Αγρότης, τεύχος 482

A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 1 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 2 63 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ Η περιοχή της Μόρφου έναν αιώνα πριν Χρυστάλλα Κωνσταντίνου Ανώτερη Λειτουργός Γεωργίας Τμήμα Γεωργίας «Έκαμες μου πολλά κακά, όσα έσιει το λινάρι, ώσπου να κερτίσω σε ψιντρόν μαργαριτάρι!» Λαϊκή ρήση, A.Κωνσταντίνου (ΑΠΠ 1 , 22.1.1992) Η γεωργία της περιοχής του διαμερίσματος Μόρφου ήταν πολύ σημαντική στις αρχές του 20ού αιώνα με πολύ προσοδοφόρες για την εποχή καλλιέργειες όπως το κύμινο (αρτυσιά), ο γλυκάνισος, ο μαυρόκοκκος και το λινάρι. Το πιο σημαντικό προϊόν της εποχής αυτής για την περιοχή ήταν το λινάρι το οποίο, εκτός από το γεγονός ότι η ευρύτερη περιοχή Μόρφου ήταν ο κύριος προμηθευτής λινής κλωστής και λινού υφάσματος στα Λεύκαρα (για τα λευκαρίτικα κεντήματα), οι κάτοικοι το χρησιμοποιούσαν στον μέγιστο δυνατό βαθμό και στην καθημερινότητά τους. Η καλλιέργεια του λιναριού όπως την περιγράφουν οι ίδιοι οι γεωργοί Οι γεωργοί έσπερναν τα χωράφια τους με λινάρι τον Ιανουάριο σε καλά κοπρισμένο, αφρούγιο χω- ράφι «όταν η γη ήταν χορτάτη» από τις βροχές του χειμώνα. Σπόροι λιναριού (φωτογραφία προσωπικού αρχείου, Μουσείο Υφασμάτων/ Υφής Texture Museum στο Kortrijk στο Βέλγιο) Η σπορά του λιναριού ήταν ιδιαίτερη και συνήθως την έκαναν «μαστόροι» 2 . Οι «μαστόροι» λοιπόν το έσπερναν πολύ πυκνό μόνο μια φορά (ένα πέρασμα) «για να γίνει μονόκλωνο και ψιλοΐνικο», με καθαρό σπόρο. Εφάρμοζαν περίπου σαράντα οκάδες σπόρο για μια σκάλα, δηλαδή 46 κιλά στο δεκάριο. Για αυτό και επικράτησε στην Κύπρο η παροιμία «πυκνό σαν το λινάρι». Οι καλλιεργητικές του φροντίδες μετά τη φύτευση ήταν ελάχιστες εφόσον το φυτό ήταν καλά εγκλιματισμένο στις κυπριακές συνθήκες. Αναφορές για την ύπαρξη λιναριού στη Κύπρο υπάρχουν από την αρχαιότητα. Επιπλέον, επεμβάσεις στις φυτείες δύσκολα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν εφόσον τα χωράφια δεν ήταν προσβάσιμα λόγω της πυκνότητας της φυτείας και της ζημιάς που ενδεχομένως να προκαλούσε πιθανή διακίνηση εντός του χωραφιού. Σύμφωνα με τον Γιώργο Παπασωζόμενο και τον Νικόλα Χατζηγλυτζιή, γεωργούς, όπως αφηγήθηκαν τη διαδικασία της καλλιέργειας στο βιβλίο του Ν. Οικονομίδη, εάν τη δεδομένη χρονιά η βροχόπτωση δεν ήταν ικανοποιητική τότε θα έπρεπε να γίνουν δύο προσεκτικά ποτίσματα κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, σε μέρες που δεν φυσούσε άνεμος. Το λινάρι είναι φυτό το οποίο αξιοποιείται ολόκληρο και δεν έπρεπε να λυγίσει με το πότισμα 3 . Τον Μάιο, όταν ο σπόρος μεγάλωνε αρκετά και γινόταν σε μέγεθος ρεβιθιού, έβγαζαν το φυτό με το χέρι και μάλιστα το τραβούσαν να ξεριζωθεί και όχι να κοπεί με δρεπάνι 4 . Δεν έπρεπε να μείνει περισσότερο (να υπερωριμάσει) για να μην «κασσιάσει». Τεμάχιο φυτεμένο με λινάρι (φωτογραφία προσωπικού αρχείου από την είσοδο του Μουσείου Υφασμάτων / Υφής Texture Museum στο Kortrijk στο Βέλγιο) Η πρώτη κατεργασία Ο Κύπρος Κουντούρης, τόσο σε λαογραφικό σημείωμά του στο περιοδικό Αγρότης 5 όσο και σε προσωπική συνέντευξη που παραχώρησε στη γράφουσα, ανέφερε ότι μετά τη συγκομιδή του λιναριού (από τη ρίζα), το έκαναν «σιερβόλια 6 », τοποθετώντας το σε δεμάτια, όλα τακτοποιημένα στην ίδια πλευρά (οι ρίζες από τη μια και το υπέργειο μέρος του φυτού από την άλλη). Στη συνέχεια το έκαναν «αγκάλες», ενώ πολλές «αγκάλες» μαζί αποτελούσαν τα «λιμάρκα» (δεμάτια από λινάρι). Σε μαρτυρία στο Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Το Λινάρι (Μέρος 1ο) 1 Αρχείο Προφορικής Παράδοσης (ΑΠΠ) 2 ΑΠΠ, Αρ. Μητρώου 2821, Κάτω Ζώδια 13, Ε. Χατζηγιάννη, 26.2.1993 3 Νικολής Γιάννου Οικονομίδης, Η Κατωκοπιά, οι κάτοικοι, οι ρίζες, τα έθιμα, Theopress, Λευκωσία 2009, σ. 146-147 4 ΑΠΠ, Αρ. Μητρώου 1781, Κατωκοπιά 13, Λ.Σώζου, 6.5.1992 5 Κύπρος Κουντούρης, «Το κόψιμο του λιναρκού: μια παράδοση αιώνων», Περιοδικό Αγρότης, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Λευκωσία 2000, Τεύχος 405, σ. 22. Προσωπική Συνέντευξη στην Ποταμιού 29.10.2017 6 Σιερβόλια: μικρή δέσμη, όσο χωρά το χέρι.