Αγρότης, τεύχος 482

47 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 1 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 2 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η μάντρα της Τζιεραμίδας Κυριάκος Κακουλλής Πρώτος Δασικός Λειτουργός Ηρόδοτος Κακούρης Συντηρητής Δασών Τμήμα Δασών Η μάντρα της Τζιεραμίδας ήταν το γαλομάντρι της περιοχής Μαχαιρά, μας εξήγησε ο κ. Αριστόδημος Τσαγγάρης, γεννημένος το 1925, με καταγωγή από το χωριό Καπέδες και βοσκός στο επάγγελμα κατά τα νεανικά του χρόνια. Ήταν, δηλαδή, ειδικό μαντρί για άρμεγμα, όπως μας παραπέμπει και η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της, σε σχέση με άλλες μάντρες της περιοχής. Βρίσκεται παρά τον δρόμο του εκδρομικού χώρου Μάντρας του Καμπιού προς το Μοναστήρι του Μαχαιρά και πιθανολογείται ότι εγκαταλείφθηκε γύρω στο 1950. Είναι μια λιτή ξερολιθική κατασκευή που αποτελεί μάρτυρα της ζωής του βοσκού και της δραστηριότητάς του μέσα στο δάσος κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Χαρακτηριστικά, αφηγείται ο κ. Αριστόδημος, υπήρχε εποχή που η ανταμοιβή για τον Πρωτοβοσκό, που ήταν υπεύθυνος για όλα τα κοπάδια του Μαχαιρά, ήταν ένα ψωμί κριθαρένιο και ένα σιταρένιο, και του βοσκού ήταν μόνο ένα ψωμί κριθαρένιο. Ο κτηνοτρόφος της περιοχής κ. Δημήτρης Γεωργίου, με καταγωγή από το χωριό Λαζανιά, φέρνει στη μνήμη του τις αφηγήσεις των γονιών του, βοηθώντας να αναβιώσει η διαδικασία του αρμέγματος, αλλά και η κατανόηση της αρχιτεκτονικής του κτίσματος. Το γαλομάντρι της Τζιεραμίδας χωρίζεται σε δυο ίσα περίπου μέρη, τα οποία ενώνονται μεταξύ τους με μικρό άνοιγμα. Στον πρώτο χώρο βρίσκεται η είσοδος της μάντρας από την οποία εισέρχονταν τα ζώα και οδηγούνταν στον δεύτερο περίκλειστο χώρο. Έναν αιώνα πριν, στο σημείο του ανοίγματος που ένωνε τα δυο μέρη της μάντρας, ο επισκέπτης θα έβλεπε καθισμένο τον βοσκό να περιμένει τα ζώα που οδηγούσε ένα-ένα προς το μέρος του ο βοηθός του. Ο αρμεχτής βοσκός άρμεγε το ζώο με το χέρι και το γάλα διοχετευόταν σε πήλινο δοχείο που ονομαζόταν γαλευτήρι. Το άρμεγμα ήταν πιθανώς μια από τις δυσκολότερες εργασίες του βοσκού, διότι χρειαζόταν συνδυασμό τεχνικής και δύναμης. Μετά το άρμεγμα, το ζώο αφηνόταν ελεύθερο στον πρώτο χώρο της μάντρας και σειρά έπαιρνε το επόμενο. Στον δεύτερο χώρο, ένα στέγαστρο, το στιάδι, ήταν ο χώρος όπου τοποθετούνταν διάφορα χρήσιμα αντικείμενα του βοσκού όπως η βούρκα. Η πρώτη αυλή διέθετε μικρό χώρο, ο οποίος ονομαζόταν ριφομάντρι, στον οποίο εσώκλειαν τα μικρά κατσίκια (ερίφια) μέχρι να τελειώσει το άρμεγμα. Το εσωτερικό της μάντρας ήταν πλακόστρωτο, πιθανότατα για να αποφεύγεται η δημιουργία σκόνης που θα μόλυνε το γάλα, και το περιτείχισμά της έχει ύψος ένα περίπου μέτρο για να μην μπορούν να διαφεύγουν τα ζώα. Οι βοσκοί της περιοχής επέλεγαν για τα κοπάδια τους την ντόπια φυλή της αίγας Μαχαιρά (Capra hircus) , ένα ανθεκτικό ζώο, προσαρμοσμένο στις δύσκολες συνθήκες του Δάσους Μαχαιρά, που διαφοροποιείται από άλλες φυλές λόγω του άσπρου χρώματός του. Μπορεί να ζήσει μέχρι 12 χρόνια, ζυγίζει γύρω στα 45 κιλά και γεννά ένα με δύο μικρά. Το δάσος πρόσφερε στα ζώα τροφή, όπως φύλλα και καρπούς θάμνων και δέντρων, και αυτά ανταπέδιδαν με παραγωγή κρέατος, γάλακτος και των παραγώγων του, όπως βούτυρο, τραχανάς, τσιππόπιτες και χαλλούμι. Οι ξερολιθικές κατασκευές, όπως ηΜάντρα της Τζιεραμίδας, με τις οποίες είναι προικισμένα τα δάση της Κύπρου, αποτελούν τεκμήρια της χρήσης των δασών για την επιβίωση των τοπικών κοινωνιών σε παλιότερες εποχές. Το μοναδικό κατασκευαστικό υλικό των ξερολιθικών κατασκευών ήταν η πέτρα, που βρίσκεται σε αφθονία στον περιβάλλοντα χώρο. Είναι κατασκευές που εντάσσονται αρμονικά στο φυσικό περιβάλλον, παράδειγμα δημιουργικότητας, σκληρής δουλειάς και δεξιοτήτων, αναπόσπαστο τμήμα του κυπριακού αγροτικού και βουκολικού τοπίου. Πέρα από την πολιτιστική τους αξία, έχουν μεγάλη περιβαλλοντική αξία διότι σε αυτές βρίσκουν καταφύγιο πολλά είδη ερπετών, εντόμων και πουλιών όπως η ενδημική σκαλιφούρτα. Το Δάσος Μαχαιρά αποτέλεσε στο παρελθόν περιοχή ελεύθερης βόσκησης κοπαδιών που ανήκαν κυρίως στο Μοναστήρι του Μαχαιρά, γι’ αυτό και εκεί βρίσκονται διάσπαρτα ίχνη από παλιά ξερολιθικά καταλύματα και μάντρες. Το Τμήμα Δασών αναδιαμόρφωσε τον χώρο της Μάντρας της Τζιεραμίδας εφαρμόζοντας την πολιτική του για ολοκληρωμένη διαχείριση των δασών και ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής, η οποία περιλαμβάνει τη διατήρηση και ανάδειξη στοιχείων πολιτιστικής κληρονομιάς στα δάση, το κτίσμα έχει αποκατασταθεί έτσι ώστε να ξαναπάρει το αρχικό του δομικό σχήμα και να αποτελέσει έναν προσιτό χώρο επαφής και γνωριμίας με την παράδοσή μας. Κάτοψη μάντρας