AΓΡΟΤΗΣ 2023 / TEΥΧΟΣ 489 67 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ Νηματουργείο βάμβακος Αμμοχώστου Στάλω Κωνσταντίνου Ανώτερος Λειτουργός Γεωργίας Τμήμα Γεωργίας Το νηματουργείο βάμβακος Σαλαμίς ήταν το πρώτο νηματουργείο βαμβακιού που λειτουργούσε στην Κύπρο από την αρχή του 20ου αιώνα. Το νηματουργείο βρισκόταν στην πόλη της Αμμοχώστου. Τροφοδοτούσε την αγορά της Λευκωσίας, της Λαπήθου, του Καραβά και του Λευκονοίκου με πολύ καλής ποιότητας βαμβακερά νήματα από τα οποία έφτιαχναν τις «αλατζιές1» και τα «δίμιτα»2,3. μήνες στα 14,500 πακέτα με προοπτική αύξησης ακόμη και μέχρι 40%. Τροχοπέδη στην εξέλιξη του εργοστασίου, οι κύπριοι έμποροι, οι οποίοι προτιμούσαν να εμπορεύονται εξωτερικά νήματα. Η προοπτική προτίμησης των εμπόρων στο κυπριακό βαμβάκι θα επέφερε αλυσιδωτές θετικές συνέπειες τόσο στη γεωργία όσο και στη βιομηχανία της Κύπρου. Το εργοστάσιο αγόραζε 80,000 οκάδες βαμβακιού ετησίως αξίας £4.000 με £6.000 με δυνατότητα σημαντικής αύξησης σε περίπτωση που αυξανόταν και η ζήτηση. Από την άλλη, ο αρθρογράφος θεωρούσε ότι η Αποικιακή Κυβέρνηση δεν έκανε καμμιά προσπάθεια να βοηθήσει τη βιομηχανία αυτή, επισημαίνοντας ότι τα μέτρα προστασίας για το βαμβάκι ήταν ανεπαρκή σε σύγκριση με αυτά που είχαν παρθεί για την προστασία του μεταξουργείου στη Γεροσκήπου. Σημειωτέον ότι το Μεταξουργείο Γεροσκήπου τη δεδομένη περίοδο αποτελούσε ιδιοκτησία Βρετανικής Εταιρείας. Τα επόμενα χρόνια της λειτουργίας του εργοστασίου σημαδεύτηκαν από απεργίες και προβλήματα. Η πρώτη απεργία ξεκίνησε τον Ιούνιο του 1938 με τη συμμετοχή 52 εργατών, οι πλείστες γυναίκες. Σύμφωνα με υπόμνημα που δημοσιεύτηκε στον τύπο11 τα αιτήματά τους ήταν η αύξηση των ημερομισθίων κατά 30%, αφού λάμβαναν 7 μέχρι 12 γρόσια ημερησίως, η μείωση των συνολικών ωρών εργασίας ανά βδομάδα (δωδεκάωρο), η βελτίωση των συνθηκών εργασίας με την τοποθέτηση απορροφητήρων προς επίλυση του σοβαρού προβλήματος της σκόνης και τέλος η προειδοποίηση μιας βδομάδας στις εργάτριες που η εταιρεία προτίθετο να απολύσει. Χαρακτηριστικό της κατάστασης ήταν το σημείο της ανακοίνωσης των εργατριών που ανέφερε ότι προσπαθούν να προλαβαίνουν τις μηχανές και έγιναν και αυτές (οι εργάτριες) εξαρτήματα των μηχανών. Η αλληλεγγύη των εργατών προς τις εργάτριες του νηματουργείου ξεπέρασε τα όρια της Αμμοχώστου όπου αρχικά ξεκίνησε και εξελίχτηκε σε αγώνα όλων των κυπρίων εργατών. Κατά τους τρεις μήνες που διήρκησε η απεργία, οι εργάτες της Κύπρου εξέφραζαν την αμέριστη συμπαράστασή τους με αποστολή κοινών υπομνημάτων στον Διοικητή Αμμοχώστου, με παγκύπριους εράνους, θεατρικές ή κινηματογραφικές παραστάσεις των οποίων τα έσοδα διατίθεντο για τις ανάγκες των απεργών12 καθώς και ηθική στήριξη στους απεργούς. 1 Αλατζιά, η: Βαμβακερό ύφασμα κατασκευασμένο στον αργαλειό. 2 Δίμιτον, το: Βαμβακερό ύφασμα με δύο κλωστές, που γίνεται στον αργαλειό. 3 W. Bevan, Notes on Agriculture in Cyprus and its products, Λευκωσία, 1919, σ.82 4 «Ενδιαφέρουσα Ειδοποίηση», Φωνή της Κύπρου, Λευκωσία , 8 Αυγούστου 1914 5 «εξ Αμμοχώστου», Χρόνος, Λεμεσός 5 Αυγούστου 1920 6 Φωνή της Κύπρου, Λευκωσία, 13 Ιανουαρίου 1921 7 «Η Κυπριακή βιομηχανία», Ελευθερία, Λευκωσία, 17 Νοεμβρίου 1928 8 «Βιομηχανία Βάμβακος Π. Ιωάννου και Σία, Δήλωσις», Ελευθερία, Λευκωσία 6 Νοεμβρίου 1929 9 «Το νηματουργείο- Βαρωσίων», Ελευθερία, Λευκωσία , 18 Δεκεμβρίου 1929 10 «Βιομηχανία Βάμβακος», Πρωϊνή, Λευκωσία 14 Νοεμβρίου 1932 11 «Η εξέλιξις της απεργίας του κλωστηρίου - υπόμνημα των εργατριών προς την διοίκηση», Εσπερινή, Λευκωσία 1 Ιουνίου 1938 12 Χρόνος, Λεμεσός 22 Ιουνίου 1938, Εσπερινή, Λεμεσός 24 Ιουνίου 1938 Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας της γράφουσας το νηματουργείο «Σαλαμίς» πρωτοπορούσε σε πολλά θέματα και ήταν για πολλές δεκαετίες το μοναδικό στο είδος του. Για παράδειγμα, το καλοκαίρι το 1914 προσελήφθη από το νηματουργείο ειδικός μηχανικός για τη ρύθμιση των μηχανημάτων με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας και την αύξηση της παραγωγής του εργοστασίου4. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα στον τύπο, το νηματουργείο προσέφερε στο προσωπικό του δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη5. Το γεγονός αυτό αποτελεί εξαιρετικά πρωτοπόρο δράση, αν λάβει κανείς υπόψη το γεγονός ότι χρονικά τοποθετείται εν έτη 1920 στην Κύπρο. Μετά τον θάνατο των ιδρυτών του, Νικόλαου Μαντζούρα τον Ιανουαρίου το 19216 και Γεωργίου σύντομα μετά, οι κληρονόμοι δεν επέδειξαν το ίδιο ενδιαφέρον για να συνεχίσουν τις εργασίες του νηματουργείου, το οποίο σταδιακά εγκαταλείφθηκε και αναπόφευκτα έχασε την αξιοπιστία του στην αγορά. Ενδεικτικό της κατάστασης που δημιουργήθηκε είναι σχετικό δημοσίευμα7 στον τύπο της εποχής, όπου ο αρθρογράφος έκανε έκκληση σε βιομήχανους και επιχειρηματίες της περιοχής Αμμοχώστου να αναλάβουν το νηματουργείο τόσο για το δικό τους συμφέρον όσο και για το καλό της Κύπρου. «…είναι άδικον να εξάγομεν τον κυπριακόν βάμβακα και να εισάγομεν νήματα…» Περί τα τέλη του 1929, το νηματουργείο αγοράστηκε από τον Π. Ιωάννου και μετονομάστηκε σε «Βιομηχανίες Βάμβακος Π. Ιωάννου και Σια»8. Εκείνη την περίοδο αριθμούσε 80 εργάτες με προοπτική αύξησης του εργατικού δυναμικού στους 100 το επόμενο διάστημα9. Δημοσίευμα στον τύπο τον Νοέμβριο του 1932 παρουσίαζε την πορεία του νηματουργείου10. Μέσα σε αυτό το δημοσίευμα γινόταν αναφορά στην εταιρεία Μαντζούρα, ιδρύτρια εταιρεία του νηματουργείου, η οποία μεταπολεμικά πρώτα αδράνησε και μετά ανέστειλε τις εργασίες του εργοστασίου. Με την ανάληψη των εργασιών του εργοστασίου από την εταιρεία Π. Ιωάννου το εργοστάσιο ανακαινίστηκε, εκσυγχρονίστηκε με καινούρια μηχανήματα και προσέλαβε Ελβετό κλώστη για τις ανάγκες του εργοστασίου. Η παραγωγή του εργοστασίου αυξήθηκε κατά 20 με 30% με σαφή βελτίωση στην ποιότητα από το πρώτο έτος ανάληψης από τον Π. Ιωάννου. Ενδεικτικά η παραγωγή έφτασε τα 10,000 πακέτα κατά τον έβδομο μήνα λειτουργίας του επί Π. Ιωάννου, ενώ στους οκτώ
RkJQdWJsaXNoZXIy MzU4MTg0