28 AΓΡΟΤΗΣ 2022 / TEΥΧΟΣ 485 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο ενδημισμός της Κύπρου: Ένα αξιοθαύμαστο φυσικό γεγονός δρ Ελευθέριος Χατζηστερκώτης Λειτουργός Περιβάλλοντος Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών Είναι εντυπωσιακό να συνειδητοποιήσουμε ότι ο ζωντανός κόσμος που βλέπουμε γύρω μας, τα είδη των φυτών, των ζώων, των εντόμων, των δασών, των λειμώνων, ακόμη οι ετήσιες κλιματικές αλλαγές, οφείλονται στη θέση της Κύπρου. Βρίσκεται στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, στην εύκρατη ζώνη, ανάμεσα στην Αφρική, την Ασία και την Ευρώπη. Λόγω αυτής της θέσης, η κυπριακή βιοποικιλότητα είναι ένα μείγμα από τις τρεις πιο πάνω ηπείρους. Η Κύπρος διαθέτει, όμως. κάτι το ξεχωριστό: Έναν τεράστιο αριθμό ενδημικών ειδών, δηλαδή είδη που υπάρχουν μόνο στην Κύπρο και πουθενά αλλού, κάτι που καθιστά το νησί μας μοναδικό παγκοσμίως. Είτε πρόκειται για φυτά, πτηνά, θηλαστικά, αμφίβια, ερπετά, πεταλούδες, ακρίδες, γρύλους ή σαλιγκάρια, το ποσοστό ενδημισμού είναι ένα αξιοθαύμαστο φυσικό γεγονός της Κύπρου. Χωρίς προηγούμενο είναι και ο τρόπος με τον οποίο δημιουργήθηκε η Κύπρος και βρέθηκε στον συγκεκριμένο χώρο. O τρόπος αυτός είναι και ένας από τους βασικούς λόγους που έχουν συμβάλει στην ύπαρξη του τεράστιου αριθμού ενδημικών ειδών. Η δημιουργία του νησιού μας άρχισε πριν 90 εκατομμύρια χρόνια, με τη σύγκρουση της Ευρασιατικής με την Αφρικανική πλάκα. Το γεγονός αυτό έγινε μέσα σε έναν προϊστορικό ωκεανό, τον ωκεανό της Τηθύος. Η σύγκρουση αυτή, οι ηφαιστειακές εκρήξεις που ακολούθησαν, η λάβα που εκχύθηκε στα νερά του ωκεανού και η ανύψωση του βυθού οδήγησαν στην ανάδυση του Τροόδους μέσα από τον ωκεάνιο βυθό πριν περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια. Δέκα εκατομμύρια χρόνια αργότερα ακολούθησε η ανύψωση του Πενταδακτύλου, για να ακολουθήσει μερικά εκατομμύρια χρόνια αργότερα η ένωσή τους σε ένα νησί με τη δημιουργία της Μεσαορίας (Χατζηστερκώτης, 2020). Ένα νησί απομονωμένο από τις γύρω ηπείρους, που μπορεί να θεωρηθεί από τη γένεσή του ως ένα θαύμα δημιουργίας. Αυτή η απομόνωση είναι ο λόγος που συγκριτικά η Κύπρος έχει περιορισμένο αριθμό ζώων, ειδικά των χερσαίων. Κατά τους προϊστορικούς χρόνους, πριν την άφιξη του ανθρώπου, στην Κύπρο υπήρχαν μόνο έξι είδη χερσαίων θηλαστικών. Τα εν λόγω ζώα εξελίχθηκαν σε ενδημικά, κάτι που δείχνει ότι η επικοινωνία της Κύπρου με τις απέναντι ακτές ήταν περιορισμένη ή ανύπαρκτη. Ακόμη και σήμερα, ο αριθμός των χερσαίων ζώων της Κύπρου είναι περιορισμένος στα έντεκα είδη. Μέχρι πρόσφατα που ανακαλύφθηκε ο κυπριακός ποντικός Mus cypriacus (Bonhomme et al., 2004. Cucchi et al., 2006) και επιβεβαιώθηκε η παρουσία της καφέ ποντίκας (Hadjisterkotis et al., 2020), επικρατούσε η άποψη ότι υπήρχαν μόνο εννέα είδη χερσαίων θηλαστικών. Όπως αναφέρουν οι Harrison and Bates (1991), στις περιοχές γύρω από την Κύπρο μέχρι και την Αραβία υπάρχουν πέραν των 100 ειδών χερσαία άγρια θηλαστικά. Η φτωχή παρουσία χερσαίων θηλαστικών είναι χαρακτηριστικό απομονωμένων ωκεάνιων νήσων, που ουδέποτε ήταν ενωμένες με την ηπειρωτική ξηρά. Η απομόνωση αυτή είχε ακόμη ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα, που και αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως θαύμα της κυπριακής φύσης, ως ένα σπουδαίο φυσικό γεγονός: Έναν τεράστιο αριθμό ή ποσοστό σε ενδημικά είδη. Τα φυτά, τα ζώα, τα ερπετά, τα αμφίβια, τα έντομα ή άλλοι οργανισμοί που κατάφερναν να φθάσουν μέχρι τη νήσο Κύπρο, λόγω της απομόνωσης και των οικολογικών συνθηκών που είχαν να αντιμετωπίσουν, με τις χιλιετίες εξελίχθηκαν σε κάτι διαφορετικό από τον μητρικό πληθυσμό των απέναντι ακτών. Κυπριακό γαρύφαλλο Dianthus strictus subsp. Troodi: Ενδημικό υποείδος το οποίο ανθίζει κάτω από το καυτό καλοκαίρι της Μεσαορίας και στο οποίο τρέφεται η μικρή πεταλούδα Gegenes pumilio. Πιο κάτω παρουσιάζονται σε συντομία τα ποσοστά των φυτών, των αμφίβιων, των ερπετών, των πτηνών, των χερσαίων θηλαστικών, των εντόμων, των σκορπιών και των γαστερόποδων. 1. Φυτά Στην Κύπρο έχουν καταγραφεί 1.649 ιθαγενή είδη χλωρίδας. Η ενδημική χλωρίδα της Κύπρου αποτελείται από 141 taxa, τα οποία περιλαμβάνουν 110 είδη και 31 υποείδη. Τα αντίστοιχα ποσοστά ενδημισμού επί της συνολικής χλωρίδας της Κύπρου είναι: Σε επίπεδο είδους 7,15% και σε επίπεδο υποείδους 8,55%. Οι σημαντικές περιοχές ενδημισμού είναι η περιοχή του Τροόδους ως θερμό ή καυτό σημείο ενδημικής χλωριδικής ποικιλότητας. Πιο συγκεκριμένα: (1) η οροσειρά του Τροόδους φιλοξενεί 102 ενδημικά (72% επί του συνόλου της ενδημικής χλωρίδας), ενώ ταυτόχρονα φιλοξενεί 46 τοπικά ενδημικά, (2) στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους καταγράφονται 70 ενδημικά (50% επί του συνόλου της ενδημικής χλωρίδας), ενώ ταυτόχρονα φιλοξενούνται 10 τοπικά ενδημικά (Χατζηκυριάκου 2017 α, β). H Μεσαορία φιλοξενεί 30 ενδημικά, 21% της ενδημικής χλωρίδας. Οφρύς η κοτίεια ή μελισσάκι Ophrys kotschyi. Ενδημική ορχιδέα στο Πάρκο Αθαλάσσας.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==