ΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΘΟΚ τόριο, τόσο ως προς την ειδολογική φυσιογνωμία των έργων, όσο και ως προς τη συμπληρωματική δραστηριότητα — ενημερωτική, εκπαιδευτική, επιμορφωτική — που περιβάλλει τις παραγωγές. Από τη μια πλευρά καλλιεργείται σκηνικά το ποιητικό δράμα, η ποιητική τραγωδία, το κωμειδύλλιο, η ηθογραφία, η οπερέτα, το λαϊκό δράμα, η πολιτική σάτιρα, η φαρσοκωμωδία, η φάρσα και η κωμωδία, που αποτελούν εχέγγυο για εμπορικές επιτυχίες· κι από την άλλη ο βαρυσήμαντος πλουραλισμός της μεταπολεμικής και σύγχρονης δραματουργίας, με τις διάφορες αφομοιώσεις της σε ό,τι αφορά τα ξένα πρότυπα (κωμωδία, κοινωνικό δράμα, υπαρ ξιακό δράμα, θέατρο του παραλόγου κ.ά.), καθώς και η δρα- ματοποιημένη ελληνική λογοτεχνία, ο θεατροποιημένος κινηματογράφος κ.ά. Για την ενίσχυση του ευρύτερου παιδευτικού ρόλου του Οργανισμού θεωρείται σημαντική η σταδιακή και παράλληλη πλαισίωση της ποικιλόμορφης θεατρικής παραγωγής από φιλολογικές εκ- δηλώσεις και ομιλίες με θέμα το ελληνικό θέατρο, αλλά και από μετακλήσεις θεατρικών συγγραφέων — ιδιαίτερα αισθητές κατά την πρώτη δεκαετία —, με κάποιους από αυτούς να αναπτύσσουν γόνιμες συνεργασίες με τους ανθρώπους του Οργανισμού και να μοιράζονται τις συγγραφικές τους εμπειρίες τόσο μαζί τους όσο και με το κοινό. Αναπόσπαστο και επιτυχές κομμάτι αυτού του «υβριδικού» μοντέλου συνιστά και το αφιέρωμα στο νεοελληνικό θέατρο που εμπνεύστηκε το 2006 ο διευθυντής Άντης Παρτζίλης3 για τον εορτασμό των τριάντα πέντε χρόνων από την ίδρυση του ΘΟΚ, όπου σε μία ολόκληρη θεατρική περίοδο (2006–2007) παρουσιάστηκαν στις τέσσερις σκηνές του έξι αντι- προσωπευτικά έργα εμβληματικών προσωπικοτήτων της γενιάς του μεταπολεμικού θεάτρου, τα οποία συμπληρώθηκαν από δύο εκδηλώσεις με ομιλίες. Το μελέτημά μας εκκινεί από τους συγγραφείς και τα έργα τους, χωρίς να ακολουθεί τη χρονολογική σειρά παρουσίασής τους στον Οργανισμό· βασίζεται όμως στην εξελικτική πορεία του νε- οελληνικού θεάτρου μέσα στον χρόνο,4 επισημαίνοντας ενδεικτικά τα βασικά γνωρίσματα των έργων και στοιχεία των σκη- νικών εκδοχών τους.5 ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Δημήτριος Κ. Βυζάντιος Η σατιρική κωμωδία Βαβυλωνία του Δ. Κ. Βυζάντιου (εκδ. 1836), μια γλωσσική σάτιρα που θίγει την πληθώρα τοπικών ιδιωμάτων και, συνεπώς, την ασυνεννοησία μεταξύ των Ελλήνων, γνώρισε τεράστια απήχηση και σκηνική επιτυχία. Ανεβαίνει τον Ιούνιο του 1999, σε σκηνοθεσία Κωνστα- ντίνου Αρβανιτάκη, με επιδίωξη την ιστορική πιστότητα, δηλαδή 3. ΣτΕ: Για τον Άντη Παρτζίλη βλ. κεφάλαιο 3.29. 4. Η παρουσίαση των δύο τελευταίων κεφαλαίων (Βλ. «Η λογοτεχνία στη σκηνή» και «Το κινηματογραφικό σενάριο στη σκηνή») δεν ακολουθεί χρονο- λογική ταξινόμηση, καθώς προκρίναμε την ιδιαιτερότητα των κειμένων σε σχέση με τη δραματουργική μεταγραφή τους. 5. Δυστυχώς, λόγω του όγκου του υλικού, δεν είναι δυνατόν να υπεισέλθουμε σε αναλυτική περιγραφή των παραστάσεων και άρα στη συμβολή του συνόλου των συντελεστών κάθε παραγωγής. Πλήρη παραστασιογραφικά στοιχεία δίνονται σε ειδικό παράρτημα του ανά χείρας λευκώματος. Η ενδεικτική παρου - σίαση της σκηνικής πρόσληψης των έργων τεκμηριώνεται, ως έναν βαθμό, αφενός από βιβλιογραφικές πηγές, σημειώματα των συντελεστών στα θεατρικά προγράμματα και στους φακέλους των παραγωγών του Αρχείου ΘΟΚ, από την κριτικογραφία, και αφετέρου από το διαθέσιμο οπτικοακουστικό υλικό. την όσο το δυνατόν αληθοφανή απεικόνιση του περιβάλλοντος δράσης. Η προσπάθεια του Αρβανιτάκη ενισχύεται από τη σκη- νογραφική-ενδυματολογική πρόταση του Στέφανου Αθηαινίτη,6 που μέσω μιας αφαιρετικής αισθητικής αποτύπωνε την έννοια «ελληνισμός»,7 με τον ελληνικό χάρτη στο δάπεδο της σκηνής να ξεχωρίζει. Η ζωντανά εκτελεσμένη μουσική του Βάσου Αργυρίδη έδινε το γνήσιο στίγμα της ελληνικής παράδοσης, ενώ ο θίασος υπηρέτησε τη διαχρονική αυθεντικότητα των γλωσσικών συμπε- ριφορών των χαρακτήρων. Δημήτριος Κόκκος Με το τελευταίο του κωμειδύλλιο, Ο καπετάν Γιακουμής (γρ. 1892), ο Δημήτριος Κόκκος, ένας από τους πρωτερ- γάτες του είδους, μεταγγίζει στην τυποποιημένη πλοκή του εί- δους ψήγματα πολιτικής σάτιρας. Το έργο αποτέλεσε τη θερινή παραγωγή του Οργανισμού το 1973, σημειώνοντας μεγάλη επιτυ- χία. Η σκηνοθεσία του Βλαδίμηρου Καυκαρίδη8 δημιούργησε μια παραγωγή συνόλου, με έμφαση στο νησιώτικο λαϊκό στοιχείο και στα μουσικά νούμερα. Τον εξ Ύδρας βουλευτή καπετάν Για- κουμή ερμήνευσε υποβλητικά ο Ανδρέας Μούστρας, ενώ τον γιο του Μανώλη έπαιξε με πηγαίο τρόπο ο Αντώνης Κατσαρής.9 Η σκηνογραφία του Άντη Παρτζίλη και οι μουσικές μελωδίες του Στέλιου Αργύρη συνέτειναν δημιουργικά στο ξεχωριστό καλλιτε- χνικό αποτέλεσμα. Είκοσι επτά χρόνια αργότερα το έργο παρουσιάστηκε ξανά στο Δημοτικό Θέατρο Αγίου Δομετίου σε σκηνοθεσία Κώστα Δημη- τρίου,10 η οποία στόχευε στην ανάδειξη του διαχρονικού ζητήματος της πολιτικής συναλλαγής και διαπλοκής. Οι ηθοποιοί χάρισαν μια πληθωρική και κεφάτη παράσταση. Η κριτική επιδοκιμάζει ιδιαίτερα το «μποστικό» στοιχείο στα σκίτσα και στα χρώματα της σκηνογραφικής εργασίας του Στέφανου Αθηαινίτη.11 Ηλίας Καπετανάκης Το κωμειδυλλιακό πνεύμα διαγράφεται και στην τρίπρακτη «κωμωδία μετ’ ασμάτων» Ο γενικός γραμματεύς (γρ. 1893) του Ηλία Καπετανάκη — μια διακωμώδηση των κακώς κειμένων της εποχής, του ηθικού ξεπεσμού, της ξενομανίας, της αναξιοκρατίας κ.ά. —, που ανεβαίνει τον Φεβρουάριο του 1981 σε σκηνοθεσία Νίκου Χαραλάμπους, με σκηνογράφο τον Στέφανο Αθηαινίτη και τον Μιχάλη Χριστοδουλίδη12 στη μουσική. Η σκηνοθεσία πυροδοτεί το θεαματικό στοιχείο του είδους (πρόζα, χορό, τραγούδι) και υπογραμμίζει την κωμικότητα των προσώπων και των καταστάσεών τους. Το σκηνικό και η ενδυματολογία αξιοποιούν και αναδεικνύουν τα εικαστικά μοτίβα της περιόδου, ενώ το μουσικό χαρμάνι λαϊκών μοτίβων και παρωδιών ξένων τραγου- διών φωτίζει την εκφραστική εξωστρέφεια των ηθοποιών. Τον Νοέμβριο του 2016 γίνεται και το δεύτερο ανέβασμα του έρ- γου στον ΘΟΚ, σε σκηνοθεσία του εγγύτερου στο είδος και το έργο Βασίλη Νικολαΐδη.13 Τα σκηνικά και τα κοστούμια σχεδίασε 6. ΣτΕ: Για τον Στέφανο Αθηαινίτη βλ. κεφάλαιο 3.3. 7. Μ. Ευσταθίου, «Λίγα λόγια για τη Βαβυλωνία», Αρχείο ΘΟΚ, 28 Μαΐου 1999. 8. ΣτΕ: Για τον Βλαδίμηρο Καυκαρίδη βλ. κεφάλαιο 3.14. 9. ΣτΕ: Στον Ανδρέα Μούστρα αφιερώνεται το κεφάλαιο 3.25 και στον Αντώνη Κατσαρή το κεφάλαιο 3.12. 10. ΣτΕ: Για τον Κώστα Δημητρίου βλ. κεφάλαιο 3.8. 11. Βλ. ενδεικτικά: Θ. Συμεού, «Ο καπετάν Γιακουμής του Δημητρίου Κόκκου, περ. Νέα Εποχή, τχ. 3–4 (2000), σσ. 76–77· Π. Καυκαρίδου, «Καπετάν Γιακουμής από την Κεντρική Σκηνή ΘΟΚ», εφ. Πολίτης, 26 Νοεμβρίου 2000. 12. ΣτΕ: Στον Νίκο Χαραλάμπους αφιερώνεται το κεφάλαιο 3.42 και στον Μιχάλη Χριστοδουλίδη το κεφάλαιο 3.44. 13. Το βιογραφικό του Βασίλη Νικολαΐδη περιλαμβάνει ήδη σκηνοθεσίες γνωστών κωμειδυλλίων όπως Η τύχη της Μαρούλας του Δημητρίου Κορομηλά, Ο μπαρμπαΛινάρδος του Δημητρίου Κόκκου και Ο γενικός γραμματεύς του Ηλία Καπετανάκη.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==