Αγρότης, τεύχος 482

A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 1 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 2 65 Η καταπίεση οδηγούσε συχνά σε αυθόρμητες εξεγέρσεις οι οποίες εύκολα καταπνίγονταν στο αίμα από τους φεουδάρχες και τον στρατό που διατηρούσαν. Τέτοια ήταν για παράδειγμα η εξέγερση εναντίον του Ιακώβου Α’ (1372-1398) κατά την περίοδο του πολέμου του με τους Γενοβέζους. Η επανάσταση του Ρε Αλέξη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διαφοροποιήθηκε από τις προηγούμενες. Ποιος ήταν όμως ο Ρε Αλέξης; Ο Αλέξης καταγόταν από το χωριό Κατωμηλιά (συναντάται και ως Καρωμηλιά). Για την τοποθεσία του χωριού υπάρχουν διάφορες εκδοχές, με επικρατέστερη ότι είναι ένα χωριό κοντά στο Λευκόνοικο. Ο Αλέξης ήταν δουλοπάροικος και δούλευε ως ιπποκόμος στην υπηρεσία των αγγελιοφόρων του βασιλιά. Η εξέγερση του Ρε Αλέξη πραγματοποιήθηκε το 1426 αξιοποιώντας κάλλιστα την ασταθή κατάσταση που διαμορφώθηκε με την εισβολή των Σαρακηνών. Οι Σαρακηνοί εισέβαλαν στο νησί και βγήκαν νικητές στην τελική μάχη της Χοιροκοιτίας, συλλαμβάνοντας ως αιχμάλωτο τον βασιλιά Ιανό. Λεηλάτησαν το μεγαλύτερο μέρος της Κύπρου, αφήνοντας πίσω τους στάχτες και ερείπια. Η λαϊκή εξέγερση του Ρε Αλέξη διήρκησε δέκα μήνες, διέθετε στοιχεία προετοιμασίας, οργάνωσης, στόχους και όραμα και έδωσε την εξουσία στον ίδιο τον λαό. Η κοινωνική επανάσταση του Ρε Αλέξη είχε πλατιά παγκύπρια λαϊκή απήχηση και πολλοί έλαβαν μέρος σε αυτήν. Κατάφερε έτσι, αξιοποιώντας και τους Κύπριους φυγάδες από τον ηττημένο στρατό του Ιανού, να επικρατήσει σε σημαντικά αστικά και αγροτικά κέντρα, όπως η Μόρφου, η Λεμεσός, η Λεύκα, η Περιστερώνα, η Ορεινή και το Λευκόνοικο. Σύμφωνα με τον ιστορικό Κ. Γραικό, η επανάσταση ανέδειξε κεντρικό επαναστατικό συμβούλιο, μοίρασε τη γη των φεουδαρχών στους δουλοπάροικους, ενώ οι αποθήκες των ευγενών λεηλατήθηκαν και τα προϊόντα (κρασιά, ζάχαρη, σιτηρά) πέρασαν στα χέρια του ξεσηκωμένου λαού. Με την επικράτηση της επανάστασης ο Αλέξης ανακηρύσσεται από τους χωρικούς επαναστάτες σε Ρε (rex), δηλαδή σε Ρήγα Αλέξη. Παρά τη μεγάλη απήχηση στον λαό, οι Φράγκοι ήταν αποφασισμένοι να ανακτήσουν τη διοίκηση του νησιού, αναζητώντας βοήθεια από Ευρωπαίους φεουδάρχες. Η είδηση για την επανάσταση στην Κύπρο θορύβησε τις βασιλικές αυλές της Δύσης, την Αγία Έδρα αλλά και τον Σουλτάνο του Καΐρου, που γνώριζαν ότι το παράδειγμα των Κυπρίων μπορεί να ξεσηκώσει και άλλους υπόδουλους λαούς. Ήταν, άλλωστε, μια εποχή που σημειώνονταν εξεγέρσεις με κοινωνικές διεκδικήσεις ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (επανάσταση του Μπεντρεντίν 1415), στη δυτική φεουδαρχία (πόλεμος των αγροτών στη Γερμανία) και τον καθολικισμό (χουσίτικο κίνημα στη Βοημία 1419). Έτσι, αφήνοντας κατά μέρος τις μεταξύ τους έχθρες, συντονίζονται και στέλνουν βοήθεια για την κατάπνιξη της επανάστασης των Κυπρίων. Συμφωνούν στην απελευθέρωση του Ιανού, και μέχρι τον Νοέμβριο του 1426 χιλιάδες ιππότες από πόλεις της Ιταλίας και τα Ιεροσόλυμα συγκεντρώνονται στο νησί. Γίνονται μάχες έξω από τη Λευκωσία, τη Λεμεσό, την Πάφο, το Ακάκι, την Κυθραία και τη Μόρφου. Οι κυπριακές μονάδες ηττώνται. Χιλιάδες οι νεκροί Κύπριοι, άλλοι ακρωτηριάζονται (κόψιμο της μύτης) και άλλοι ρίχνονται από τα τείχη. Η επανάσταση είχε πνιγεί κυριολεκτικά στο αίμα. Η τύχη που περίμενε τον Ρε Αλέξη ήταν φρικτή. Συλλαμβάνεται στη Μόρφου από Ιωαννίτες ιππότες και στις 12 του Μάη 1427 μεταφέρεται στη Λευκωσία και βασανίζεται απάνθρωπα. Μισοπεθαμένος, διαπομπεύεται στους δρόμους, ενώ το λατινόφωνο πλήθος τον φτύνει και τον χτυπά. Στο τέλος, οι ευγενείς συγκεντρώνονται στο παλάτι και τον κρεμούν σε μια συκαμινιά. Πρωτογενή πηγή για την επανάσταση του Ρε Αλέξη αποτελεί ο χρονικογράφος Λεόντιος Μαχαιράς, αυλικός των Λουζινιανών και εχθρός της επανάστασης. Ο δε αδελφός του, Πέτρος Μαχαιράς, ήταν μεταξύ αυτών που ηγήθηκαν του στρατού για την κατάπνιξη της επανάστασης και τη σύλληψη του Ρε Αλέξη. Το Χρονικό της γλυκείας χώρας Κύπρου , που έγραψε ο Λεόντιος Μαχαιράς, αποτελεί πηγή πληροφόρησης για την επανάσταση του Ρε Αλέξη. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα που ακολουθεί: «Έβαλαν οί χωργιάτες καπετάνον είς τήν Λεύκαν, άλλον καπετάνον είς τήν Λεμεσόν, άλλον είς τήν Ορεινήν, καί είς τήν Περιστερόναν άλλον, καί είς τού Μόρφου καπετάνον, καί είς Λευκόνικον ρήγαν Αλέξην, και όλοι οί χωργιάτες εδόθησαν είς τήν ˊ πόταξίν του και αννοίξαν τες αποθήκες και εκουβαλούσαν τα κρασία, τους καλοπίχερους, έτεροι έπαιρναν το ψουμίν από τ’αλώνια, άλλοι τα ζαχάριτα και ποδέλοιπα πράγματα τους καλούς λας…Και πολλά κακά εποίκασιν, και ο Θεός δεν θα ˊ βάσταξεν…Γροικώντα ο γαρδηνάλλης τές απιστίες και κα(κά) τα επολομούσαν οι λύκοι 1 και χωργιάτες, ωρδίνιασεν κουβερνούρην τον σίρ Πατή τέ Νόρες, τόν μαριτζάν τών Ιεροσολύμων καί τόν σιρ Χάτρρή τε Ζιπλέτ, τόν Περρήν Μαχαιρά τόν βαχλιώτην τού ρηγός, με φουσάτον, και ήρθαν καί επιάσαν τήν Λευκουσίαν. Και εδιαλάλησαν πάσα άνθρωπον να κάτζη φρόνιμα καί νά πολομούν τές δουλείες τους, ώς γοιόν ήσαν μαθημένοι, καί τινάς μηδέν τορμήση να ποίση καμίανν αγανάκτησιν, απάνω είς τό κορμίν τού. Καί ωρδίνιασεν τόν φρέ Άγκελον τού Σπιταλλίου πού ήτον είς τήν Πάφον εμπαλής, νά πάγη νά χαλάσει τά καπετανίκια τούς χωργιάτες μέ τόν Αντωνίε τά Μιλά· καί επήγαν καί ηύραν τούς καπετάνους τού Μόρφου καί τής Λεύκας καί τούς μέν εφουρκίσαν, τούς δέ εκόψαν τές μούττες τούς καί άλλοι εφύγαν καί έπαψεν ή κακοσύνη τούς καταραμένους χωργιάτες…. Καί ό σίρ Χαρρήν τέ Ζιπλέτ με τον Περρήν Μαχαιράν επήγαν είς την Λεμεσόν, καί εποίκασιν κρίσες, ώς είς τού Μόρφου, καί έτερ’ επιάσαν τόν Ρέ Αλέξην καί εφέραν τόν είς τήν Λευκωσίαν καί εκρεμμάσαν τόν είς τήν φούρκαν τή δευτέρα είς τάς ιβ μαγιού αυκζ 2 Χριστού». 1 κλέφτες 2 12 Μαΐου, 1427 Πηγές: Λεοντίου Μαχαιρά Χρονικόν, Άντρου Παυλίδη, έκδοση 1995. Ιστορία της Κύπρου, Τόμος α’, Κώστα Γραικού, έκδοση 1980. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ