AΓΡΟΤΗΣ 2022 / TEΥΧΟΣ 485 64 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ Η περιοχή της Μόρφου έναν αιώνα πριν Χρυστάλλα Κωνσταντίνου Ανώτερη Λειτουργός Γεωργίας Τμήμα Γεωργίας Εργοστάσιο κατεργασίας λιναριού στη Ζώδια, 1923-1945 Το εργοστάσιο κατεργασίας λιναριού κτίστηκε στο χωριό Κάτω Ζώδια. H Ζώδια αποτελούσε το μεγαλύτερο κέντρο καλλιέργειας λιναριού στο νησί και για αυτό η τροχοδρόμηση της ανέγερσης του εργοστασίου στην Ζώδια δεν ήταν καθόλου τυχαία. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής, το εργοστάσιο κτίστηκε με προδιαγραφές του Γεωργικού Τμήματος και η προσφορά για την κατασκευή του κτιρίου του εργοστασίου κατακυρώθηκε στους Νικηφόρο και Αχιλλέα Κωνσταντίνου για το ποσό των £281.001. Δημοσίευμα της εφημερίδας Φωνή της Κύπρου, ημερομηνίας 30 Ιουνίου 1923 Ο Σταύρος Τάντας στο βιβλίο του για τη Ζώδια φωτογραφίζει μέσα από την περιγραφή του το εργοστάσιο. «….Το εργοστάσιο ήταν ένα πλινθόκτιστο απλούστατο κτίριο με κεραμίδια στη στέγη κτισμένο λίγο έξω από την Κάτω Ζώδια στη βόρεια πλευρά του δρόμου Κάτω Ζώδιας - Κατωκοπιάς με διεύθυνση Ανατολή - Δύση. Ένας μακρύς τοίχος στη μέση χώριζε το κτίριο σε δύο μακριές πτέρυγες. Στη δυτική πλευρά του κτιρίου, στο πρώτο δωμάτιο πούπιανε και από τις δύο πτέρυγες ήταν το μηχανοστάσιο, το Γραφείο του Διευθυντού, δίπλα το δωμάτιο με τις βούφες από το οποίο περνούσαν και έβγαλαν τα λινόξυλα και ακολουθούσε το δωμάτιο με τις ρόκκες, το δωμάτιο του κυλινδρικού κοπανιού, όπου ήταν και η είσοδος της πισινής πτέρυγας…»2. Το εργοστάσιο, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων, βρισκόταν ανατολικά του χωριού3, κοντά στο αρρεναγωγείο4, το σχολείο δηλαδή5 . Το ωράριο του εργοστασίου ήταν από την ανατολή μέχρι τη δύση του Το Λινάρι (Μέρος 4ο) 1 «Συνεργατική Εταιρεία Λινού», Ελευθερία, Λευκωσία, 15.8.1923, σ.2 2 Η περιγραφή πρέπει να αφορά το εργοστάσιο μετά το 1928 όπου έφεραν αργαλειούς (Βούφες) για να φτιάχνουν υφάσματα, Σταύρος Λ. Τάντας, Η Ζώδια τα Παλιά Χρόνια, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, Λευκωσία 1995, σ. 53 3 ΚΕΕ/ΑΠΠ, Αρ. Μητρώου 4427, Λευκωσία (Κ. Ζώδια 48). Μαρτυρία Χ. Ελληνίδη (13.3.1995) 4 προσωπική συνέντευξη Ι Κόκου Χριστοδούλου, 5.11.2017 5 ΚΕΕ/ΑΠΠ, Αρ. Μητρώου 3159,Λευκωσία, (Κ.Ζώδια 20). Μαρτυρία Η. Πέτρου (24.9.1991) 6 Αυτόθι, Αρ. Μητρώου 840, Λευκωσία, (Κ.Ζώδια 2). Μαρτυρία Μ. Κουδουνά (16-17.6.1991) 7 Προσωπική συνέντευξη, Κόκου Χριστοδούλου, 5.11.2017 8 ΚΕΕ/ΑΠΠ, Αρ. Μητρώου 840, Λευκωσία, (Κ.Ζώδια 2). Μαρτυρία Μ. Κουδουνά (16-17.6.1991) 9 Αυτόθι, Αρ. Μητρώου 2821 , Λευκωσία, (Κ. Ζώδια 13), Μαρτυρία Ε. Χατζηγιάννη (26.2.92) 10 Επεξήγηση όρων στο Παράρτημα Β. ΚΕΕ/ ΑΠΠ, Αρ. Μητρώου 840,Λευκωσία,( Κ. Ζώδια 2). Μαρτυρία Μ. Κουδουνά (18-19.6.91) 11 Αυτόθι, Αρ. Μητρώου 3619, Λευκωσία, (Κ. Ζώδια 36).Μαρτυρία Θ.Καραγιώργη (11.2.1994) 12 ΚΕΕ/ΑΠΠ, Αρ. Μητρώου 2821, Λευκωσία, (Κ.Ζώδια 13). Μαρτυρία Ε. Χατζηγιάννη. (26.2.1993) ήλιου.. «γέννημαν του ήλιου ως το βούτημαν του ήλιου»6 ενώ σταματούσαν για μισή ώρα ενδιάμεσα το μεσημέρι. Σε μια μαρτυρία, στο Αρχείο Προφορικής Παράδοσης7, αναφέρθηκε ότι ο ήχος της σειρήνας του εργοστασίου που ηχούσε το πρωί, το μεσημέρι και το απόγευμα, ήταν χαρακτηριστικός για να υπολογίζουν οι κάτοικοι της Κάτω Ζώδιας την ώρα ανάλογα. Στο εργοστάσιο εργάζονταν περίπου 50 γυναίκες8, κυρίως ηλικίας 12 - 15 ετών από τις Ζώδιες. Κατά τη διάρκεια αυτής της πρώτης περιόδου, το εργοστάσιο λειτουργούσε ως νηματουργείο με μηχανή που εισήχθη από το Βέλγιο. Η περίοδος απασχόλησης στο εργοστάσιο ήταν από τον Ιούνιο μέχρι τον Νοέμβριο ενώ το υπόλοιπο διάστημα οι εργάτριες του εργοστασίου ασχολούνταν με άλλες εποχικές, γεωργικές ασχολίες9. Ο καταμερισμός των εργασιών μεταξύ των εργατριών είχε ως εξής: Στη μηχανή που έσπαζε/τεμάχιζε το λινάρι (Scutching machine) εργάζονταν είκοσι γυναίκες στις «μελιτζιές», τρεις στις «βούρτσες», τέσσερις στην «κουπάνη», τέσσερις στη «ροκκούδα» και άλλες που κουβαλούσαν τα δεμάτια με το λινάρι στη μηχανή. Στη «ρόκα» έπαιρναν αμοιβή αρχικά έξι γρόσια την ημέρα, ενώ μετά με την εμπειρία η αμοιβή έγινε ένα σελίνι. Στις «μελιτζιές» οι γυναίκες έπαιρναν μεγαλύτερη αμοιβή, λόγω της σκόνης που υπήρχε σε αυτό το πόστο10. Στην προσωπική συνέντευξη που παραχώρησε ο μοναδικός επιζώντας του εργοστασίου Κόκος Χριστοδούλου, ανέφερε ότι υπεύθυνος του εργοστασίου ήταν ο Χαράλαμπος Κουσπής, ενώ επιστάτης ο Σολωμονίδης. Οι γυναίκες ήταν όλες εργάτριες όμως θυμάται ότι υπήρχε μία που συντόνιζε τις υπόλοιπες. Η δουλειά του ιδίου, που ήταν τότε δέκα ετών, ήταν να τροφοδοτεί την ατμοκινούμενη μηχανή κατεργασίας λιναριού με άχυρα λινού. Μια άλλη μικρή λεπτομέρεια, που δίνει όμως μια επιπλέον πληροφορία για τη ζωή και το κλίμα στο εργοστάσιο ήταν η αναφορά μιας εργάτριας στο τραγούδι, «Τα πάθη του Χριστού», το οποίο τους είχε μάθει ο επιστάτης του εργοστασίου για να τραγουδούν τη Μεγάλη Εβδομάδα. Όπως ανέφερε, στο εργοστάσιο όπου εργάζονταν ως επί το πλείστον γυναίκες, τραγουδούσαν συνέχεια για να περάσει η ώρα τους11. Η σημαντικότητα του εργοστασίου για την ευρύτερη περιοχή διαφαίνεται έντονα και στη μαρτυρία της εργάτριας Ε. Χατζηγιάννη12, αναφερόμενη στην μεγάλη και καταστροφική ανομβρία που έπληξε την Κύπρο το 1931. Εμφαντικά δήλωσε ότι τη χρονιά 1931 όπου λόγω της «αστοσιάς», πολλές οικογένειες είχαν σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης, η ίδια όμως, με το μεροκάματό της κατάφερε να συντηρήσει ολόκληρη την οικογένειά της.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==