μία σύντομη εισαγωγή ΤοΚυπριακόΠρόβλημα
Επιμέλεια έκδοσης: Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών Ενημέρωση έβδομης έκδοσης: Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών Πρωτότυπο κείμενο: Βαγγέλης Κουφουδάκης, Μίλτος Μιλτιάδους Μετάφραση από τα αγγλικά: Εμμανουήλ Τυράκης Η πώληση ή η εμπορική εκμετάλλευση της παρούσας έκδοσης ή μέρους αυτής απαγορεύεται αυστηρώς. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση αποσπασμάτων της έκδοσης αυτής με την προϋπόθεση της αναφοράς στην πηγή που χρησιμοποιήθηκε. Οι εκδόσεις του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών διατίθενται δωρεάν.
Έβδομη έκδοση 2023 μία σύντομη εισαγωγή ΤοΚυπριακόΠρόβλημα
Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 13 Αναζήτηση λύσης μέσω διαπραγματεύσεων 13 Ζητήματα υπό συζήτηση από το 1974 14 Διαπραγματεύσεις 2002–2004, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ 15 Τα δημοψηφίσματα της 24ης Απριλίου, 2004 – η ετυμηγορία του λαού 17 Η υποτιθέμενη απομόνωση των Τουρκοκυπρίων 19 Αναβίωση της ειρηνευτικής διαδικασίας 2005–2006 22 Η συμφωνία της 8ης Ιουλίου, 2006 23 Νέες πρωτοβουλίες το 2008 αποφέρουν αποτελέσματα 24 Διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στο Κρανς Μοντανά 25 Κύπρος και η Ευρωπαϊκή Ένωση 26 Συμπεράσματα 30 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 31 Από την Ανεξαρτησία στην τουρκική εισβολή, 1960 – 1974 31 Η Τουρκική στρατιωτική εισβολή και κατοχή 34 Το όραμά μας για μία επανενωμένη Κύπρο 37 ΧΑΡΤΕΣ 38 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 41 1. Πολιτικές πρωτοβουλίες για τους Τουρκοκύπριους 41 2. Σημαντικές νομικές αποφάσεις για το κυπριακό πρόβλημα 43 3. Συνέπειες της τουρκικής εισβολής και κατοχής – γεγονότα και αριθμοί 48 ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΚΛΕΙΔΙΩΝ 50 ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 57
Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 5 … εάν ο σκοπός της επίλυσης του Κυπριακού είναι η διατήρηση παρά η καταστροφή του κράτους και εάν πρόκειται να ενθαρρύνουμε παρά να εμποδίσουμε την ανάπτυξη ενός ειρηνικά ενωμένου λαού, δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ εάν η φυσική διαίρεση της μειονότητας από την πλειονότητα δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα απεγνωσμένο βήμα προς τη λάθος κατεύθυνση.» Dr Galo Plaza, Report of the United Nations Mediator on Cyprus to the Secretary-General, UN Security Council S/6253, 26 March 1965 Είμαστε όλοι αιχμάλωτοι της γνώσης. Η επίγνωση της προδοσίας της Κύπρου και η μελέτη του ιστορικού αυτής της προδοσίας, προκαλούν θλίψη και καταστρέφουν, ίσως για πάντα, τη χαρά της επίσκεψης σε ένα από τα πιο μαγευτικά νησιά του κόσμου. Τίποτα δεν θα μπορέσει πια να αποκαταστήσει τους κατεστραμμένους θησαυρούς, το πένθος των οικογενειών, τα λεηλατημένα χωριά, τα καμένα από τις ναπάλμ δάση και βουνοπλαγιές. Ούτε θα μπορέσει κάτι να μετριάσει τις επιδόσεις των πωρωμένων και σκληρών πολιτικών που αντιμετώπισαν την Κύπρο ως μέσο για να εφαρμόσουν τα άνομα και ματαιόδοξα σχέδιά τους. Όμως, η μοιρολατρία θα αποτελούσε τη χειρότερη προδοσία. Η αποδοχή, η νομιμοποίηση των τετελεσμένων, πρέπει να αποκηρυχθεί. Μια τέτοια απόρριψη έχει αξία πέραν της Κύπρου, δείχνοντας ότι το να συναινέσει κανείς με την αδικία δεν είναι «ρεαλισμός». Από τη στιγμή που η αδικία τεθεί και χαρακτηριστεί ως τέτοια και κατονομαστεί με το σωστό της όνομα, ο συμβιβασμός με αυτήν γίνεται αδύνατος. Είναι γι’ αυτό που κάποιος γράφει για την Κύπρο με θλίψη, αλλά κυρίως –πολύ περισσότερο– με οργή.» Christopher Hitchens, Hostage to History: Cyprus from the Ottomans to Kissinger (London and New York: Verso, 1997) “ “
Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 6 Δεν μπορούν σήμερα πια η βία και το άδικο να στραγγαλίσουν κρυφά, αδιαμαρτύρητα ένα λαό. Ο κόσμος τούτος που θαρρούσαμε πως είχε σαπίσει, έχει φαίνεται ακόμα ψυχές που τολμούν να υψώσουν κεφάλι στην υποκρισία, στην αδικία και στην αναίδεια. Κρίσιμη στιγμή. Από την απάντηση που θα δοθεί στο αίτημα της Κύπρου, θα εξαρτηθεί η ηθική σωτηρία του κόσμου. Κι από την ηθική σωτηρία τού κόσμου εξαρτήθηκε πάντα η πολιτική, κοινωνική, και πνευματική του σωτηρία. Η Κύπρος δεν είναι τώρα παρά μία λεπτομέρεια, ένα νησί στην άκρα της Μεσόγειος θάλασσας. Για μια στιγμή γίνεται το μοιρόγραφτο κέντρο όπου παίζεται η ηθική αξία του σημερινού ανθρώπου […] Υπάρχει στον κόσμο τούτον ένας μυστικός νόμος (αν δεν υπήρχε, ο κόσμος θαταν από χιλιάδες χρόνια χαμένος) σκληρός κι απαραβίαστος: το κακό πάντα στην αρχή θριαμβεύει και πάντα στο τέλος νικιέται. […] Καλή η στιγμή να ξεχωρίσουμε τα πάθη μας και τις ταπεινές έγνιες και να ακλουθήσουμε όλοι, ο καθένας με το χάρισμα που τού δοκε ο Θεός, το περπάτημά της πάνω στην Κυπριότικη γης. Και να μοιραστούμε μαζί της, όσο μπορούμε, τον πόνο, την ορμή, και τον κίντυνο. Κι αργότερα, σίγουρα αυτός είναι, το είπαμε, ο νόμος, και τη μεγάλη χαρά.» Νίκος Καζαντζάκης, «Οι Άγγελοι της Κύπρου», όπως εμφανίζεται ως επίλογος στο βιβλίο του Ταξιδεύοντας Αγγλία (Νέα Υόρκη: Simon and Shuster, 1965) «Ο πολιτικός και δημογραφικός ντε φάκτο διαχωρισμός που έχει επιβληθεί στην Κύπρο από το 1974 απειλεί όχι μόνο την ενότητα και ακεραιότητα ενός σύγχρονου κράτους, αλλά και την ακεραιότητα και συνέχεια του πολιτισμού χιλιάδων ετών ενός νησιού το οποίο αποτελεί το σταυροδρόμι του πολιτισμού της ανατολικής Μεσογείου.» Michael Jansen,“Cyprus: The Loss of a Cultural Heritage,”(Modern Greek Studies Yearbook, 2 (1986):314-323 “ “
Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 7 Απόσπασμα της ομιλίας του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Νίκου Χριστοδουλίδη ενώπιον της Βουλής των Αντιπροσώπων στις 28 Φεβρουαρίου 2023 Τα άδεια έδρανα των Τουρκοκυπρίων βουλευτών σε αυτή την αίθουσα (της Βουλής των Αντιπροσώπων) είναι ένα από τα πολλά πειστήρια που μαρτυρούν τον ακρωτηριασμό που υφίσταται το κράτος μας. Έναν ακρωτηριασμό που δεν επιτρέπει την πραγματική θεμελίωση συνθηκών ειρήνης και ασφάλειας, αλλά ούτε και την εφαρμογή των βασικών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των Κυπρίων. Είναι για αυτό που επιθυμώ σήμερα να επαναλάβω ενώπιόν σας τη διαβεβαίωση ότι κορυφαία προτεραιότητά μου αποτελεί η επίλυση του Κυπριακού εντός του συμφωνημένου πλαισίου, ώστε να γίνει επιτέλους η πατρίδα μας ένα επανενωμένο, ελεύθερο, σύγχρονο, ευρωπαϊκό κράτος, η κοινή πατρίδα ευημερίας και ασφάλειας για όλους τους νόμιμους πολίτες του, χωρίς καμιά διάκριση. Δεν έχω φυσικά ψευδαισθήσεις. Γνωρίζω ότι την ίδια ακριβώς διαβεβαίωση έδωσαν όλοι οι προκάτοχοί μου, τους οποίους μνημονεύω με σεβασμό: Τον πρώτο Πρόεδρο, Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τον Σπύρο Κυπριανού, τον Γιώργο Βασιλείου, τον Γλαύκο Κληρίδη, τον Τάσσο Παπαδόπουλο, τον Δημήτρη Χριστόφια και τον απερχόμενο πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη. Όλοι τους αποχώρησαν από την Προεδρία χωρίς να πετύχουν το ειλικρινές όραμα της ελευθερίας και της επανένωσης για την πατρίδα μας, αν και το ήθελαν με όλο τους το είναι. Και αυτό γιατί οι αξιώσεις της τουρκικής πλευράς ήταν πέραν των δικών μας ορίων και πέραν των ορίων που η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα επιβάλλουν για κάθε σύγχρονη, δημοκρατική χώρα και τους πολίτες της. Παρά τους συμβιβασμούς που έγιναν διαχρονικά από τη δική μας πλευρά ακόμη και μετά τον ιστορικό συμβιβασμό της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας, ο τουρκικός μαξιμαλισμός δεν επέτρεψε την ευόδωση καμίας προσπάθειας κατά τρόπο που να διασφαλίζει τα συμφέροντα όλων των νομίμων κατοίκων της χώρας και κανενός άλλου χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η δική μας πλευρά δεν περιέπεσε ποτέ σε κανένα σφάλμα ή παράληψη. Την περασμένη εβδομάδα είχα την πρώτη ανεπίσημη συνάντηση με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη, στον οποίο εξέφρασα την ξεκάθαρή μου θέση ότι η παρούσα κατάσταση πραγμάτων δεν μπορεί να αποτελεί τη λύση του κυπριακού προβλήματος και θα κάνω ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατόν ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για επανέναρξη του διαλόγου στη βάση του συμφωνημένου πλαισίου για αναζήτηση λύσης Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Μετέφερα και στον Ειδικό Αντιπρόσωπο του Γενικού
Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών την ειλικρινή μου βούληση για διάλογο. Τις επόμενες μέρες θα αναλάβω πρωτοβουλίες, στη βάση των θέσεων που ανέπτυξα προεκλογικώς, για σπάσιμο του αδιεξόδου, για πρωταγωνιστική εμπλοκή της ΕΕ στο ανώτατο επίπεδο, πάντοτε στο πλαίσιο των καλών υπηρεσιών του ΓΓ των ΗΕ. Από το επίσημο βήμα της Βουλής των Αντιπροσώπων, απευθύνομαι σήμερα και στους Τουρκοκύπριους συμπατριώτες μας, για να τους στείλω το μήνυμα ότι η λύση που επιδιώκουμε θα υπηρετήσει τα συμφέροντα όλων των Κυπρίων, διότι η ασφάλεια και η ευημερία όλων μας είναι συνυφασμένη και αλληλένδετη για να μπορέσουμε να ζήσουμε ειρηνικά στην κοινή μας πατρίδα χωρίς συρματοπλέγματα και κατοχικό στρατό, χωρίς ξένες εγγυήσεις. Μόνο έτσι θα διασφαλίσουμε το μέλλον των παιδιών μας χωρίς να κτίζουμε πάνω στην άμμο. Με τη λύση του Κυπριακού, η Κυπριακή Δημοκρατία θα μετεξελιχθεί για να αποτελέσει το κοινό μας σπίτι εντός της μεγάλης Ευρωπαϊκής οικογένειας. Αυτή είναι η λύση που οραματιζόμαστε. Απευθύνομαι επίσης στους πρόσφυγές μας, τους εγκλωβισμένους μας, τους παθόντες, τους συγγενείς των αγνοουμένων μας, όλους αυτούς που υποφέρουν από τα τραύματα της εισβολής και της συνεχιζόμενης κατοχής, διαβεβαιώνοντάς τους ότι παραμένουν στην προμετωπίδα της προσπάθειάς μας για τερματισμό της κατοχής και επανένωση της πατρίδας μας. Δεν θα μπορούσα φυσικά να μην απευθυνθώ στους εκπροσώπους των τριών θρησκευτικών ομάδων, που είναι παρόντες, για να στείλω μήνυμα σεβασμού και εκτίμησης στους συμπατριώτες μας, Μαρωνίτες, Αρμενίους και Λατίνους των οποίων οι ανησυχίες και προσδοκίες είναι και δικές μας. Τέλος, θα ήθελα να κάνω ιδιαίτερη αναφορά στους απόδημους μας, στην ομογένειά μας με τους οποίους είχα την ευλογία να συνεργαστώ, διαβεβαιώνοντάς τους για την ειλικρινή μου επιθυμία για περαιτέρω σύσφιξη των δεσμών μας». Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 8
Πρόλογος Τον Ιούλιο του 1974, η Τουρκία εισέβαλε στην Κυπριακή Δημοκρατία παραβιάζοντας τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και τις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου. Οι συνέπειες της στρατιωτικής εισβολής και της μεταγενέστερης κατοχής του σχεδόν 40% της κυρίαρχης επικράτειας της Δημοκρατίας εκδηλώνονται ακόμα και σήμερα. Για σχεδόν πέντε δεκαετίες η επιθετικότητα της Τουρκίας συνεχίζεται αμείωτη. Και μαζί της έφερε τη στρατιωτική κατοχή, τη διχοτόμηση δια της βίας, τη μετακίνηση πληθυσμού, τον εθνοτικό διαχωρισμό, τη μαζική καταπάτηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, τον εποικισμό, την απόπειρα απόσχισης, την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς και τον σφετερισμό περιουσιών. Οι συνθήκες αυτές, τις οποίες επέβαλε η Τουρκία, αποτελούν μία απαράδεκτη κατάσταση η οποία εξακολουθεί να υφίσταται από το 1974. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Νίκος Χριστοδουλίδης υπενθυμίζει ότι η Τουρκία είναι η χώρα η οποία εγκατάστησε στα κατεχόμενα µια απολύτως υποτελή σε αυτήν αποσχιστική οντότητα της οποίας προωθεί τώρα και την αναβάθμισή της. Στόχοι και επιδιώξεις που σίγουρα σχετίζονται και με τις περιφερειακές επιδιώξεις και στόχους της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή. «Την ίδια στιγμή», τονίζει ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, «η Τουρκία αποτελεί µια γείτονα-χώρα της Κύπρου. Γνωρίζουμε πολύ καλά πως η γεωγραφία δεν αλλάζει αλλά επιθυμία μας είναι να έχουμε μια γειτονική Τουρκία η οποία να σέβεται το διεθνές δίκαιο και με την οποία να έχουμε καλές γειτονικές σχέσεις, όπως έχουμε με τις υπόλοιπες γειτονικές χώρες.» Σήμερα, η Τουρκία, υποψήφιο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξακολουθεί να είναι ένοχη για διεθνή επιθετικότητα κατά της Κύπρου, ενός κράτους μέλους της Ένωσης. Το status quo της ξένης στρατιωτικής κατοχής και της διχοτόμησης δια της βίας ενός ανεξάρτητου, κυρίαρχου κράτους πρέπει να αποκατασταθεί από την διεθνή κοινότητα. Το παρόν πληροφοριακό υλικό, το οποίο ενημερώθηκε για την παρούσα έκδοση, προορίζεται για να εισαγάγει τον αναγνώστη στις βασικές πτυχές ενός μείζονος διεθνούς ζητήματος, το κυπριακό ζήτημα ή κυπριακό πρόβλημα όπως συνήθως αναφέρεται, και στην προοπτική μίας βιώσιμης διευθέτησης εναρμονισμένης με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και το Κράτος Δικαίου. Πρόκειται για έναν σύντομο οδηγό ενός παρατεταμένου και φαινομενικά αξεπέραστου προβλήματος, ο οποίος παρέχει βασικές πληροφορίες ώστε η τρέχουσα κατάσταση και οι νέες εξελίξεις να τεθούν στο σωστό ιστορικό πλαίσιο. Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 9
Η πλέον πρόσφατη φάση του κυπριακού προβλήματος, όπως εξελίχθηκε από το 1974, αναπτύσσεται στο πρώτο μέρος με τίτλο «Πολιτική Ανασκόπηση», ενώ ακολουθεί η «Ιστορική Αναδρομή» του ζητήματος. Τα παραρτήματα και η χρονολογική παρουσίαση γεγονότων κλειδιών που ακολουθούν παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες που είναι σχετικές με το κυρίως κείμενο. Η σύντομη, επιλεγμένη βιβλιογραφία η οποία είναι ενδεικτική της πλούσιας βιβλιογραφίας επί του Κυπριακού ζητήματος, παρέχει στον ενδιαφερόμενο αναγνώστη καλύτερη κατανόηση και περεταίρω καθοδήγηση επί ενός διεθνούς ζητήματος το οποίο απασχολεί τη διεθνή κοινότητα για δεκαετίες. Είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη μας ότι σε ολόκληρο το κείμενο, ο όρος «Τουρκοκύπριοι» και «τουρκοκυπριακή κοινότητα» αναφέρεται ειδικά και αποκλειστικά στους νόμιμους, αυτόχθονες και γηγενής Κύπριους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας, οι οποίοι είναι τουρκικής εθνοτικής καταγωγής. Οι όροι αυτοί δεν αναφέρονται σε και δεν περιλαμβάνουν τις δεκάδες χιλιάδες παράνομων εποίκων που ήρθαν από την Τουρκία στην κατεχόμενη Κύπρο μετά το 1974. Οι μαζικές αυτές εισροές εποίκων, οι οποίοι εισήλθαν και κατοικούν παρανόμως στο νησί, αποτελούν μέρος της συστηματικής προσπάθειας της Άγκυρας να αλλάξει τη δημογραφική δομή της Κυπριακής Δημοκρατίας. Περισσότερες πληροφορίες για τις διάφορες διαστάσεις του Κυπριακού μπορείτε να βρείτε στον ιστότοπο www.pio.gov.cy και σε πολλές εκδόσεις του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών (ΓΤΠ). Ο ιστότοπος του ΓΤΠ είναι ένας εύχρηστος και περιεκτικός τόπος όπου θα βρείτε τις τρέχουσες εξελίξεις, βασικές πληροφορίες και χρήσιμους συνδέσμους προς άλλες σχετικές πηγές. Προτρέπουμε τον αναγνώστης να εξερευνήσει την πολύτιμη αυτή πηγή για μία πιο εμπεριστατωμένη κατανόηση των ζητημάτων που πραγματεύεται η παρούσα έκδοση. Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 10
Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 11 Εισαγωγή Η Κύπρος έγινε ανεξάρτητο κυρίαρχο κράτος τον Αύγουστο του 1960. Δυστυχώς, από την εισβολή και συνεχιζόμενη στρατιωτική κατοχή από την Τουρκία το 1974, το νησί παραμένει διχοτομημένο δια της βίας. Οι τρομερές συνέπειες της εισβολή, της κατοχής και της διχοτόμησης δια της βίας είναι οι συστηματικές παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ο μαζικός εποικισμός των κατεχόμενων περιοχών, ο σφετερισμός περιουσιών, η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς και ο εθνοτικός διαχωρισμός. Το Κυπριακό παραμένει άλυτο και αποτελεί προσβολή της διεθνούς νόμιμης τάξης και απειλή για τη σταθερότητα της περιοχής. Οι πράξεις της Τουρκίας έχουν καταδικαστεί από πολλά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, από ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ1, αποφάσεις του διεθνούς δικαστηρίου και αποφάσεις άλλων μείζονων διεθνών και περιφερειακών οργανισμών. Δυστυχώς, τα περισσότερα από αυτά τα ψηφίσματα και αποφάσεις παραμένουν ανεφάρμοστα. Έτσι, η Κυπριακή Δημοκρατία είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη που από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου παραμένει βιαίως διχοτομημένη λόγω ξένης στρατιωτικής κατοχής. Την 1η Μαΐου, 2004, η Κυπριακή Δημοκρατία εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς να επιτύχει τον επιθυμητό στόχο της ένταξής της ως ενιαία χώρα. Ωστόσο, η κυβέρνηση και ο κυπριακός λαός παραμένουν δεσμευμένοι σε μία βιώσιμη διευθέτηση που θα επιτρέψει την πραγματική, ειρηνική και ασφαλή επανένωση της χώρας τους, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Μόνο τότε θα μπορέσουν όλοι οι Κύπριοι να επωφεληθούν πλήρως από την ιδιότητα του μέλους της ΕΕ. Στις 24 Απριλίου, 2004 η ελληνοκυπριακή κοινότητα απέρριψε με συντριπτική πλειοψηφία την πρόταση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για διευθέτηση του Κυπριακού διότι δεν διασφάλιζε την πραγματική επανένωση της Κύπρου, της κοινωνίας, της οικονομίας και των θεσμών της. Ωστόσο, η κυβέρνηση και η ελληνοκυπριακή κοινότητα παραμένουν σταθερά δεσμευμένοι στην αποστολή των καλών υπηρεσιών του Γενικού Γραμματέα και σε μία σταθερή ειρηνευτική διαδικασία που θα διευκολύνει μία βιώσιμη και συνολική διευθέτηση που θα πηγάζει από τις δύο κοινότητες. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Νίκος Χριστοδουλίδης έχει επανειλημμένα υπογραμμίσει ότι κύριο μέλημά του είναι η επανέναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων επί του συμφωνημένου πλαισίου λύσης, όπως αυτό καθορίζεται από τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, τις Συμφωνίες Υψηλού Επιπέδου και το Ευρωπαϊκό Κεκτημένο. 1 Βλέπε Υπουργείο Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας και της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την Κύπρο 1960-2006 (Λευκωσία: Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Κυπριακή Δημοκρατία, 2006).
Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 12 «Στόχος μας», τονίζει, «δεν είναι άλλος από την εξεύρεση μιας λύσης χωρίς στρατεύματα κατοχής, ξένες εγγυήσεις και επεμβατικά δικαιώματα, η οποία θα αποκαθιστά την ενότητα της πατρίδας μας, του εδάφους, του λαού και των θεσμών της σε ένα Διζωνικό, Δικοινοτικό, Ομοσπονδιακό κράτος όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ασφάλεια όλων ανεξαιρέτως των πολιτών του θα κατοχυρώνονται και θα τυγχάνουν πλήρους σεβασμού. Με βάση όσα προανέφερα και λαμβάνοντας υπόψη, από τη μια, την τρέχουσα κατάσταση πραγμάτων σε διεθνές επίπεδο και από την άλλη, την αδήριτη ανάγκη για ανατροπή του απαράδεκτου status quo στην Κύπρο, πρόσθεσε ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, έχω ήδη παρουσιάσει τα βασικά στοιχεία της πρότασής μας για ενεργότερη εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Κυπριακό τόσο στις προσπάθειες για επανέναρξη των διαπραγματεύσεων όσο και κατά τη διάρκεια της διαπραγματευτικής διαδικασίας. Εδώ να ξεκαθαρίσω ότι όταν αναφερόμαστε σε εμπλοκή της ΕΕ, εννοούμε υποστηρικτικά και συμπεριληπτικά των προσπαθειών του Γενικού Γραμματέα και των Ηνωμένων Εθνών. Έχω την πεποίθηση ότι η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο τόσο για το σπάσιμο του αδιεξόδου, όσο και κατά τη διαπραγματευτική διαδικασία αφού διαθέτει όλα εκείνα τα εργαλεία και κίνητρα προς όλα τα μέρη, που μπορούν να οδηγήσουν σε μια αμοιβαία επωφελή κατάσταση πραγμάτων. Η προσπάθειά μας δεν επικεντρώνεται ούτε θα αφορά αποκλειστικά τη μονόπλευρη δημιουργία οφέλους, αλλά τη σταδιακή προώθηση μιας αμοιβαία επωφελούς κατάστασης. Και εδώ να σημειώσω πως απώτερο όφελος για την Κυπριακή Δημοκρατία, θα είναι η επίλυση του Κυπριακού προβλήματος και η επανένωση της Κύπρου, κάτι που θα έχει θετικό αντίκτυπο και στην περιοχή.»
Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 13 Πολιτική Ανασκόπηση Αναζήτηση λύσης μέσω διαπραγματεύσεων Μετά την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974, η τουρκική πλευρά απαίτησε μία λύση η οποία θα κρατούσε τις δύο κοινότητες χωριστά, είτε ως δύο ξεχωριστά κυρίαρχα κράτη είτε ως δύο ξεχωριστά κράτη υπό χαλαρή συνομοσπονδία. Οι δύο κοινότητες συμφώνησαν το 1977 και 1979 την επανένωση της Κύπρου υπό μορφή δικοινοτικής ομοσπονδιακής δημοκρατίας, οι παράμετροι της οποίας εξελίχθηκαν με την πάροδο των ετών. Για τους Ελληνοκύπριους, οι οποίοι υποστήριζαν σθεναρά την έννοια του ενιαίου κράτους, η αποδοχή μίας διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας αποτελούσε την έσχατη παραχώρηση και ιστορικό συμβιβασμό στην προσπάθειά τους να τερματιστεί η τουρκική στρατιωτική κατοχή και να επιτευχθεί η επανένωση της Κύπρου. Από το 1977, η ειρηνευτική διαδικασία υπό την αιγίδα του ΟΗΕ στόχευε στον καθορισμό του πλαισίου μίας τέτοιας ομοσπονδιακής λύσης. Οι διαπραγματεύσεις στόχευαν στο να συμβιβάσουν τα συμφέροντα και τις ανησυχίες των δύο πλευρών υπό μία κοινή, κεντρική κυβέρνηση. Θέματα καθορισμού των στόχων και τρόποι εφαρμογής της συνολικής ομοσπονδιακής διευθέτησης έγιναν σοβαρά προβλήματα κυρίως λόγω της αδιαλλαξίας της Τουρκίας, της κατεχόμενης δύναμης, η οποία κατέχει το κλειδί μίας οριστικής διευθέτησης και θα πρέπει να της ασκηθεί πίεση ώστε να υιοθετήσει μία εποικοδομητική στάση προς την ειρηνευτική προσπάθεια. Το ψήφισμα 367 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, της 12ης Μαρτίου, 1975, επανενεργοποίσε την αποστολή καλών υπηρεσιών του Γενικού Γραμματέα, η οποία διεκόπη το 1974. Έκτοτε, κατά διαστήματα διεξήχθησαν διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Έχουν γίνει συναντήσεις υψηλού επιπέδου μεταξύ διαδοχικών προέδρων της Κυπριακής Δημοκρατίας και ηγετών της τουρκοκυπριακής κοινότητας, εκ του σύνεγγυς συνομιλίες, εισηγήσεις για μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης και εκπονήθηκαν διάφορα σχέδια από τον ΟΗΕ και άλλους ξένους απεσταλμένους. Όλες οι ενέργειες αυτές απέτυχαν να επιλύσουν το Κυπριακό για διάφορους λόγους, όπως: uη αποτυχία να τεθούν σε εφαρμογή τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, uη πρόταξη στρατηγικών, οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων τρίτων μερών σε βάρος μίας βιώσιμης και λειτουργικής λύσης που θα ικανοποιεί τις ανησυχίες του κυπριακού κράτους και όλων των Κυπρίων, uη αδιάλλακτη πολιτική διαδοχικών κυβερνήσεων της Τουρκίας, οι οποίες ισχυρίζονται ότι το Κυπριακό επιλύθηκε στο 1974,
Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 14 uοι πολιτικές συνθήκες στην τουρκοκυπριακή κοινότητα και η επιμονή των Τούρκων ηγετών να αναγνωρίζουν την ούτω καλούμενη «ΤΔΒΚ», uτο γεγονός ότι όλες οι μείζονες παραχωρήσεις κατά την ειρηνευτική διαδικασία έγιναν από την ελληνοκυπριακή πλευρά, uη παραγνώριση των «λύσεων» που προτάθηκαν για το Κυπριακό, του διεθνούς δικαίου, της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και αποφάσεων περιφερειακών και εθνικών δικαστηρίων, οι οποίες δημιουργούν δεδικασμένο. Η απουσία προόδου στην αποστολή καλών υπηρεσιών του Γενικού Γραμματέα οδήγησε τους ηγέτες του G-8 στις 20 Ιουνίου, 1999 να προτρέψουν τα μέρη να εμπλακούν σε συνομιλίες εφ’όλης της ύλης χωρίς προϋποθέσεις και να δεσμευτούν να διεξάγουν διαπραγματεύσεις έως την επίτευξη διευθέτησης βασισμένης στον πλήρη σεβασμό των σχετικών ψηφισμάτων του ΟΗΕ και των διεθνών συνθηκών. Η πρόταση αυτή υποστηρίχθηκε και από το ψήφισμα 1250 της 29ης Ιουνίου, 1999, του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αφού πέρασε από διάφορα στάδια, η διαδικασία κορυφώθηκε με την πρόταση του ΟΗΕ γνωστή ως «Σχέδιο Ανάν», η οποία υποβλήθηκε στις δύο πλευρές τον Νοέμβριο του 2002 και αργότερα, υπό την τελική της μορφή («Annan V»), τον Μάρτιο του 2004. Ζητήματα υπό συζήτηση από το 1974 Το Κυπριακό αποτελεί από το 1974 πρόβλημα στρατιωτικής εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής κατά παράβαση των σχετικών ομόφωνων ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Οι διαπραγματεύσεις, ιδίως μετά τις 16 Ιανουαρίου, 2002, στόχευαν σε μία συνολική λύση για την επανένωση της Κύπρου. Καθ’όλη τη διάρκεια της εν λόγω διαδικασίας, η κυπριακή κυβέρνηση επιζητούσε μία λύση που να αντανακλά τα δημοκρατικά πρότυπα, τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, το διεθνές δίκαιο, τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σχετικές δικαστικές αποφάσεις. Συγκεκριμένα θέματα υπό συζήτηση περιλαμβάνουν: uτην εφαρμογή των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και των συμφωνιών υψηλού επιπέδου που απαιτούν μία διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία, uμία νέα μορφή κατανομής εξουσιών υπό μία ομοσπονδιακή κυβέρνηση με επαρκείς εξουσίες για αποτελεσματική διακυβέρνηση, για διασφάλιση της Δημοκρατίας και για εκπλήρωση των διεθνών και ευρωπαϊκών υποχρεώσεών της, uτη συνέχιση της μίας Δημοκρατίας με μία ενιαία κυριαρχία και διεθνή προσωπικότητα και μία ενιαία υπηκοότητα, uτη διασφάλιση της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας και τον αποκλεισμό της ένωσής της, συνολικά ή εν μέρει, με οποιαδήποτε άλλη χώρα ή της οποιασδήποτε μορφής διχοτόμησης ή απόσχισης,
Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 15 uτην πολιτική ισότητα μεταξύ της ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής κοινότητας, όπως αυτή ορίζεται σε σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, uτις εγγυήσεις για την αποτροπή της ξένης παρέμβασης και του μονομερούς δικαιώματος επέμβασης από άλλη χώρα, uτην αποχώρηση ξένων δυνάμεων βάσει των σχετικών ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας και της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, uτην επιστροφή των εκτοπισμένων ατόμων και ένα σύστημα ανάκτησης περιουσιών, το οποίο να συνάδει με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση και τις σχετικές δικαστικές αποφάσεις, uτο δικαίωμα απόκτησης περιουσίας και εγκατάστασης οπουδήποτε στην Κύπρο, χωρίς περιοριστικές ποσοστώσεις βασισμένες σε εθνοτικά ή θρησκευτικά κριτήρια, uτον πλήρη σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των Κυπρίων βάσει της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, uτον επαναπατρισμό όλων των παράνομων εποίκων στην Τουρκία, πλην ενός περιορισμένου αριθμού βάσει ειδικών ανθρωπιστικών κριτηρίων, uτην εναρμόνιση οποιασδήποτε διευθέτησης με τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας εντός της ΕΕ, uτην πλήρη αποστρατικοποίηση του κράτους της Κύπρου. Διαπραγματεύσεις 2002 – 2004 υπό την αιγίδα του ΟΗΕ Η περίοδος αυτή σηματοδοτεί την πλέον ουσιαστική προσπάθεια στο πλαίσιο της αποστολής καλών υπηρεσιών του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για μία συνολική διευθέτηση του Κυπριακού ζητήματος. Όλες οι προηγούμενες προσπάθειες, ιδίως της περιόδου 1999 – 2000, ναυάγησαν εξαιτίας της τουρκικής απαίτησης για αναγνώριση του παράνομου «κράτους» στις κατεχόμενες από την Τουρκία περιοχές της Δημοκρατίας. Με τις απευθείας συνομιλίες μεταξύ του Προέδρου Γλαύκου Κληρίδη και του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς, οι οποίες ξεκίνησαν στις 16 Ιανουαρίου, 2002, δεν επιτεύχθηκε ουσιαστική πρόοδος. Σε μία απόπειρα να επιτευχθεί συμφωνία έως τη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στην Κοπεγχάγη στις 12-13 Δεκεμβρίου, 2002, η οποία επρόκειτο να αποφασίσει για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ το 2004, ο Γενικός Γραμματέας Κόφι Ανάν παρουσίασε στις 11 Νοεμβρίου, 2002 ένα λεπτομερές σχέδιο για συνολική διευθέτηση (Annan I). Κατόπιν των αντιδράσεων των κομμάτων, το σχέδιο αναθεωρήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου, 2002 (Annan II) και στις 26 Φεβρουαρίου, 2003 (Annan III).
Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 16 Ο Γενικός Γραμματέας συναντήθηκε με τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων στη Χάγη στις 10 και 11 Μαρτίου, 2003 για να διακριβώσει εάν ήταν διατεθειμένοι να υποβάλλουν την τελευταία πρότασή του (Annan III) σε ξεχωριστά και ταυτόχρονα δημοψηφίσματα. Ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος της Κύπρου, ο Τάσος Παπαδόπουλος, συμφώνησε νοουμένου ότι θα προσφερόταν προς μελέτη από τον κυπριακό λαό ένα ολοκληρωμένο νομικό και πολιτικό πλαίσιο διευθέτησης. Η Ελλάδα και η Τουρκία είχαν καταλήξει σε συμφωνία για ζωτικά θέματα ασφάλειας και υπήρχε ο κατάλληλος χρόνος για συζήτηση και δημόσια εκστρατεία πριν από το δημοψήφισμα. Ωστόσο, η τουρκική πλευρά απέρριψε την πρόταση του Γενικού Γραμματέα. Τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του 2003, έγιναν μαζικές διαδηλώσεις Τουρκοκυπρίων στα κατεχόμενα κατά του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς και των πολιτικών του τις οποίες στήριζε η Άγκυρα. Όπως ήταν αναμενόμενο, η Κυπριακή Δημοκρατία υπέγραψε τη Συνθήκη Προσχώρησης της ΕΕ, στις 16 Απριλίου, 2003. Στις 23 Απριλίου, 2003, υπό την αυξανόμενη δυσαρέσκεια της τουρκοκυπριακής κοινότητας αναφορικά με την κατάσταση στην κατεχόμενη Κύπρο, η Τουρκία και η τουρκοκυπριακή ηγεσία υποχρεώθηκε να άρει εν μέρει κάποιους περιορισμούς τους οποίους είχε επιβάλει από το 1974 κατά μήκος της γραμμής κατάπαυσης του πυρός του ΟΗΕ, ως προς τη μετακίνηση των Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Έκτοτε, χιλιάδες Κύπριοι διασχίζουν τακτικά τη γραμμή κατάπαυσης του πυρός. Επιπλέον, χιλιάδες Τουρκοκύπριοι περνούν καθημερινά στις ελεύθερες περιοχές για λόγους εργασίας, για να αιτηθούν διαβατήρια και άλλα έγγραφα που εκδίδει η κυπριακή κυβέρνηση, αλλά και για να λάβουν δωρεάν ιατρική περίθαλψη. Οι ειρηνικές αυτές διελεύσεις κατέρριψαν τον μύθο που καλλιεργούσε για χρόνια η τουρκική προπαγάνδα ότι οι δύο κοινότητες δεν μπορούν να ζήσουν μαζί. Ωστόσο, τα μέτρα αυτά δεν είναι υποκατάστατο μίας συνολικής διευθέτησης. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ ήταν πρόθυμη να αξιοποιήσει την ετοιμότητα της ελληνοκυπριακής πλευράς να συμμετέχει σε νέες διαπραγματεύσεις. Με τη συναίνεση που επιτεύχθηκε από συναντήσεις με τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ρεσέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Ουάσιγκτον, τον Ιανουάριο του 2004, η διοίκηση των ΗΠΑ έπεισε τον Γενικό Γραμματέα Κόφι Ανάν να καλέσει επανέναρξη των διαπραγματεύσεων στη Νέα Υόρκη. Στις 13 Φεβρουαρίου, 2004, τα μέρη συμφώνησαν ότι οι διαπραγματεύσεις θα ξεκινούσαν στη Λευκωσία αναφορικά με αλλαγές που εμπίπτουν στις παραμέτρους του Annan ΙΙΙ. Σε περίπτωση συνεχιζόμενου αδιεξόδου, ακόμα και μετά την εμπλοκή της Ελλάδας και της Τουρκίας στη διαδικασία, ο Γενικός Γραμματέας θα οριστικοποιούσε το κείμενο το οποίο θα υποβαλλόταν στις δύο κοινότητες στην Κύπρο προς ψήφιση σε ξεχωριστά και ταυτόχρονα δημοψηφίσματα. Αυτό αποτελούσε σημαντική αλλαγή στην αποστολή καλών υπηρεσιών του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, όπως αυτές είχαν επινοηθεί από το 1964. Χωρίς την εξουσιοδότηση του Συμβουλίου
Το Κυπριακό Πρόβλημα | Mία σύντομη εισαγωγή 17 Ασφαλείας, ο Γενικός Γραμματέας ανέλαβε την εξουσία του διαιτητή ως προϋπόθεση για τον νέο κύκλο συνομιλιών. Αποδεχόμενοι τη φόρμουλα αυτή, οι ελληνοκύπριοι υπέθεσαν ότι η Γραμματεία θα διατηρούσε την αντικειμενικότητα και τη δέσμευσή της στις θεμελιώδεις αρχές του ΟΗΕ. Αποδείχθηκε ότι είχαν άδικο. Μέχρι την έναρξη των συνομιλιών στην Ελβετία αργότερα τον Μάρτιο του 2004, η Γραμματεία άρχισε να μεροληπτεί, προωθώντας τις πλείστες εκ των θέσεων της Τουρκίας επί του Κυπριακού. Η αλλαγή του ρόλου του Γενικού Γραμματέα, σε συνδυασμό με εξαιρετικά αυστηρές προθεσμίες διαπραγμάτευσης και την αδιαλλαξία της Τουρκίας, συνέβαλαν στην απουσία σοβαρών διαπραγματεύσεων τόσο στη Λευκωσία όσο και μεταγενέστερα στο Μπούργκενστοκ της Ελβετίας. Για να εξασφαλιστεί η συγκατάθεση της Τουρκίας, όλες σχεδόν οι απαιτήσεις της ενσωματώθηκαν αυθαιρέτως σε δύο σχέδια (Annan IV και V), τα οποία παρουσίασε ο Γενικός Γραμματέας. Το Σχέδιο Annan V παρουσιάστηκε στις δύο πλευρές στις 31 Μαρτίου, 2004. Η Τουρκία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και τα Ηνωμένα Έθνη συμφώνησαν να δεχτούν την παρουσία της ΕΕ στις συνομιλίες, μόνο υπό την ιδιότητα του παρατηρητή, ενώ η ΕΕ δεσμεύτηκε να δεχτεί τις αποκλείσεις από το ευρωπαϊκό δίκαιο, οι οποίες περιέχονταν στο Σχέδιο Annan V. Το σχέδιο του Γενικού Γραμματέα ήταν ένα συνολικό έγγραφο 10.000 περίπου σελίδων. Το πολύπλοκο αυτό νομικό κείμενο δεν ήταν διαθέσιμο ολόκληρο στον ιστότοπο του ΟΗΕ παρά μόνο κάποιες ώρες πριν από το δημοψήφισμα. Οι Κύπριοι κλήθηκαν να ψηφίσουν επί του εγγράφου στις 24 Απριλίου, 2004, λίγες ημέρες μόνο πριν από την προσχώρηση της Κύπρου στην ΕΕ, την 1η Μαΐου. Τα δημοψηφίσματα της 24ης Απριλίου, 2004 – η ετυμηγορία του λαού2 Έπειτα από μία έντονη δημόσια συζήτηση, οι Ελληνοκύπριοι ψηφοφόροι απέρριψαν συντριπτικά το Σχέδιο Annan V, σε ποσοστό 75,8% έναντι 24,2%. Αντιθέτως, το 64,9% των Τουρκοκυπρίων ενέκρινε το σχέδιο. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι έποικοι από την Τουρκία, οι οποίοι δεν είχαν νόμιμο δικαίωμα ψήφου, τους επιτράπηκε να ψηφίσουν. Το ελληνοκυπριακό «Όχι» δεν ήταν μία αρνητική ψήφος κατά της επανένωσης ή της συμφιλίωσης. Ήταν η απόρριψη μίας διαδικασίας που οδήγησε σε ένα μονόπλευρο σχέδιο που θεωρήθηκε επιβλαβές για τα νόμιμα δικαιώματα της ελληνοκυπριακής κοινότητας και την επιβίωση του ίδιου του κυπριακού κράτους. Ήταν η απόρριψη ενός προβληματικού σχεδίου που δεν προέβλεπε τη γνήσια επανένωση της Κύπρου, των θεσμών της, του λαού της και της οικονομίας της. Ήταν μία αρνητική ψήφος των Ελληνοκυπρίων, ανεξαρτήτως ηλικίας, πολιτικού κόμματος και φύλου. 2 Βλέπε Claire Palley, An International Relations Debacle: The UN Secretary-General’s Mission of Good Offices in Cyprus 1999–2004(Oxford and Portland, Oregon: Hart Publishing, 2005).
flippingbook.comRkJQdWJsaXNoZXIy MzU4MTg0