Αγρότης, τεύχος 481

36 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 1 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 1 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ εκλεκτούς βρώσιμους μύκητες και καρποφορούν κυρίως την άνοιξη. Είναι ένας ασκομύκητας που μοιάζει με κάτι σαν κυπαρισσάκι. Μπορεί, όμως, να τα μπερδέψει κανείς με τη λεγόμενη «ψεύτικη μορχέλα» Gyromitra esculenta , η οποία επίσης καρποφορεί την άνοιξη και έχει αρκετές ομοιότητες με τις μορχέλλες. Η βασική διαφορά είναι ότι οι μορχέλες είναι κούφιες όπως το σοκολατένιο αυγό, ενώ το άλλο είναι γεμάτο με διπλώσεις. Τέτοιες διπλώσεις φέρει και το είδος Helvella lacunose γνωστό ως Κλιαρούδι, το οποίο δεν έχει το χαρακτηριστικό σχήμα κυπαρισσιού αλλά συνήθως το σχήμα σέλλας αλόγου (Εικόνα 9). Το εν λόγω είδος σε ορισμένες βιβλιογραφικές πηγές αναφέρεται ως εδώδιμο, ενώ αλλού ως είδος που επίσης περιέχει γυρομιτρίνη, και άρα είναι καλύτερο να αποφεύγεται. Εικόνα 8. Morchela costata σε κάθετη και οριζόντια τομή για να διαφανεί το εσωτερικό σχήμα. Συλλέχθηκε από τον Δημήτριο Κόκκινο στις 2/03/2019 στη Βαβατσινιά Λάρνακας σε ελαιώνα. Φώτο: Ε. Χατζηστερκώτης. Η ψεύτικη μορχέλλα είναι υπεύθυνη για το 2-4% όλων των θανατηφόρων δηλητηριάσεων από μανιτάρια. Κατά τη διάρκεια μιας δεκαετούς περιόδου στην Πολωνία, 100 άνθρωποι νοσηλεύτηκαν και έξι πέθαναν ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης Gyromitra . Ο τοξικός παράγοντας στην G. esculenta ονομάζεται γυρομιτρίνη (gyromitrin) . Όταν αυτή η ουσία υδρολύεται γίνεται μονοαιθυλουδραζίνη, που χρησιμοποιείται ως καύσιμο πυραύλων και είναι - όπως έχουν διαπιστώσει οι ερευνητές των διαστημικών προγραμμάτων - εξαιρετικά τοξικό. Ανακαλύφθηκε ότι υπάρχει στα είδη Gyromitra , διότι άτομα που τις έτρωγαν και δηλητηριάζονταν, ανέπτυσσαν τα ίδια συμπτώματα με άτομα που επηρεάζονταν από έκθεση σε καύσιμα πυραύλων. Όλα τα είδη Gyromitra προκαλούν δηλητηρίαση όταν κατανωθούν ωμά, βραστά ή τηγανιτά. Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης εμφανίζονται 2-12 ώρες (συνήθως 6-8 ώρες) μετά την κατανάλωση. Ένα αρχικό αίσθημα φουσκώματος ακολουθείται από ναυτία, εμετό, διάρροια και κοιλιακές κράμπες. Τα θύματα συχνά βιώνουν λιποθυμία, απώλεια μυϊκού ελέγχου και πυρετό. Σε σοβαρές περιπτώσεις, παθαίνουν ίκτερο και σπασμούς, πέφτουν σε κώμα και ο θάνατος ενδέχεται να προκύψει μετά από 2-7 ημέρες. Εκτός από τα πιο πάνω είδη, υπάρχουν και αρκετά άλλα είδη μανιταριών τα οποία τρώγονται, αλλά μπορεί να τα μπερδέψουμε με κάποια άλλα τοξικά. Για αυτά ίσως να αναφερθούμε σε άλλο άρθρο. • Οικογένεια Βoletaceae - Εδώδιμα και δηλητηριώδη είδη Η οικογένεια Boletaceae - «Βωλίτες» και «Λαρτάδες» είναι ομάδα σαρκωδών μυκήτων που σχηματίζει καρποσώματα με σχετικά μαλακή σάρκα, οι οποίοι έχουν σωληνάρια αντί για ελάσματα κάτω από το καπέλο. Τα σπόρια σχηματίζονται μέσα στα σωληνάρια και είναι, ως επί το πλείστον, χρώματος καφέ. Αρκετοί βωλίτες αλλάζουν χρώμα όταν πληγωθούν ή κοπούν, μεταχρωματίζονται σε γαλάζιους και πρέπει να αποφεύγονται. Αυτές οι χρωστικές αλλαγές, το χρώμα των πόρων (το ορατό μέρος των σωληναρίων) και η επιφάνεια του πιλίδιου είναι πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά αναγνώρισης. Σχεδόν όλα τα είδη των Boletaceae δημιουργούν εκτότροφες μυκόρριζες με πλατύφυλλα και κωνοφόρα δέντρα. Το γένος και κάποτε το είδος του δέντρου που φιλοξενεί τον μύκητα είναι σημαντικά για την αναγνώριση του είδους του μανιταριού, ειδικά για τα γένη Leccinum και Suillus . Στην εν λόγω οικογένεια υπάρχουν αρκετά εδώδιμα και εύγευστα είδη αλλά και κάποια πικρά μη εδώδιμα (π.χ. Tylopilus felleus, Coloboletus radicans και C. Colopus). Tα περισσότερα είδη Rubroboletus και Imperator είναι δηλητηριώδη. Τα Leccinum και Leccinellum είναι γένη ξηρών βωλιτών, με εντυπωσιακά μακρύ, φολιδωτό μίσχο. Η σάρκα λεκιάζει παίρνοντας μαύρο, ροζ ή τιρκουάζ χρώμα. Είδη με πορτοκαλί χρώμα μπορεί να προκαλέσουν στομαχικές διαταραχές, αλλά είναι ανεκτά από τους περισσότερους ανθρώπους, αν είναι καλά μαγειρεμένα. Το γένος Boletus Βωλίτης αναγνωρίζεται από τα σαρκώδη καρποσώματα, το χρώμα των πόρων που αρχικά είναι άσπροι και αργότερα κιτρινωποί και φέρουν ένα άσπρο δίκτυο στο πόδι. Η σάρκα είναι άσπρη με ήπια γεύση που δεν λεκιάζει όταν πληγωθεί. Το γένος Imperator διαθέτει σάρκα και επιφάνεια που λεκιάζει παίρνοντας έντονα γαλάζιο χρώμα. Τα χρώματα είναι συνήθως έντονα και οι πόροι μπορεί να είναι κίτρινοι, πορτοκαλιοί ή κόκκινοι ή ένας συνδυασμός αυτών. Σε αυτό το γένος υπάρχουν κάποια πολύ τοξικά είδη. Τέλος, ένα από τα γένη της πιο πάνω οικογένειας μανιταριών που είναι εδώδιμο και η αναγνώρισή του είναι σχετικά εύκολη, είναι το γένος Suillus , τα μανιτάρια του οποίου είναι γνωστά στην Κύπρο ως «Λαρτάδες» ή «Λαρτιάδες». Η αναγνώριση του γένους αυτού είναι σχετικά πιο εύκολη διότι χαρακτηρίζεται από γλοιώδες ολικό πέπλο και γλοιώδη επιφάνεια πιλιδίου. Οι γαλάζιοι λεκέδες είναι σπάνιοι σε αυτό το γένος. Δημιουργεί εκτότροφες μυκόρριζες με Εικόνα 9. Νεαρή Helvella lacunose από τα Πλατάνια στο Τρόοδος. Διακρίνονται οι διπλώσεις στο εσωτερικό του καρποσώματος όταν κοπεί στα δύο. (Φώτο: Ε. Χατζηστερκώτης)