Αγρότης, τεύχος 479

41 40 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 0 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 9 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 0 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 9 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Έντονα καιρικά φαινόμενα που επηρέασαν την Κύπρο το 2019 Ανασκόπηση της αθροιστικής βροχής στην Κύπρο για την περίοδο 1901-2019 Στάλω Παπαχριστοδούλου Μετεωρολογικός Λειτουργός Α΄ Τμήμα Μετεωρολογίας δρ Κλεάνθης Νικολαΐδης Διευθυντής Τμήμα Μετεωρολογίας Η Κύπρος, από μετεωρολογικής-κλιματολογικής άποψης, βρίσκεται σε μια ιδιαίτερη περιοχή η οποία κατά κύριο λόγο επηρεάζεται από τη ζώνη των υποτροπικών υψηλών πιέσεων, δηλαδή βρίσκεται σε περιοχή όπου επικρατούν γενικά υψηλές βαρομετρικές πιέσεις και δυτική ροή ανέμου. Τον χειμώνα στην Κύπρο παρατηρείται το φαινόμενο να καταγράφονται υψηλές πιέσεις ως αποτέλεσμα του υψηλού των Αζόρων, αλλά και κυρίως του εποχικού υψηλού της Σιβηρίας. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα σημειώνονται μικρά παροδικά διαλείμματα, διαρκείας 2 - 3 ημερών το κάθε ένα, κατά τα οποία φτάνουν, κυρίως από δυτικά, συνοπτικά συστήματα χαμηλών πιέσεων που δίνουν βροχές. Ο συσχετισμός της περιοχής της Κύπρου με τις υψηλές πιέσεις έχει ως κλιματολογικό συνεπακόλουθο τη συχνότερα περιορισμένου ύψους αθροιστική βροχή και τις μεγάλες περιόδους ξηρασίας κατά τον χειμώνα, ενώ σπανιότερα οι χειμώνες μπορεί να είναι πολύομβροι. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και της μεγάλης χρονικής διάρκειας ξηρικής περιόδου, η Κύπρος επηρεάζεται από το μόνιμο υψηλό των Αζόρων αλλά και, κυρίως, από το εποχικό χαμηλό του Θιβέτ. Έτσι το καλοκαίρι η Κύπρος χαρακτηρίζεται από υψηλές μέσες θερμοκρασίες και μικρά διαλείμματα καταιγιδοφόρου δραστηριότητας. Με τα πιο πάνω δικαιολογούνται οι ιστορικές καταγραφές για την Κύπρο που αφορούν μεγάλες ακολουθίες από χειμερινές περιόδους ξηρασίας, ορισμένους πολύομβρους χειμώνες με μεγάλης έκτασης πλημμυρικά επεισόδια και καταστροφές, καθώς και πολύ θερμά και ξηρά καλοκαίρια. Συνοπτικά οι καιρικές συνθήκες για το 2019 Η μέση βροχόπτωση για τις ελεγχόμενες από την Κυπριακή Δημοκρατία περιοχές κατά την περίοδο Ιανουαρίου- Δεκεμβρίου 2019 ήταν περίπου 796,8 mm ή 158% της κανονικής (1961-1990). Αυτή αποτελεί τη μέγιστη βροχόπτωση που καταγράφηκε στην περιοχή από το 1902. Βροχόπτωση χαμηλότερη της κανονικής σημειώθηκε τον Μάιο, τον Ιούλιο και τον Νοέμβριο. Τους υπόλοιπους μήνες η βροχόπτωση ήταν υψηλότερη της κανονικής. Εξαιρετικά ξηροί μήνες ήταν ο Μάιος και ο Ιούλιος. Η μέση ετήσια θερμοκρασία του αέρα ήταν πιο πάνω από την κανονική. Θετική απόκλιση από την κανονική θερμοκρασία μεγαλύτερη από 2,0 o C σημειώθηκε μόνο τον Νοέμβριο του 2019. Τους υπόλοιπους μήνες οι αποκλίσεις από την κανονική θερμοκρασία ήταν μικρότερες. Αρνητική απόκλιση από την κανονική θερμοκρασία σημειώθηκε μόνο τον Απρίλιο του 2019. Συνθήκες καύσωνα (μέγιστη ημερήσια θερμοκρασία πάνω από 40 o C) επικράτησαν στις 23 και κατά την περίοδο 29-31 Μαΐου, κατά την περίοδο 24-27 Ιουνίου, στις 6, στις 8, την περίοδο 10-11, στις 21, στις 23 και κατά την περίοδο 28-29 Ιουλίου και κατά την περίοδο 8-13 και στις 25 Αυγούστου. Η ημερήσια μέγιστη θερμοκρασία των 42,1 o C, που καταγράφηκε στην Αθαλάσσα στις 29 Μαΐου, ήταν η υψηλότερη θερμοκρασία για τον συγκεκριμένο Σταθμό και για τον συγκεκριμένο μήνα από το 1983. Η μέση ημερήσια διάρκεια της ηλιοφάνειας για το έτος ως σύνολο ήταν 8,1 ώρες ή 93% της κανονικής. Κατά τη διάρκεια του έτους σημειώθηκαν τοπικά διάφορα ακραία ή ασυνήθιστα καιρικά φαινόμενα όπως έντονες βροχοπτώσεις, πλημμύρες και έντονες καταιγίδες (Ιανουάριος, Φεβρουάριος, Μάρτιος, Απρίλιος, Ιούνιος, Αύγουστος, Σεπτέμβριος, Οκτώβριος και Δεκέμβριος), έντονες χαλαζοθύελλες (Ιανουάριος, Φεβρουάριος, Μάρτιος, Απρίλιος, Ιούνιος, Αύγουστος, Οκτώβριος και Δεκέμβριος), εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες (Μάιος, Ιούλιος και Αύγουστος), δυνατοί άνεμοι (Ιανουάριος, Φεβρουάριος, Οκτώβριος και Δεκέμβριος) και σίφωνες ξηράς και θάλασσας (Μάρτιος, Ιούνιος, Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος και Δεκέμβριος). Τέλος, στο Τρόοδος σημειώθηκαν χιονοπτώσεις τον Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Μάρτιο, Απρίλιο και τον Δεκέμβριο. Τα έντονα καιρικά φαινόμενα που επηρέασαν την Κύπρο το 2019 Κατά τη διάρκεια της χρονιάς υπήρξαν κάποια επεισόδια με έντονα καιρικά φαινόμενα που είχαν κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις, κυρίως οικονομικές απώλειες. Τα έντονα μετεωρολογικά φαινόμενα που παρατηρήθηκαν ήταν κύματα καύσωνα, πλημμύρες, ξηρασία, ανεμοθύελλες, χαλαζοπτώσεις και πυκνή σκόνη. Α. Κύμα ψύχους Δεν σημειώθηκε κύμα ψύχους τον χειμώνα του 2019. Β. Κύμα καύσωνα Κύμα καύσωνα είχαμε σε δύο περιπτώσεις, στις 29-31 Μαΐου, για τρεις συνεχόμενες μέρες, και στις 21-31 Ιουλίου για 11 συνεχόμενες μέρες. Οι περιοχές που επηρεάστηκαν περισσότερο ήταν το εσωτερικό και τα ορεινά, αλλά γενικά σε όλο το νησί επικρατούσαν υψηλές θερμοκρασίες. Η Το ΤμήμαΜετεωρολογίας (ΤΜ) είναι για την Κύπρο η αρμόδια Αρχή για θέματα μετεωρολογίας και κλιματολογίας. Το ΤΜ έχει τη σημερινή του δομή από το 1976 και είναι από το 1963 μέλος του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, τις οδηγίες του οποίου ακολουθεί και εφαρμόζει συστηματικά. Διαθέτει δίκτυο σταθμών μέτρησης μετεωρολογικών παραμέτρων, μεταξύ των οποίων και αθροιστικής βροχής, το οποίο σήμερα είναι σε μεγάλο του μέρος αυτοματοποιημένο και αρκετά ικανοποιητικά αξιόπιστο. Το ΤΜ ελέγχει ποιοτικά σε συστηματική βάση όλα τα δεδομένα που καταμετρώνται. Αυτά καταχωρούνται σε βάση δεδομένων για χρήση προς όφελος του κοινωνικού συνόλου της Κύπρου. Τα δεδομένα αθροιστικής βροχής που διαθέτει το ΤΜ εκτείνονται από το 1901 μέχρι σήμερα και παρουσιάζονται σε συνοπτική μορφή στο Ιστόγραμμα 1. Για σκοπούς καλύτερης κατανόησης των πληροφοριών που περιέχει το ιστόγραμμα, αναφέρεται ότι τα αθροίσματα αφορούν στη μέση επιφανειακή κατανομή της αθροιστικής βροχής σε κάθε υδρομετεωρολογικό έτος (με αρχή την 1 η Οκτωβρίου του προηγούμενου έτους και πέρας την 30 η Σεπτεμβρίου του επόμενου έτους). Οι κύριες πληροφορίες που εύκολα μπορούν να εξαχθούν από το ιστόγραμμα είναι η ακραία μέγιστη αθροιστική βροχή που αντιστοιχεί στο υδρομετεωρολογικό έτος 1968- 69, με αθροιστικό ύψος βροχής 800 χιλιοστά και η ακραία ελάχιστη αθροιστική βροχή που αντιστοιχεί στο πλέον ξηρό Υδρομετεωρολογικό έτος 1972-73 με αθροιστικό ύψος βροχής 213 χιλιοστά βροχής. Κατά τη διάρκεια των 120 ετών που διατρέχει το ιστόγραμμα έχουν καταγραφεί πολύομβρες χρονιές όπως η 2018-19 με αθροιστικό ύψος 796 χιλιοστά βροχής (υπολείπεται μόλις 4 χιλιοστά της αθροιστικής βροχής του 1968-69) και άλλες με χαμηλότερα, όμως, αθροιστικά ύψη βροχής. Έχουν, βέβαια, καταγραφεί και χρονιές με πολύ μικρά αθροιστικά ύψη βροχής όπως η 1990-91 με 282 χιλιοστά ή και η 2007-08 με ύψος βροχής 272 χιλιοστά βροχής. Στο ιστόγραμμα φαίνονται τέσσερις κλιματικές περίοδοι με αντίστοιχα χαρακτηριστικά μέσης κλιματικής αθροιστικής βροχής. Είναι η κλιματική περίοδος 1941-1970 με 533 χιλιοστά βροχής, η 1951-1980 με 515 χιλιοστά βροχής, η 1961-1990 με 503 χιλιοστά βροχής και η 1971-2000 με 463 χιλιοστά βροχής. Η παρατήρηση είναι αβίαστη, αφού κάθε νεότερη κλιματική περίοδος υπολείπεται αθροιστικής ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας ήταν μεγάλη. Στον Πρόδρομο, κατά την περίοδο 29-31 Μαΐου, η μέγιστη θερμοκρασία έφτασε τους 32,7 o C και είναι η υψηλότερη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί για μήνα Μάιο από το 1983. Γ. Έντονες βροχοπτώσεις-πλημμύρες Επεισόδια πλημμύρας ή και έντονων βροχοπτώσεων σε ολόκληρη την Κύπρο είχαμε στις 12-17 Ιανουαρίου, 13-17 Ιουνίου, 15 Σεπτεμβρίου και 11-12 και 23-26 Δεκεμβρίου. Υπερχείλισαν ποταμοί, πλημμύρισαν σπίτια και υποστατικά, δρόμοι και αυτοκίνητα. Αξιοσημείωτη η βροχόπτωση του Δεκεμβρίου, που έφτασε τα 208,3 χιλιοστά. Δ. Πυκνές χιονοπτώσεις Δεν σημειώθηκε πυκνή χιονόπτωση το 2019. Ε. Χαλαζόπτωση Χαλάζι με τις σημαντικότερες αρνητικές συνέπειες καταγράφηκε για τις περιόδους 12-13, στις περιοχές Κυπερούντα, Λυθροδόντας, Σαϊττάς, Αγρός, Τρόοδος, και 15-17 Ιουνίου στο Τρόοδος, Αγρό, Στρόβολο, Πλατάνια, Πρόδρομο, Αμίαντο και Λεμεσό. Περισσότερο έχουν πληγεί οι ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Λευκωσίας και Λεμεσού. Οι κακές καιρικές συνθήκες προκάλεσαν ζημιές σε προϊόντα θερμοκηπίου και εποχικά φρούτα, ενώ δεν είναι λίγες οι καταστροφές που υπέστησαν αγροτικές εγκαταστάσεις και εξοπλισμός. ΣΤ. Ξηρασία Γενικά οι πιο ξηροί μήνες για ολόκληρη την Κύπρο ήταν ο Μάιος με βροχόπτωση 8% της κανονικής, ο Ιούλιος με 31% της κανονικής και ο Νοέμβριος με 35% της κανονικής. Η κανονική βροχόπτωση αναφέρεται στην περίοδο 1961-1990. Σημειώνεται ότι ο Ιούλιος είναι σχεδόν πάντα ξηρός μήνας στην Κύπρο. Ζ. Ανεμοθύελλες Ισχυρές ανεμοθύελλες, με θυελλώδεις έως πολύ θυελλώδεις ανέμους, καταγράφηκαν στις 15 Ιανουαρίου, επηρεάζοντας τα δυτικά και δυτικά και νότια παράλια. Η ταχύτητα του ανέμου στα δυτικά, νότια παράλια και στα ορεινά έφτασε τα 9ΜΦ. Προκλήθηκαν πολλές ζημιές σε θερμοκήπια και σε στέγες υποστατικών, διακοπή ρεύματος, κόπηκαν δέντρα και έκλεισαν δρόμοι παροδικά. Επίσης, στις 24 Δεκεμβρίου, ανεμοστρόβιλος στην περιοχή Ξυλοφάγου προκάλεσε σοβαρές ζημιές σε σπίτια, ενώ την επόμενη ημέρα ανεμοστρόβιλος στην περιοχή Ύψωνα προκάλεσε ζημιές σε φυτείες. Στις 29 και 30 Δεκεμβρίου θυελλώδεις άνεμοι επηρέασαν όλες σχεδόν τις περιοχές της Κύπρου προκαλώντας ζημιές σε περιουσίες. Στις 29 του μήνα, στη θαλάσσια περιοχή Αργάκας παρατηρήθηκε σίφωνας θάλασσας. βροχής της προηγούμενης κλιματικής περιόδου, δίνοντας μήνυμα μείωσης της κλιματικής βροχής της κάθε επόμενης κλιματικής περιόδου. Η έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο δείχνει ότι η μείωση της αθροιστικής βροχής στη γεωγραφική ζώνη που ανήκει και η Κύπρος οφείλεται στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Επίσης, από απλή παρατήρηση του ιστογράμματος φαίνεται ότι η ζώνη από 400 μέχρι 600 χιλιοστά βροχής συγκεντρώνει το μεγαλύτερο πλήθος των καταγεγραμμένων τιμών, ενώ κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ετών η συχνότητα των τιμών αθροιστικής βροχής στα όρια από 300 μέχρι 500 είναι 15 τιμές. Κατά την τριακονταετία αυτή έχουν, επίσης, καταγραφεί 2 χρονιές με αθροιστική βροχή κάτω των 300 χιλιοστών, καθώς και άλλες 2 με τιμές μόλις πάνω από 30 χιλιοστά. Βέβαια, κατά την τελευταία τριακονταετία έχει καταγραφεί μια εξαιρετικά πολύομβρη χρονιά η 2018- 19 με 796 χιλιοστά βροχής καθώς και η παρούσα χρονιά 2019-20 η οποία εξελίσσεται σε πολύομβρη χρονιά, χωρίς όμως να μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά ότι από μόνες τους αυτές οι δύο χρονιές μπορούν να λειτουργήσουν αυξητικά για την κλιματική περίοδο 1991-2010. Βέβαια, δεν μπορεί να αγνοηθεί η παρουσία 26 υδρομετεωρολογικών ετών (σε σύνολο 120 ετών) με μέση αθροιστική βροχή πέραν των 600 χιλιοστών, που συνιστά ένα ποσοστό περίπου 25% του συνόλου των τιμών. Ένα ακόμα σημαντικό εύρημα από τη μελέτη του ιστογράμματος είναι η εξαιρετική μεταβλητότητα της αθροιστικής βροχής και η ασάφεια που εμπεριέχει η ασφαλής πρόγνωση, έστω ποιοτικά, της αθροιστικής βροχής κάθε επόμενου υδρομετεωρολογικού έτους με βάση την αθροιστική βροχή των προηγούμενων υδρομετεωρολογικών ετών. Ιστόγραμμα 1: Μέση επιφανειακή κατανομή της αθροιστικης βροχής στην Κύπρο από το υδρομετεωρολογικό έτος 1901-02 μέχρι 2018-19