49 AΓΡΟΤΗΣ 2022 / TEΥΧΟΣ 485 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Μελέτη της βενθικής μακροπανίδας κινητού υποστρώματος για εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης θαλάσσιων περιοχών στην Κύπρο δρ Μαρία Ρούσου Λειτουργός Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών Θαλάσσιοι βενθικοί οργανισμοί Το βένθος αποτελεί το σύνολο των οργανισμών (ζωικών και φυτικών) που ζουν στους πυθμένες των ωκεάνιωνθαλάσσιων λεκανών αλλά και όλων των υδάτινων σωμάτων. Οι οργανισμοί αυτοί διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με τις διαστάσεις τους όπως: (α) μεγαβενθικοί, δηλαδή οργανισμοί που είναι διακριτοί με το μάτι και έχουν μέγεθος > 2 εκατοστών, (β) μακροβενθικοί, δηλαδή οργανισμοί μεγέθους 0,5-2 χιλιοστών, και (γ) μειοβενθικοί/ μικροβενθικοί, δηλαδή οργανισμοί που είναι μικρότεροι από 0,5 χιλιοστά. Επίσης, αναλόγως της θέσης τους στον θαλάσσιο πυθμένα, διακρίνονται στους επιβιώτες, δηλαδή οργανισμούς που ζουν πάνω στο ίζημα και στους ενδοβιώτες που ζουν μέσα στο ίζημα. Στη θαλάσσια βενθική μακροπανίδα, οι πολύχαιτοι, κοινώς γνωστά και ως θαλάσσια σκουλήκια, αποτελούν την πολυπληθέστερη και πιο ποικιλόμορφη βενθική ομάδα στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Ενδεικτικά αναφέρεται πως σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν καταγραφεί 12.632 είδη πολυχαίτων, με 1.122 είδη από αυτά στη Μεσόγειο Θάλασσα. Στην Κύπρο μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί πέραν των 466 ειδών πολυχαίτων. Μέσα στο ίζημα συναντώνται, επίσης, διάφορα μαλάκια, όπως γαστερόποδα, δίθυρα και σκαφόποδα, καρκινοειδή, όπως αμφίποδα και μικρές γαρίδες, εχινόδερμα, όπως οφίουροι και ασυμμετρικοί αχινοί, και σωληνοειδή που μοιάζουν, επίσης, με τα θαλάσσια σκουλήκια (Εικόνα 1). Εικόνα 1: Ενδεικτικές εικόνες θαλάσσιων οργανισμών βενθικής μακροπανίδας που καταγράφηκαν σε θαλάσσιες περιοχές της Κύπρου (α) δίθυρα, (β) γαστερόποδα, (γ και δ) πολύχαιτοι. (Φωτογραφίες: ΤΑΘΕ) Μελέτη των βενθικών οργανισμών και εκτίμηση οικολογικής κατάστασης θαλάσσιων περιοχών Τα θαλάσσια οικοσυστήματα είναι δυναμικώς ανεκτικά και ιδιαίτερα πολύπλοκα συστήματα. Παρόλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που προσφέρουν, είναι απειλούμενα, κυρίως, ως αποτέλεσμα ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Η Μεσόγειος αποτελεί μια θαλάσσια περιοχή στον κόσμο, η οποία δέχεται ισχυρές ανθρωπογενείς πιέσεις, με τις περισσότερες συσσωρευτικές πιέσεις να καταγράφονται στις λεκάνες Αλμποράν και Λεβαντίνης, στην οποία βρίσκεται και η Κύπρος. Επιστημονικές έρευνες έχουν αναδείξει πως στην περίπτωση των βιοκοινοτήτων του κινητού υποστρώματος (δηλαδή σε βυθούς με ιζήματα π.χ. άμμος, λάσπη κ.λπ.) τις σημαντικότερες επιβαρυντικές επιπτώσεις επιφέρουν η αλιεία με συρόμενα αλιευτικά εργαλεία που επηρεάζουν τον βυθό, η υδατοκαλλιέργεια, η εισβολή ξενικών ειδών, η αύξηση της ιζηματαπόθεσης και η υποβάθμιση της ποιότητας του νερού. Η ανάγκη προστασίας, παρακολούθησης και αειφορικής διαχείρισης των θαλάσσιων οικοσυστημάτων έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη πολυάριθμων νομοθεσιών, οδηγιών και πρωτοκόλλων. Ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται η Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων (ΟΠΥ) (2000/60/ΕΚ), η Οδηγία Πλαίσιο Θαλάσσιας Στρατηγικής (ΟΠΘΣ) (2008/56/ΕΚ), η Οδηγία για τη Διαχείριση της Ποιότητας των Νερών Κολύμβησης (2006/7/ΕΚ), η Οδηγία για τους Οικότοπους (92/43/ΕΟΚ), η Σύμβαση της Βαρκελώνης, η Σύμβαση της Βέρνης και η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα. Η ανάπτυξη, λοιπόν, βιοτικών δεικτών για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης θαλάσσιων περιοχών κρίθηκε αναγκαία έτσι ώστε: (α) να συμβάλλει στην απλοποίηση πληροφοριών που προέρχονται από τα πολύπλοκα θαλάσσια οικοσυστήματα, (β) να καταστεί δυνατή η ποσοτικοποίηση βιοτικώνβιολογικών δεδομένων, και (γ) να αποτελέσει κατάλληλο εργαλείο επικοινωνίας και αξιολόγησης μεταξύ των αρμοδίων Αρχών και των εμπλεκόμενων φορέων. Στα κινητά υποστρώματα, οι μακροβενθικοί οργανισμοί παρουσιάζουν περιορισμένη κίνηση σε σχέση με τα πελαγικά είδη, διαφορετικό βαθμό ανοχής στη ρύπανση και ανταποκρίνονται μακροπρόθεσμα στις περιβαλλοντικές πιέσεις. Πέραν αυτών, διαδραματίζουν έναν σημαντικό οικολογικό ρόλο στα θαλάσσια οικοσυστήματα, συμμετέχοντας στο βενθικό τροφικό πλέγμα και συμβάλλοντας στην ανταλλαγή θρεπτικών συστατικών μεταξύ του ιζήματος και της στήλης του νερού. Όλες αυτές οι παράμετροι, μαζί με την ευκολία στη συλλογή τους, ώθησαν τους επιστήμονες στη χρησιμοποίηση των μακροπανιδικών οργανισμών κινητού υποστρώματος για την ανάπτυξη βιοτικών δεικτών εκτίμησης της οικολογικής κατάστασης των υδάτων σε θαλάσσιες περιοχές αλλά και για την αποτίμηση της δομής και λειτουργίας των βιοκοινοτήτων με απώτερο στόχο την περιβαλλοντική παρακολούθηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==