Αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά και η καλλιέργειά τους Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος
Τμήμα Γεωργίας Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος
Αρωματικά φυτά είναι τα φυτά τα οποία στους ιστούς τους, δηλαδή στα φύλλα, τους βλαστούς, τις ρίζες ή και τα άνθη τους, περιέχουν αιθέρια έλαια τα οποία τους προσδίδουν χαρακτηριστικό άρωμα. Φαρμακευτικά φυτά είναι τα φυτά τα οποία στους ιστούς τους (φύλλα, βλαστοί, ρίζες και άνθη) περιέχουν ουσίες που δρουν φαρμακευτικά σε διάφορες παθήσεις. Σημείωση: Όλα τα αρωματικά φυτά είναι και φαρμακευτικά, όμως τα φαρμακευτικά φυτά δεν σημαίνει ότι είναι και αρωματικά π.χ. τσουκνίδα, μολόχα, λιθόσπαστο, κάππαρη κ.λπ. Εισαγωγή
Τρόποι πολλαπλασιασμού Πολλαπλασιασμός με σπόρους Με σπόρο μπορούν να πολλαπλασιαστούν σχεδόν όλα τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, με εξαίρεση ορισμένα υβρίδια. Ορισμένα είδη σπέρνονται κατευθείαν στο χωράφι, όπως ο μάραθος, ο άνηθος, το χαμομήλι κ.ά., ενώ άλλα φυτεύονται πρώτα σε δίσκους ή μικρές γλάστρες, όπως η ρίγανη, το θυμάρι, η μαντζουράνα κ.ά. Πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα Τα μοσχεύματα είναι τμήματα τρυφερού ή ξυλώδους βλαστού που φέρουν οφθαλμούς, και τα οποία σε κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας ριζοβολούν (παράγουν δηλαδή ρίζες). Η δημιουργία των μοσχευμάτων αρχίζει με την ετοιμασία του υποστρώματος τύρφης και περλίτη, με αναλογία 1:1. Στη συνέχεια, γίνεται η κοπή και η προετοιμασία των μοσχευμάτων τα οποία τοποθετούνται στο υπόστρωμα. Πολλαπλασιασμός με παραφυάδες Οι παραφυάδες είναι φυτικά μέρη που όταν αφαιρούνται από το μητρικό φυτό έχουν ήδη ρίζες. Οι παραφυάδες φυτεύονται είτε κατευθείαν στο χωράφι είτε φυτεύονται σε μικρές γλάστρες. Πολλαπλασιασμός με ριζώματα Τα ριζώματα είναι υπόγειοι βλαστοί οι οποίοι αναπτύσσονται οριζόντια, είναι διογκωμένοι και ξεχωρίζουν από τις ρίζες επειδή φέρουν γόνατα, οφθαλμούς και υποτυπώδη φύλλα σαν λέπια. Χαρακτηριστικά είναι τα ριζώματα του δυόσμου και της μέντας. 02 Τμήμα Γεωργίας Παραγωγή μοσχευμάτων Παραγωγή σπορόφυτων Παραγωγή με ριζώματα
Προετοιμασία του αγρού για την εγκατάσταση καλλιέργειας αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών Η προετοιμασία του εδάφους για την καλλιέργεια αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών αποσκοπεί στην καλύτερη εγκατάσταση της καλλιέργειας και στη μετέπειτα ευδοκίμηση των φυτών. Με την προετοιμασία αυτή κυρίως επιδιώκονται τα ακόλουθα: l Σπάσιμο αδιαπέραστων από το νερό στρωμάτων του εδάφους l Δημιουργία καλού πορώδους εδάφους για καλή αποστράγγιση l Παράχωμα των υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας l Καταπολέμηση των ζιζανίων, ασθενειών, νηματωδών και εντόμων l Αύξηση της οργανικής ουσίας l Ισοπέδωση της επιφάνειας που θα φυτευτεί. Όλα τα πιο πάνω επιτυγχάνονται με τις κατάλληλες εργασίες και μηχανήματα (σβάρνες, φρέζες κ.λπ.), την κατάλληλη εποχή. Oι εργασίες γίνονται όταν το έδαφος βρίσκεται στον ρώγο του, δηλαδή ούτε ξηρό αλλά ούτε και πολύ υγρό. 03 Τμήμα Γεωργίας
Εγκατάσταση και φροντίδες καλλιέργειας Η εγκατάσταση της καλλιέργειας των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών σε χωράφι που έχει προετοιμαστεί όπως αναφέρθηκε προηγουμένως γίνεται, κυρίως, το φθινόπωρο ή την άνοιξη με το κατάλληλο πολλαπλασιαστικό υλικό (σπόρος, σπορόφυτα, έρριζα ή άρριζα μοσχεύματα, ριζώματα κ.ά.). Στις περιπτώσεις της απευθείας σποράς στο χωράφι τότε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σύγχρονες σπαρτικές μηχανές για εξοικονόμηση σπόρου, βλάστηση κατάλληλου αριθμού φυτών ανά μονάδα επιφάνειας και επίτευξη ικανοποιητικής απόδοσης. Στις καλλιέργειες που εγκαθίστανται με φυτάρια ή ριζώματα κ.λπ. είναι εύκολο να επιτευχθεί ο κατάλληλος αριθμός ανά μονάδα επιφάνειας και η επιθυμητή πυκνότητα των φυτών. Σε αυτή την περίπτωση τα φυτάρια φυτεύονται σε γραμμές και ποτίζονται με στάγδην άρδευση. Οι αποστάσεις μεταξύ των γραμμών ποικίλλουν και εξαρτώνται από το είδος των φυτών και το μέγεθος (πλάτος) του μηχανήματος που θα χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση των ζιζανίων μεταξύ των γραμμών φύτευσης. Κυριότερες καλλιεργητικές φροντίδες μετά τη φύτευση ή τη σπορά Λίπανση Στα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, μετά από τις απαραίτητες αναλύσεις εδάφους, εφαρμόζεται μια βασική λίπανση με ένα σύνθετο λίπασμα κατά τον Ιανουάριο – Φεβρουάριο και ακολουθούν, ανάλογα με το είδος και τον τρόπο καλλιέργειας, επιφανειακές αζωτούχες λιπάνσεις. Στα αρωματικά φυτά, τα οποία χρησιμοποιούνται για την παραγωγή φρέσκου προϊόντος, είναι απαραίτητη η επιφανειακή αζωτούχα λίπανση, διότι κατά τη συγκομιδή τους, απομακρύνεται αρκετή χορτομάζα την οποία θα πρέπει να αναπληρώσουν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Φυτοπροστασία Οι εχθροί και οι ασθένειες που εμφανίζονται στα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά δεν δημιουργούν μεγάλα προβλήματα και συνήθως αντιμετωπίζονται με διάφορα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα που κυκλοφορούν στο εμπόριο, τα οποία αναγράφουν στην ετικέτα τους την καλλιέργεια των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να εφαρμόζονται όλοι οι κανόνες ασφαλείας για την προστασία των γεωργών και των καταναλωτών και να τηρούνται πιστά οι οδηγίες της ετικέτας των σκευασμάτων. 04 Τμήμα Γεωργίας Εγκατάσταση νέας καλλιέργειας αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών
Ζιζανιοκτονία Η καταπολέμηση ζιζανίων στα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά γίνεται είτε με την κάλυψη του εδάφους με μαύρο πλαστικό ή με βοτάνισμα. Η καταπολέμηση πολυετών ή μονοετών αγρωστωδών ζιζανίων γίνεται με διάφορα σκευάσματα που κυκλοφορούν στο εμπόριο, τα οποία αναγράφουν στην ετικέτα τους την καλλιέργεια των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να εφαρμόζονται όλοι οι κανόνες ασφαλείας για την προστασία των γεωργών και των καταναλωτών και να τηρούνται πιστά οι οδηγίες της ετικέτας των σκευασμάτων. Συγκομιδή Στα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά η συγκομιδή παίζει σημαντικό ρόλο στην ποσότητα και την ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος, φρέσκου (νωπού), ξηρού ή αιθέριου ελαίου. Κατά τη συγκομιδή των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα εξής: l Να συγκομίζεται μόνο το εμπορεύσιμο μέρος των φυτών με το χέρι ή με ειδικά μηχανήματα, γιατί αργότερα σε ορισμένα είδη ο διαχωρισμός τους είναι χρονοβόρος, δαπανηρός και μερικές φορές αδύνατος. Το εμπορεύσιμο μέρος μπορεί να είναι καρπός (μάραθος), φύλλα (κιούλι), άνθη (χαμομήλι), ολόκληρες ταξιανθίες (σιδηρίτης), ολόκληρα φυτά πριν ανθίσουν (δυόσμος, μέλισσα), ολόκληρα φυτά μετά την άνθιση (ρίγανη, μαντζουράνα) και ρίζες (γλυκόριζα). l Να συγκομίζονται στο σωστό στάδιο ανάπτυξης των φυτών. Η απόδοση σε φυτική μάζα και η περιεκτικότητα σε ορισμένα συστατικά και αιθέρια έλαια, που κατά κύριο λόγο καθορίζουν την ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος, εξαρτώνται σε μεγάλο 05 Τμήμα Γεωργίας Βοτάνισμα καλλιέργειας αρωματικών φυτών
βαθμό από το στάδιο ανάπτυξης του φυτού. Η κατάλληλη περίοδος συγκομιδής εξαρτάται από το είδος του φυτού αλλά και από τη χρήση για την οποία προορίζεται το προϊόν, π.χ. φρέσκο, ξηρό ή αιθέριο έλαιο κ.λπ. Για τον λόγο αυτό ορισμένα φυτά είναι καλύτερα να συγκομίζονται πριν την άνθιση, άλλα κατά τη διάρκεια της άνθισης, άλλα μετά την άνθιση και άλλα όταν ωριμάσουν οι σπόροι. Στα φυτά που έχουν περισσότερες από μια συγκομιδές ανά έτος, η καθυστέρηση μιας συγκομιδής επιφέρει σοβαρή μείωση στα έσοδα του παραγωγού, καθώς υποβαθμίζει την ποιότητα και ποσότητα του προϊόντος. Ενδεχόμενα δε, να επηρεάσει την επόμενη συγκομιδή, κυρίως λόγω απώλειας χρόνου κατά την περίοδο του έτους που παρατηρείται η ταχεία βλαστική ανάπτυξη των φυτών. l Να συγκομίζονται τη σωστή ώρα της ημέρας. Ιδιαίτερα κατά τη συγκομιδή των φυτών που προορίζονται για αποξήρανση, δεν πρέπει να υπάρχει υγρασία στα φυτά και στην ατμόσφαιρα και δεν πρέπει να γίνεται το μεσημέρι με έντονη ηλιοφάνεια. Η υγρασία δυσκολεύει και καθυστερεί τη διαδικασία της αποξήρανσης και με την έντονη ηλιοφάνεια παρατηρείται απώλεια αιθέριων ελαίων. l Να υπάρχει σωστή μεταχείριση των φυτών κατά τη μεταφοράαπό το χωράφι προς τον χώρο επεξεργασίας, προσωρινής αποθήκευσης ή συσκευασίας. Το στοίβασμα στο μέσο μεταφοράς θα πρέπει να είναι χαλαρό, διότι υπάρχει ο κίνδυνος τα προϊόντα να υποστούν αλλοιώσεις (μαύρισμα, σάπισμα, κ.λπ.) με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητάς τους. 06 Τμήμα Γεωργίας Δέσμες λεβάντας
Αποξήρανση Η αποξήρανση είναι η διαδικασία κατά την οποία απομακρύνεται η υγρασία από τη φυτική μάζα (ρίζες, φύλλα, άνθη κ.λπ.), σε σύντομο χρονικό διάστημα σε συνθήκες κατάλληλης θερμοκρασίας, υγρασίας και φωτισμού. Η αποξήρανση των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών γίνεται σε ειδικές κατασκευές. Οι κατασκευές αυτές μπορεί να είναι είτε απλά αυτοσχέδια αποξηραντήρια είτε ειδικά βιομηχανικά αποξηραντήρια διάφορων τύπων και μεγεθών, που πρέπει να πληρούν τις παρακάτω προϋποθέσεις: l Ο χώρος τοποθέτησης της φυτικής μάζας θα πρέπει να είναι σκοτεινός. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η αλλοίωση του χρώματος (κιτρίνισμα) και παραμένει το έντονο πράσινο χρώμα του προϊόντος, διατηρώντας έτσι την επιθυμητή ποιότητά του. Επίσης, στη διατήρηση του πράσινου χρώματος συμβάλλει σημαντικά και η αποξήρανση σε σύντομο χρονικό διάστημα. l Η θερμοκρασία δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 50οC. Σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 50οC υπάρχει έντονη απώλεια σε αιθέρια έλαια με αποτέλεσμα την ποιοτική υποβάθμιση του προϊόντος. 07 Τμήμα Γεωργίας l Ο χώρος θα πρέπει να είναι καλά αεριζόμενος. Όσο μεγαλύτερη κυκλοφορία του αέρα υπάρχει στον χώρο για την απομάκρυνση της υγρασίας τόσο αποφεύγεται το μαύρισμα και η ποιοτική υποβάθμιση του προϊόντος. Η αποξήρανση ολοκληρώνεται όταν στο τελικό προϊόν παραμένει μέγιστο ποσοστό υγρασίας 10% - 13%. Μακροσκοπικά αυτό ελέγχεται όταν το φυτικό υλικό έχει καταστεί αλύγιστο, τραχύ, εύθραυστο και εύθρυπτο (δηλαδή θρυμματίζεται εύκολα). Προφανώς η διάρκεια αποξήρανσης ποικίλλει ανάλογα με το είδος και την περιεχόμενη υγρασία του αρχικού προϊόντος. Ακολούθως, το προϊόν είναι έτοιμο για μια σειρά επεξεργασιών, ανάλογα με το είδος του και τον εμπορικό προσδιορισμό του. Πρότυπο αποξηραντήριο Τμήματος Γεωργίας. Διαδικασία αποξήρανσης αρωματικών φυτών. Πρότυπο αποξηραντήριο Τμήματος Γεωργίας - Ηλιακοί συλλέκτες για την εξοικονόμηση ενέργειας. Διαδικασία αποξήρανσης αρωματικών φυτών.
Επεξεργασία Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, μετά την ολοκλήρωση της αποξήρανσης το προϊόν είναι έτοιμο να υποστεί μια σειρά επεξεργασιών ώστε να καταστεί εμπορεύσιμο. Για την επεξεργασία των ξηρών αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, γενικά, υπάρχουν τέσσερα στάδια επεξεργασίας: 1. Χονδρικός διαχωρισμός των φύλλων και των ανθέων από τα στελέχη («αλώνισμα»). Από αυτό το στάδιο περνούν όλα σχεδόν τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. 2. Λεπτομερής διαχωρισμός των φύλλων και των ανθών από τα μικροτεμαχισμένα στελέχη και τη σκόνη (διαχωρισμός με αέρα ή/και κοσκίνισμα). 3. Διαχωρισμός-ταξινόμηση κατά μέγεθος φύλλων (συνήθως με κοσκίνισμα). 4. Θρυμματισμός προϊόντος όπου αυτό απαιτείται για εμπορικούς λόγους (συνήθως με μηχάνημα θρυμματισμού φύλλων). Η πιο πάνω διαδικασία διαχωρισμού και επεξεργασίας γίνεται, ως επί το πλείστον, με διάφορα μηχανήματα επεξεργασίας τα οποία έχουν δυνατότητα παραγωγής καθαρισμένου προϊόντος, από 50 μέχρι και 300 κιλά/ώρα. Το κόστος τους ανέρχεται από €7.000 - €35.000 ανάλογα με τη δυναμικότητά τους. Μετά την ολοκλήρωση της επεξεργασίας τα προϊόντα συσκευάζονται σε ειδικά σακιά ή μικροσυσκευασίες, οι οποίες προσθέτουν επιπλέον αξία στο προϊόν και έπειτα πωλούνται ή αποθηκεύονται σε κατάλληλες συνθήκες (καλά αεριζόμενες αποθήκες με σταθερή θερμοκρασία 20 - 25οC) μέχρι την πώλησή τους. 08 Τμήμα Γεωργίας Διαδικασία επεξεργασίας ξηρών αρωματικών φυτών
Απόσταξη αιθέριων ελαίων Τα αιθέρια έλαια είναι ένα μίγμα διαφόρων χημικών ενώσεων (συστατικών), τα οποία περιέχονται στα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά και τα οποία δίνουν στο κάθε φυτό χαρακτηριστικό άρωμα. Η απόσταξη των αιθέριων ελαίων (υδροαπόσταξη) είναι η διαδικασία κατά την οποία το φυτικό προϊόν που προέρχεται από αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά τοποθετείται σε αποστακτήρα (καζάνι) ο οποίος ζεσταίνεται στη βάση του με φωτιά. Στον αποστακτήρα προστίθεται νερό και κατά τον βρασμό (100οC), μαζί με τους υδρατμούς, οι οποίοι στη συνέχεια ψύχονται και υγροποιούνται, λαμβάνονται και τα αιθέρια έλαια. Η διαδικασία της απόσταξης διαρκεί 3-4ώρες. Στη συνέχεια, γίνεται λεπτομερής διαχωρισμός του αιθέριου ελαίου από το νερό. Κατόπιν, τα αιθέρια έλαια συσκευάζονται σε σκουρόχρωμα μπουκάλια διάφορων μεγεθών, και πωλούνται ή αποθηκεύονται σε κατάλληλες συνθήκες. 09 Τμήμα Γεωργίας Διαδικασία απόσταξης αιθέριων ελαίων Χρειάζεται ιδιαίτερη μέριμνα κατά την αποθήκευση των αιθέριων ελαίων, καθώς η σύνθεση και τα χαρακτηριστικά των περισσότερων αλλοιώνονται όταν εκτίθενται στο φως του ήλιου και στον αέρα, ενώ επηρεάζονται και από τη θερμοκρασία.
10 Κυριότερα είδη αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών
11 Τμήμα Γεωργίας Ταξινόμηση: Ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae (Labiatae), Χειλανθή και στο είδος Οcimum basilicum. Υπάρχουν πολλές ποικιλίες και υβρίδια που οφείλονται στην εύκολη διασταύρωση και τον πολυμορφισμό (λεπτόφυλλος, πλατύφυλλος, αραιόφυλλος, συμπαγής, πράσινος, κόκκινος κ.λπ.). Περιγραφή φυτού: Είναι κυρίως φυτό μονοετές, ύψους αναλόγως της ποικιλίας, 20-80 cm. Έχει φύλλα αντίθετα και άνθη λευκά ή λευκορόδινα, τα οποία σχηματίζουν ακραίο στάχυ. Υπάρχει και μία ποικιλία, γνωστή ως Αθάνατη, η οποία είναι πολυετής. Εδαφοκλιματικές συνθήκες: Ευδοκιμεί σε χωράφια μέσης σύστασης, πλούσια, αρδευόμενα, με καλή αποστράγγιση. Ο βασιλικός, κατά την περίοδο του χειμώνα που οι θερμοκρασίες είναι χαμηλές, καταστρέφεται. Οι πιο ιδανικές θερμοκρασίες για την ανάπτυξή του είναι αυτές που κυμαίνονται γύρωστους 22°-30οC. Πολλαπλασιασμός: Γίνεται με σπόρο. Εποχή και τρόπος φύτευσης: Ο βασιλικός μεταφυτεύεται από τα σπορεία όταν έχει ύψος 10 cm περίπου, από τις αρχές Απριλίου μέχρι τα μέσα Μαΐου, σε υπαίθριες καλλιέργειες, ή από τα μέσα Σεπτεμβρίου μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου για καλλιέργειες υπό κάλυψη. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι μεταξύ των γραμμών 45 cm - 1,5 m, ανάλογα με το πλάτος του μηχανήματος που θα χρησιμοποιείται για τη μηχανική καταπολέμηση των ζιζανίων, και πάνωστη γραμμή φύτευσης 35-50 cm. Σε υπαίθριες καλλιέργειες η συγκομιδή γίνεται από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο, ενώ σε καλλιέργειες υπό κάλυψη η συγκομιδή γίνεται καθ’ όλο το έτος. Για Βασιλικός (Βasil αγγλ.) Φυτό βασιλικού πλατύφυλλου παραγωγή φρέσκου προϊόντος συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών όταν αυτό έχει ύψος 15-20 cm. Η παραγωγή ανέρχεται στα 9.000-12.000 κιλά/δεκάριο /έτος. Για παραγωγή ξηρού προϊόντος συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών λίγο πριν την άνθιση. Η παραγωγή ανέρχεται στα 500-600 κιλά/δεκάριο/έτος. Εποχή άνθισης: Απρίλιος-Οκτώβριος σε υπαίθριες καλλιέργειες και όλο το έτος σε καλλιέργειες υπό κάλυψη. Ιδιότητες: Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως τονωτικό στομάχου, αντιφυσητικό, γαλακτογόνο, διουρητικό, ευστόμαχο, σπασμολυτικό, ορεκτικό, εμμηναγωγικό, διώχνει τους νευρικούς πονοκεφάλους, βοηθά την αδύνατη μνήμη και τη νευρική αϋπνία κ.ά. Χρήση: Χρησιμοποιείται ως τσάι (φρέσκος και ξηρός), στις σαλάτες (φρέσκος), και το αιθέριο έλαιό του στην αρωματοποιία, φαρμακοποιία και σαπωνοποιία.
12 Τμήμα Γεωργίας Ταξινόμηση: Το φυτό αυτό ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae (Labiatae), Χειλανθή και στο γένος Salvia. Υπάρχουν πάρα πολλά είδη φασκόμηλου, αλλά τα πιο εμπορικά είναι η Salvia fruticosa (κυπριακή) και η Salvia officinalis. Περιγραφή φυτού: Τα είδη του γένους Salvia είναι πολυετείς μικροί θάμνοι με βλαστούς τετραγωνικούς, άνθη γαλαζοϊώδη και φύλλα αντίθετα, έμμισχα, το δε φυτό έχει ύψος 40-60 cm. Εδαφοκλιματικές συνθήκες: Το φασκόμηλο αναπτύσσεται σε ποικιλία εδαφών, προτιμά, όμως, τα μέσης σύστασης, ασβεστούχα και με καλή αποστράγγιση εδάφη. Ιδανικό pH 6,2-6,4. Ακατάλληλα εδάφη θεωρούνται τα πολύ αμμώδη και τα βαριά συνεκτικά που συγκρατούν υγρασία. Ευδοκιμεί τόσο σε θερμές όσο και σε ψυχρές περιοχές. Η αντοχή του στο κρύο είναι μεγάλη. Αντέχει μέχρι –25°C. Πολλαπλασιασμός: Τα είδη φασκομηλιάς πολλαπλασιάζονται με σπόρο, ορισμένες όμως φορές ο πολλαπλασιασμός γίνεται και με μοσχεύματα ή παραφυάδες. Εποχή και τρόπος φύτευσης: Η καλύτερη εποχή μεταφύτευσης της φασκομηλιάς στο χωράφι είναι το φθινόπωρο (Οκτώβριος-Νοέμβριος), όμως μπορεί να συνεχιστεί μέχρι τον Απρίλιο. Οι αποστάσεις φύτευσης πάνω στις γραμμές είναι 60-80 cm. και μεταξύ των γραμμών 80 cm-2 m, ανάλογα με το πλάτος του μηχανήματος που θα χρησιμοποιείται για τη μηχανική καταπολέμηση των ζιζανίων. Για παραγωγή φρέσκου προϊόντος συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών (κορυφές) όταν αυτές έχουν ύψος 15-25 cm. Η παραγωγή ανέρχεται περίπου στα Σπατζιά(Φασκόμηλο) (Sage αγγλ.) 2.000 κιλά/δεκάριο/έτος. Για παραγωγή ξηρού προϊόντος συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών λίγο πριν την άνθιση. Η παραγωγή ανέρχεται στα 400-600 κιλά/δεκάριο/έτος. Εποχή άνθισης: Μάρτιος-Ιούνιος, ανάλογα με το υψόμετρο που βρίσκεται η φυτεία. Ιδιότητες: Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι η πιο αξιοσημείωτη θεραπευτική δράση του φασκόμηλου είναι ότι παρεμποδίζει την εφίδρωση. Η δράση αυτή αρχίζει δύο ώρες μετά τη λήψη του τσαγιού και μπορεί να κρατήσει ορισμένες μέρες. Άλλες ιδιότητες που αναφέρονται είναι: τονωτικό, σπασμολυτικό, αντιδιαρροϊκό, αντιφυσητικό, αποχρεμπτικό, αντιπυρετικό, ευστόμαχο και αντιβηχικό. Χρήση: Τα φύλλα και οι ανθοί (φρέσκοι ή ξηροί) χρησιμοποιούνται ως τσάι, το δε αιθέριο έλαιο στην αρωματοποιία, φαρμακοποιία και στον αρωματισμό διάφορων τροφίμων, κονσερβών και σαλτσών. Καλλιέργεια φασκομηλιάς (σπατζιάς)
13 Τμήμα Γεωργίας Λεβάντα(Lavender αγγλ.) Καλλιέργεια λεβάντας Tαξινόμηση: Η λεβάντα ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae (Labiatae), Χειλανθή και στο γένος Lavandula angustifolia. Περιγραφή φυτού: Είναι μικρός αειθαλής θάμνος που το ύψος του κυμαίνεται μεταξύ 30 και 80 cm. Τα άνθη του έχουν χρώμα μωβ ή βαθύ κυανό, έχει βλαστό όρθιο, τετραγωνικό και τα φύλλα του είναι αντίθετα, γραμμοειδή, τεφροπράσινα. Εδαφοκλιματικές συνθήκες: Οι εδαφοκλιματικές συνθήκες επηρεάζουν τη χημική σύνθεση και γενικά την ποιότητα του παραγόμενου αιθέριου ελαίου, καθώς και την παραγόμενη ποσότητα. Η λεβάντα μπορεί να καλλιεργηθεί σε οποιοδήποτε έδαφος, εκτός από τα πολύ αργιλώδη που συγκρατούν υγρασία. Για παραγωγή, όμως, πολύ καλής ποιότητας αιθέριου ελαίου συστήνονται τα ελαφρά χαλικώδη και ασβεστούχα εδάφη. Όσο περισσότερη είναι η περιεκτικότητά τους σε ενεργό ασβέστιο τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα του αιθέριου ελαίου. Η λεβάντα, για να παράγει καλής ποιότητας αιθέριο έλαιο, χρειάζεται μεγάλη ηλιοφάνεια και ξηρό αέρα. Πρέπει να αποφεύγονται περιοχές στις οποίες παρουσιάζονται παγετοί κατά την άνοιξη. Το υψόμετρο έχει μεγάλη σημασία για την καλλιέργεια της λεβάντας. Πολλαπλασιασμός: Γίνεται με σπόρο, μοσχεύματα και με παραφυάδες. Εποχή και τρόπος φύτευσης: Η εγκατάσταση των φυτών της λεβάντας γίνεται από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη. Οι αποστάσεις φύτευσης κυμαίνονται γύρω στα 80 cm πάνω στη γραμμή φύτευσης και μεταξύ των γραμμών 80 cm-2 m, ανάλογα με το πλάτος του μηχανήματος που θα χρησιμοποιείται για τη μηχανική καταπολέμηση των ζιζανίων. Η λεβάντα καλλιεργείται αποκλειστικά για παραγωγή ξηρού προϊόντος. Συγκομίζονται οι ταξιανθίες στην πλήρη άνθιση. Η παραγωγή ανέρχεται στα 250-350 κιλά/δεκάριο/έτος. Εποχή άνθισης: Η λεβάντα, ανάλογα με την περιοχή και το είδος, ανθίζει από Απρίλιο μέχρι και τον Ιούλιο. Ιδιότητες: Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως αντιδιαρροϊκό, αεραγωγό, τονωτικό, αντισπασμωδικό, αντισηπτικό, αντιασθματικό, χολαγωγό. Επίσης, απωθεί τον σκόρο. Χρήση: Το αιθέριο έλαιό της χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, φαρμακευτική και σαπωνοποιία.
14 Τμήμα Γεωργίας Kάππαρη(Caperbush αγγλ.) Tαξινόμηση: H κάππαρη ανήκει στην οικογένεια Capparidaceae που περιλαμβάνει πολλά είδη όπως το Capparis spinosa L. (με αγκάθια) και το Capparis avata Dest (χωρίς αγκάθια) τα οποία αυτοφύονται στις παραμεσόγειες χώρες. Περιγραφή φυτού: Είναι θάμνος ύψους 1-1,50 μέτρων με πολλούς βλαστούς, που μερικοί είναι πλάγιοι και άλλοι όρθιοι, με φύλλα αυγοειδή εναλλασσόμενα. Τα άνθη της κάππαρης έχουν τέσσερα λευκά πέταλα, μακρύ ποδίσκο και πολυάριθμους στήμονες. Εδαφοκλιματικές συνθήκες: Το φυτό αναπτύσσεται σε ποικιλία εδαφών, εκτός από τα πολύ αργιλώδη και αμμώδη. Προτιμά, όμως, τα μέσης σύστασης, καλά αποστραγγιζόμενα ασβεστώδη, χαλικώδη εδάφη. Ευδοκιμεί σε διάφορες περιοχές με ήπιο χειμώνα. Κάππαρη συναντούμε από τις παραθαλάσσιες περιοχές μέχρι το υψόμετρο των 800 μέτρων περίπου. Πολλαπλασιασμός: Πολλαπλασιάζεται εύκολα με σπόρο, αφού προηγουμένως τύχει επεξεργασίας με οξύ. Πιο συγκεκριμένα, ο σπόρος, αφού καθαριστεί, τοποθετείται με τα κατάλληλα μέτρα ασφαλείας σε πυκνό θειικό οξύ (98%) για 20 λεπτά. Στη συνέχεια πλένεται με άφθονο νερό. Τρεις ώρες πριν τη σπορά μπαίνει σε διάλυμα γιββερελίνης για τρεις ώρες. Επίσης, πολλαπλασιάζεται δύσκολα με έρριζα μοσχεύματα, κατά τον Ιούλιο. Εποχή και τρόπος φύτευσης: Η εποχή σποράς και μεταφύτευσης στον αγρό για την κάππαρη είναι η περίοδος Φεβρουαρίου-Μαΐου. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι περίπου 80 cm πάνω στη γραμμή και μεταξύ των γραμμών 1-2 m, ανάλογα με το πλάτος του μηχανήματος που θα χρησιμοποιείται για τη μηχανική καταπολέμηση των ζιζανίων. Συγκομιδή: Τον πρώτο και δεύτερο χρόνο δεν συλλέγονται βλαστοί. Η κάππαρη φθάνει στην πλήρη παραγωγή της τον τρίτο χρόνο. Η περίοδος μαζέματος των τρυφερών βλαστών είναι τέλος Μαρτίου μέχρι τέλος Αυγούστου, περίπου κάθε 6 μέρες, και του μπουμπουκιού (κουτρούβι) αρχίζει από τον Μάιο και διαρκεί μέχρι τον Ιούλιο. Το μέγεθος του εμπορεύσιμου μπουμπουκιού κυμαίνεται από 8-15 χιλιοστά. Η συγκομιδή του καρπού (αγγουράκι) αρχίζει από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο όταν το μέγεθός του κυμαίνεται μεταξύ 4 και 6 cm. Η παραγωγή της κάππαρης σε τρυφερούς βλαστούς ανέρχεται στα 250-300 κιλά/δεκάριο/έτος, σε μπουμπούκια (κουτρούβι) ανέρχεται στα 450-500 κιλά/δεκάριο/ έτος και σε καρπό (αγγουράκι) ανέρχεται στα 500-600 κιλά/δεκάριο/έτος. Εποχή άνθισης: Μάιος-Αύγουστος. Ιδιότητες: Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως ορεκτικό, τονωτικό, αντιαναιμικό, αφροδισιακό, διουρητικό και αντιαρτηριοσκληρωτικό. Χρήση: Οι τρυφεροί βλαστοί, τα μπουμπούκια και οι καρποί, που διατηρούνται σε άλμη και ξίδι, χρησιμοποιούνται στις σαλάτες και ως ορεκτικό. Καλλιέργεια κάππαρης
15 Φυτό μαντζουράνας Μαντζουράνα(Marjoram αγγλ.) Ταξινόμηση: Ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae (Labiatae), Χειλανθή και στο είδος Οriganum majorana. Περιγραφή φυτού: Πολυετής πόα. Ύψος 30-50 cm. Φυτό με διακλαδισμένα όρθια στελέχη. Φύλλα μικρά στρογγυλά. Άνθη μικρά λευκοπράσινα κατά κορύμβους. Εδαφοκλιματικές συνθήκες: Η μαντζουράνα ευδοκιμεί σε εδάφη πλούσια που αποστραγγίζονται καλά. Το φυτό δεν αντέχει στην ξηρασία και πρέπει να αρδεύεται. Προτιμά περιοχές με μάλλον ήπιο κλίμα. Σε ψυχρές περιοχές υποφέρει. Πολλαπλασιασμός: Γίνεται με σπόρο και με παραφυάδες. Εποχή και τρόπος φύτευσης: Τα φυτά της μαντζουράνας μπορούν να μεταφυτευτούν στο χωράφι από το φθινόπωρο μέχρι και την άνοιξη. Η πρώιμη φθινοπωρινή μεταφύτευση είναι καλύτερη από την ανοιξιάτικη. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι 40-45 cm πάνω στις γραμμές φύτευσης και μεταξύ των γραμμών 45 cm-1,5 m, ανάλογα με το πλάτος του μηχανήματος που θα χρησιμοποιείται για τη μηχανική καταπολέμηση των ζιζανίων. Για παραγωγή φρέσκου προϊόντος συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών (κορυφές), όταν αυτές έχουν ύψος 15-20 cm. Η παραγωγή ανέρχεται, περίπου, στα 1.500-2.000 κιλά/δεκάριο/έτος. Για παραγωγή ξηρού προϊόντος συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών, 15 cm περίπου πάνω από το έδαφος, προς το τέλος της άνθισης. Η παραγωγή ανέρχεται στα 200-300 κιλά/δεκάριο/έτος. Άνθιση: Ιούνιος – Αύγουστος. Ιδιότητες: Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως χωνευτικό, διουρητικό, αποχρεμπτικό, αντισπασμωδικό, αντινευραλγικό, αντιεμετικό, υποτασικό, αντιδιαβητικό. Χρήση: Το αιθέριο έλαιο της μαντζουράνας χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και φαρμακοποιία. Χρησιμοποιείται φρέσκια και ξηρή, ως άρτυμα σε διάφορα φαγητά. Επίσης, χρησιμοποιείται ως ρόφημα. Τμήμα Γεωργίας
16 Τμήμα Γεωργίας Λασμαρί (Δεντρολίβανο) (Rosemary αγγλ.) Φυτό δεντρολίβανου (λασμαρί) Ταξινόμηση: Ανήκει στην οικογένεια Lamiacea (Lamiatae) Χειλανθή, στο είδος Rosmarinus officinalis. Περιγραφή φυτού: Πολυετής μικρός θάμνος που φθάνει ύψος μέχρι 1m. Φύλλα λογχοειδή, παχιά, δερματώδη, βαθυπράσινα, άμισχα και άνθη μικρά με χρώμα κυανόλευκο, πολλά μαζί στις μασχάλες των φύλλων. Εδαφοκλιματικές συνθήκες: Το δεντρολίβανο ευδοκιμεί σε ποικιλία εδαφών εκτός από τα βαριά που δεν αποστραγγίζονται καλά. Το δεντρολίβανο αναπτύσσεται καλύτερα σε θερμές περιοχές. Εντούτοις, δείχνει αξιόλογη αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα. Πολλαπλασιασμός: Γίνεται κυρίως με μοσχεύματα. Εποχή και τρόπος φύτευσης: Η φύτευση του δεντρολίβανου γίνεται από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη. Οι αποστάσεις φύτευσης κυμαίνονται γύρωστα 80cm πάνω στη γραμμή φύτευσης και μεταξύ των γραμμών 80 cm-2m, ανάλογα με το πλάτος του μηχανήματος που θα χρησιμοποιείται για τη μηχανική καταπολέμηση των ζιζανίων. Για παραγωγή φρέσκου προϊόντος, συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών (κορυφές), όταν αυτές έχουν ύψος 15 – 20 cm. Η παραγωγή ανέρχεται, περίπου, στα 3000 – 3500 κιλά/δεκάριο/έτος. Για παραγωγή ξηρού προϊόντος συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών, 15 cm περίπου πάνω από το έδαφος. Η παραγωγή ανέρχεται στα 500-600 κιλά/δεκάριο/έτος. Εποχή άνθισης: Το δεντρολίβανο, γενικά, ανθοφορεί στις αρχές της άνοιξης και προς το τέλος φθινοπώρου. Άνθη, όμως, είναι ορατά σχεδόν όλο τον χρόνο. Ιδιότητες: Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως εξαίρετο τονωτικό και σπασμολυτικό, ευστόμαχο, χολαγωγό, αντιρευματικό, αντιδιαβητικό, εμμηναγωγό, καρδιοτονωτικό, υπερτασικό, αποχρεμπτικό, αντισηπτικό κ.ά. Χρήση: Τα φύλλα και τα άνθη χρησιμοποιούνται ως άρτυμα σε διάφορα φαγητά. Το αιθέριο έλαιό του χρησιμοποιείται στη φαρμακοποιία και σαπωνοποιία.
17 Μέλισσα η Φαρμακευτική(Lemon Balm αγγλ.) Ταξινόμηση: Ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae (Labiatae), Χειλανθή, στο είδος Μellissa officinalis. Περιγραφή φυτού: Πολυετής πόα, ύψους 30-50 cm. Φύλλα μεγάλα, αυγοειδή, οδοντωτά, με οσμή λεμονιού και άνθη μικρά, λευκά. Εδαφοκλιματικές συνθήκες: Ευδοκιμεί σε γόνιμα εδάφη που συγκρατούν υγρασία. Ακατάλληλα θεωρούνται τα πολύ υγρά και συνεκτικά. Η μέλισσα μπορεί να αναπτυχθεί τόσο σε θερμές όσο και σε ψυχρές περιοχές. Πιο κατάλληλες περιοχές είναι οι ημιορεινές με ήπιο χειμώνα και δροσερό καλοκαίρι. Πολλαπλασιασμός: Γίνεται με σπόρο και με παραφυάδες. Εποχή και τρόπος φύτευσης: Η μέλισσα φυτεύεται στο χωράφι από το φθινόπωρο μέχρι και την άνοιξη, αλλά καλύτερη εποχή θεωρείται το φθινόπωρο. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι 30-40 cm πάνω στις γραμμές φύτευσης και μεταξύ των γραμμών 40 cm-1,5m, ανάλογα με το πλάτος του μηχανήματος που θα χρησιμοποιείται για τη μηχανική καταπολέμηση των ζιζανίων. Για παραγωγή φρέσκου προϊόντος συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών (κορυφές), όταν αυτές έχουν ύψος 15-20 cm. Η παραγωγή ανέρχεται, περίπου, στα 1.500-2.000 κιλά/δεκάριο/έτος. Για παραγωγή ξηρού προϊόντος συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών, 15 cm περίπου πάνω από το έδαφος, λίγο πριν την άνθιση. Η παραγωγή ανέρχεται στα 300–400 κιλά/δεκάριο/έτος. Εποχή άνθισης: Ιούνιος-Αύγουστος. Ιδιότητες: Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως διεγερτικό σωματικά και πνευματικά, τονωτικό για την καρδιά, τον εγκέφαλο και το πεπτικό σύστημα, χωνευτικό, υποτασικό, καταπραϋντικό, σπασμολυτικό, αντιφυσητικό και ανθελμινθικό. Χρήση: Το αιθέριο έλαιό της χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, φαρμακοποιία και στην παρασκευή βερμούτ. Τα ξηρά φύλλα χρησιμοποιούνται ως τσάι. Φυτό μέλισσας Τμήμα Γεωργίας
18 Τμήμα Γεωργίας Θυμάρι (Τhyme αγγλ.) Ταξινόμηση: Ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae (Labiatae) Χειλανθή. Υπάρχουν δύο είδη θυμαριού που είναι αυτοφυή στην Κύπρο, το Τhymus capitatus L. και το Τhymus integer Griseb. Το καλλιεργούμενο είδος στην Κύπρο είναι το Τhymus vulgaris L. Περιγραφή φυτού: Το κοινό θυμάρι (καλλιεργήσιμο) Τhymus vulgaris είναι μικρός θάμνος που το ύψος του δεν ξεπερνά τα 40 cm. Έχει χρώμα γκριζωπό πράσινο. Στελέχη ξυλώδη, ανορθωμένα, πολύ διακλαδισμένα, φύλλα μικρά, ωοειδή, πρασινορόδινα σε κόρυμβο. Εδαφοκλιματικές συνθήκες: Το θυμάρι ευδοκιμεί τόσο σε θερμές όσο και σε ψυχρές περιοχές, αλλά αναπτύσσεται καλύτερα σε ημιορεινές περιοχές σε ποικιλία εδαφών, φτάνει να έχουν καλή αποστράγγιση και να είναι πλούσια σε οργανική ουσία. Πολλαπλασιασμός: Γίνεται με σπόρο και με παραφυάδες. Εποχή και τρόπος φύτευσης: Το θυμάρι μεταφυτεύεται στο χωράφι από το φθινόπωρο μέχρι και την άνοιξη. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι 30 - 40 cm πάνω στις γραμμές φύτευσης και μεταξύ των γραμμών 40 cm - 1,5 m, ανάλογα με το πλάτος του μηχανήματος που θα χρησιμοποιείται για τη μηχανική καταπολέμηση των ζιζανίων. Για παραγωγή φρέσκου προϊόντος, συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών (κορυφές), όταν αυτές έχουν ύψος 15 - 20 cm. Η παραγωγή ανέρχεται, περίπου, στα 1.000 - 1.500 κιλά/δεκάριο/έτος. Για παραγωγή ξηρού προϊόντος συγκομίζεται το υπέργειο μέρος των φυτών, 15 cm περίπου πάνω από το έδαφος, λίγο πριν την άνθιση. Η παραγωγή ανέρχεται στα 200 - 300 κιλά/δεκάριο/έτος. Εποχή άνθισης: Μάιος-Ιούλιος. Ιδιότητες: Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως χωνευτικό, αντιφυσητικό, τονωτικό, εξασφαλίζει διαύγεια πνεύματος, τονώνει τα νεύρα, είναι σπασμολυτικό, αποσμητικό, διουρητικό, αντισηπτικό, βακτηριοκτόνο, αντιβηχικό, και καθαρίζει το στόμα και τα δόντια καλύτερα από κάθε οδοντόπαστα. Χρήση: Χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, στην φαρμακοποιία στην παρασκευή οδοντόπαστας και ως ρόφημα. Καλλιέργεια θυμαριού
flippingbook.comRkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==