48 AΓΡΟΤΗΣ 2022 / TEΥΧΟΣ 486 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο κόσμος των ορυκτών Ιουλία Γεωργιάδου Γαβρίλοβιτς Γεωλογικός Λειτουργός Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης Ο κόσμος των ορυκτών και η σχέση τους με την κοινωνία αποτελεί ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον και ανεξάντλητο θέμα προς συζήτηση. Τα ορυκτά αποτελούν θεμελιώδες κομμάτι της καθημερινότητάς μας αφού σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την κατασκευή των περισσότερων αντικειμένων τα οποία διευκολύνουν τη ζωή του ανθρώπου. Έχετε αναρωτηθεί πώς θα ήταν η ζωή σας χωρίς τις εμπειρίες που θα αποκτούσατε από ένα ταξίδι με αυτοκίνητο, αεροπλάνο ή τρένο; Έχετε αφεθεί για μια στιγμή να νιώσετε πόσο απόμακρες θα ήταν οι σχέσεις των ανθρώπων εάν δεν σας δινόταν η ευκαιρία να επικοινωνήσετε με αγαπημένα σας πρόσωπα έστω μέσω τηλεφωνήματος ή βιντεοκλήσης ή ακόμα έχετε σκεφτεί πόσο αθόρυβη θα ήταν η ζωή σας εάν δεν είχατε την επιλογή να απολαύσετε την αγαπημένη σας μουσική στο ραδιόφωνο; Ακόμη και η αγαπημένη σας φωτογραφική μηχανή, που αποτυπώνει πολύτιμες στιγμές της καθημερινότητας, η ρακέτα τένις που κρατάτε στα χέρια σας όταν παίζετε το αγαπημένο σας άθλημα, το υπέροχο σαξόφωνο με το οποίο εξασκείστε στη μουσική και ο ηλεκτρονικός υπολογιστής που σας δίνει πρόσβαση στις ηλεκτρονικές υπηρεσίες του σήμερα, είναι μόνο ελάχιστα από αυτά που δεν θα είχατε εάν δεν υπήρχαν τα ορυκτά και τα πετρώματα. Γιατί πολύ απλά τα αντικείμενα αυτά για να κατασκευαστούν χρειάζονται τη χρήση ορυκτών στην εφοδιαστική αλυσίδα παραγωγής τους, δηλαδή τη χρήση ορυκτών πόρων οι οποίοι εξορύσσονται από τα λατομεία και μεταλλεία. Κάθε ορυκτό έχει τον δικό του χημικό τύπο που αποτελείται από ένα ή περισσότερα στοιχεία του περιοδικού πίνακα. Ο περιοδικός πίνακας διευκολύνει τη συστηματική μελέτη των φυσικών και χημικών ιδιοτήτων των στοιχείων και, κατά συνέπεια, των χαρακτηριστικών των ορυκτών που συνδέονται με αυτά. Η χημική τους σύσταση και η κρυσταλλική δομή τους καθορίζουν τις φυσικές και χημικές τους ιδιότητες και, κατά συνέπεια, τις χρήσεις τους στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου. Η ανάκτηση των χρήσιμων στοιχείων από αυτά καθορίζει και τις χρήσεις τους σε συγκεκριμένες βιομηχανίες. Η παρασκευή κραμάτων από διάφορα μέταλλα διεύρυνε τις εφαρμογές τους σε ολοένα και περισσότερες βιομηχανίες. Πιο κάτω αναφέρονται εν συντομία τρείς περιπτώσεις κοιτασμάτων και η συσχέτισή τους με τον κόσμο των ορυκτών στην κοινωνία. Χρωμίτης FeCr2O4: Τα χρώματα των ενώσεων των αλάτων του χρωμίου και των διαλυμάτων τους κυμαίνονται από ιώδες έως βαθύ κόκκινο και σε αυτό το χαρακτηριστικό οφείλεται το όνομά του. Με την κατάλληλη επεξεργασία δίνει το στοιχείο χρώμιο (Cr) το οποίο, επίσης, παράγεται και από κοιτάσματα μαγνησιχρωμίτη MgCr2O4. Τα κράματά του παρουσιάζουν αντοχή στην οξείδωση, στη διάβρωση, σε αντιδραστήρια και σε υψηλές θερμοκρασίες. Μαζί με σίδηρο χρησιμοποιείται στη βιομηχανία αυτοκινήτων, μοτοσυκλετών και ποδηλάτων ως επίστρωση προστασίας μεταλλικών επιφανειών, ενώ μαζί με νικέλιο χρησιμοποιείται στην κατασκευή μηχανών αεροσκάφους. Το χρώμιο χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία βαφής υφασμάτων. Εφαρμογές βρίσκει ακόμη στην κατασκευή χρωμάτων, στην επεξεργασία του δέρματος και στη φωτογραφική τέχνη κ.ά. Πολύτιμοι λίθοι όπως τα ρουμπίνια παίρνουν το χρώμα τους από χρώμιο, ενώ στην επεξεργασία γυαλιού δίνει ένα σμαραγδένιο πράσινο χρώμα στο γυαλί. Κάποιες ενώσεις του χαρακτηρίζονται ως ισχυρά τοξικές. Κοιτάσματα χρωμίτη στην Κύπρο εντοπίστηκαν κυρίως στην περιοχή του Ολύμπου και στο Δάσος Λεμεσού και παρουσιάζεται ως δευτερεύον ορυκτό στην υπερβασική σειρά των πετρωμάτων της Κύπρου. Τα παραγόμενα προϊόντα του κυπριακού χρωμίτη προορίζονταν κυρίως για τη βιομηχανία παραγωγής πυριμάχων, όμως μικρές ποσότητες χρησιμοποιήθηκαν και στη μεταλλουργία σιδηροχρωμίου και στην υαλουργία. Πυρολουσίτης MnO2: Ο πυρολουσίτης είναι το βασικότερο μετάλλευμα από το οποίο εξάγεται μαγγάνιο. Χρησιμοποιείται επί το πλείστον στη χαλυβουργία για την παραγωγή μαγγανιοχάλυβα, ο οποίος είναι ένας πολύ ανθεκτικός στη φθορά τύπος χάλυβα. Χρησιμοποιείται στην κατασκευή σιδηροτροχιών, χρηματοκιβωτίων, καννών όπλων, παραθύρων κελιών σε φυλακές, σκαπτικών μηχανημάτων κ.ά. Κουτάκια ποτών φτιάχνονται, επίσης, από κράμα αλουμινίου-μαγγανίου, ενώ ποσότητες μαγγανίου χρησιμοποιούνται στη χημική βιομηχανία ως μυκητοκτόνο, αντιοξειδωτικό και καταλύτης, ως πρόσθετο σε καουτσούκ και ως αποχρωματικό στην επεξεργασία γυαλιού καθαρίζοντας το από προσμίξεις σιδήρου. Το υψηλό πορώδες των κονδύλων μαγγανίου τους καθιστά πολύτιμους για την απορρόφηση αερίων, ενώ η υψηλή τους προσροφητική ικανότητα χρησιμεύει για τον καθαρισμό του πετρελαίου από τα βαρέα μέταλλα. Οι ιδιότητές του το καθιστούν ιδανική πρώτη ύλη για την κάθοδο των ξηρών κυψελών σε μπαταρίες. Από τον πυρολουσίτη (μαύρη σκόνη) είναι ζωγραφισμένες παλαιολιθικής εποχής αρχαίες φιγούρες ζώων. Οι αρχαίοι, επίσης, με τη βοήθεια του μαγγανίου αφαιρούσαν από το λιωμένο γυαλί τα ιόντα του δισθενούς σιδήρου που του δίνουν εκείνη την κλασική πρασινωπή απόχρωση. Εισπνοή μεγάλων ποσοτήτων του μπορεί να προκαλέσει μαγγανισμό. Στην Κύπρο οι εμφανίσεις μαγγανίου σχετίζονται, κυρίως, με τα φαιοχώματα του σχηματισμού Πέρα Πεδί αλλά και με τους κερατόλιθους του σχηματισμού Μαμμώνια. Μαγγανιούχες ποσότητες της τάξης 210 περίπου τόνων εκτιμάται ότι εξορύχθηκαν σε συστηματική βάση στην Κύπρο κατά την περίοδο 1926-1957. Σιδηροπυρίτης FeS2: Η ονομασία του προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «σίδηρος» και «πυρ» αφού κατά την τριβή του έβγαζε σπίθες. Από κοιτάσματα σιδηροπυρίτη εξάγεται το στοιχείο σίδηρος (Fe). Ο σίδηρος παράγεται, επίσης, από αιματίτη, Fe2O3, μαγνητίτη, Fe3O4, λειμωνίτη (κίτρινη ώχρα),
RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==