Αγρότης, τεύχος 481

40 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 1 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 1 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Επιστημονικές έρευνες στη θάλασσα στο πλαίσιο της συλλογής αλιευτικών δεδομένων Ιωάννης Θασίτης Λειτουργός Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών Με την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την υιοθέτηση της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής, το Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών (ΤΑΘΕ) εφαρμόζει από το 2005 το Εθνικό Πρόγραμμα Συλλογής Αλιευτικών Δεδομένων, το οποίο βασίζεται στο Κοινοτικό Νομοθετικό Πλαίσιο Συλλογής Αλιευτικών Δεδομένων (με υφιστάμενη νομοθεσία τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 2017/1004 και τις Αποφάσεις (ΕΕ) 2019/909 και (ΕΕ) 2019/910). Από το 2014 το πρόγραμμα υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Θάλασσα» 2014-2020, το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας 2014-2020. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα συλλογής δεδομένων συγχρηματοδοτείται κατά 80% από την Ευρωπαϊκή Ένωση και 20% από την Κυπριακή Δημοκρατία. Σκοπός του προγράμματος είναι η δημιουργία πολυετών δεδομένων, συμβατών μεταξύ των κρατών μελών, που θα εξασφαλίζουν την απαραίτητη επιστημονική γνώση για ορθή αξιολόγηση της κατάστασης του Αλιευτικού Τομέα με τελικό στόχο τη βιώσιμη διαχείρισή του. Η συλλογή περιλαμβάνει δυο διακριτές κατηγορίες δεδομένων, τα άμεσα εξαρτώμενα από την αλιευτική δραστηριότητα στοιχεία και τα ανεξάρτητα της εμπορικής αλιείας . Στο πλαίσιο της πρώτης κατηγορίας περιλαμβάνονται οι δειγματοληψίες που πραγματοποιεί το ΤΑΘΕ στους χώρους που εκφορτώνουν οι ψαράδες την παραγωγή τους, καθώς και επί των αλιευτικών σκαφών κατά τη διάρκεια της αλιευτικής δραστηριότητας. Κατά τη δειγματοληψία συλλέγονται δεδομένα παραγωγής, απορρίψεων, αλιευτικής προσπάθειας καθώς και δεδομένα μήκους ψαριών για έναν μεγάλο αριθμό ειδών. Επιπρόσθετα, συλλέγονται άτομα από συγκεκριμένα είδη που μεταφέρονται στο εργαστήριο του ΤΑΘΕ για την καταγραφή και άλλων βιολογικών δεδομένων (ατομικό βάρος, φύλο, γεννητική ωριμότητα, εκτίμηση ηλικίας). Για την επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιούνται και δεδομένα που υποβάλλουν οι ίδιοι οι αλιείς στο ΤΑΘΕ σχετικά με την αλιευτική τους δραστηριότητα, βάσει της εθνικής και ενωσιακής νομοθεσίας. Οι παραπάνω πληροφορίες είναι εξαρτώμενες από τη συμπεριφορά, τη συνέπεια και τα οικονομικά κίνητρα του αλιευτικού στόλου, που μπορεί να διαφέρουν από τη βιολογική κατανομή των πληθυσμών. Επιπρόσθετα, μπορούν να υπάρξουν περιπτώσεις αναξιόπιστων καταχωρήσεων ή στοιχείων που δεν έτυχε να είναι διαθέσιμα ώστε να καταγραφούν στη δειγματοληψία. Προς αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών και την απόκτηση δεδομένων ανεξάρτητων από τη συμπεριφορά του αλιευτικού στόλου υλοποιούνται οι επιστημονικές έρευνες στη θάλασσα. Στόχος των επιστημονικών ερευνών είναι ο εμπλουτισμός της επιστημονικής γνώσης αλλά και η απόκτηση παρατηρήσεων σχετικά με την αφθονία των διαφόρων ειδών σε σταθερές συνθήκες ανεξάρτητες της αλιευτικής συμπεριφοράς. Πρόγραμμα MEDITS Στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράμματος Συλλογής Δεδομένων, το ΤΑΘΕ λαμβάνει μέρος και υλοποιεί κάθε χρόνο από το 2005 τη Διεθνή Μεσογειακή Έρευνα με Τράτα Βυθού (MEDITS), στην οποία εμπλέκονται όλες οι μεσογειακές ευρωπαϊκές χώρες, και η οποία αποτελεί την πιο σημαντική χρονοσειρά βενθικών ειδών στη Μεσόγειο (είδη που έχουν επαφή με τον βυθό). Το πρόγραμμα έχει θεσπίσει διεθνή επιστημονική επιτροπή (στην οποία συμμετέχει και η Κύπρος) για τον καλύτερο συντονισμό της έρευνας και διατηρεί εγχειρίδιο που περιγράφει λεπτομερώς όλες τις λειτουργίες της. Η έρευνα πραγματοποιείται από όλες τις χώρες την ίδια εποχή (με επίκεντρο τον Ιούνιο), με τη χρήση ερευνητικών ή αλιευτικών σκαφών που αλιεύουν χρησιμοποιώντας πανομοιότυπο εργαλείο τράτας βυθού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για όλες τις χώρες. Όλα τα δεδομένα καταγράφονται και αναλύονται κατά τον ίδιο τρόπο από όλους τους/τις συμμετέχοντες/ουσες στο πρόγραμμα. Οι σταθμοί δειγματοληψίας είναι σταθεροί κάθε χρόνο (Εικόνα 1) και χωρίζονται σε 5 ζώνες βάθους: 10-50, 50-100, 100- 200, 200-500 και 500-800 μέτρα. Εικόνα 1. Δειγματοληπτικοί σταθμοί προγράμματος MEDITS Κατά τη δειγματοληψία καταγράφονται οι συντεταγμένες, το βάθος, η θερμοκρασία και η αλατότητα, και αναγνωρίζονται όλα τα είδη που έχουν αλιευθεί. Στο πρωτόκολλο της έρευνας προβλέπεται διαφορετικό επίπεδο ανάλυσης ανάλογα με το είδος του οργανισμού. Στην Κύπρο, παρόλο που δεν είναι υποχρεωτική η λεπτομερειακή καταγραφή όλων των ειδών, ακολουθείται από το 2005 ο κανόνας καταγραφής όλων των στοιχείων που είναι διαθέσιμα στην επιστημονική ομάδα. Η επιλογή αυτή έδωσε τη δυνατότητα να καταγράφεται από το 2005 στην Κύπρο το ατομικό μήκος όλων των ειδών που αλιεύονται, παρόλο που η σημαντικότητα της μέτρησής τους μπορεί να αναγνωρίστηκε κατά τις διάφορες φάσεις μετεξέλιξης του προγράμματος. Άλλα σημαντικά βιολογικά στοιχεία των ειδών που καταγράφονται είναι το βάρος, το φύλο, το στάδιο ωριμότητας και η ηλικία σε ορισμένα από αυτά. Εφαρμόζεται, επίσης, το πρωτόκολλο καταγραφής όλων των τύπων και ποσοτήτων σκουπιδιών που ανασύρονται από τον πυθμένα, τα οποία στη συνέχεια απορρίπτονται στους ενδεδειγμένους τόπους αποκομιδής στη στεριά. Από τις καταγραφές του προγράμματος προκύπτουν οι λεγόμενοι δείκτες αφθονίας και βιομάζας για το κάθε είδος, οι οποίοι μας δίνουν εικόνα για το πόσα άτομα υπάρχουν στα νερά της Κύπρου ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (αφθονία) και τα κιλά ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο στα οποία αναλογούν αυτοί οι αριθμοί (βιομάζα). Δευτερογενώς, ο υπολογισμός του μέσου μήκους των πληθυσμών και οι παρατηρήσεις της δομής των βιο-κοινωνιών που συναντώνται αποτελούν σημαντικές πληροφορίες για ένα ευρύτερο φάσμα