται στη χάραξη πολιτικής, στην αξιολόγηση των υφιστάμενων μέτρων και στον σχεδιασμό νέων πολιτικών. Το Γενικό Χημείο του Κράτους συντόνισε τη συμμετοχή της Κύπρου στην σύμπραξη, ήταν το εθνικό σημείο επαφής και ανάλαβε θέσεις ευθύνης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. 2. «HBM4EU-MOM - Methylmercury-contrOl in European expectant Mothers through suitable dietary advice for pregnancy» (2020-2022. Ευρωπαϊκή μελέτη με συμμετοχή ινστιτούτων από δέκα ευρωπαϊκές χώρες και την Ευρωπαϊκή Αρχή Περιβάλλοντος, η οποία συντονίστηκε από το Γενικό Χημείο του Κράτους. Διερευνήθηκε η έκθεση εγκύων γυναικών στον υδράργυρο για εκτίμηση του κινδύνου για την Όπου είναι δυνατό, μέρος της προγραμματισμένης εργασίας του ΓΧΚ εντάσσεται, σε ευρωπαϊκά κ.ά. προγράμματα εφαρμοσμένης έρευνας, αξιοποιώντας έτσι τις δυνατότητες που του παρέχονται για την ανάπτυξη του προσωπικού του, της τεχνογνωσίας, της διεθνούς δικτύωσης καθώς και της ενίσχυσης της υποδομής του.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==