Αγρότης, τεύχος 479

25 24 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 0 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 9 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 0 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 9 ΓΕΩΡΓIΑ ΓΕΩΡΓIΑ της ζώνης παραγωγής σε υψηλότερα γεωγραφικά πλάτη ή σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές εντείνοντας την απερήμωση των παράλιων περιοχών. Η μείωση των προσβολών από δάκο λόγω αυξημένης θνησιμότητας ή στειρότητας του εντόμου είναι ίσως μία από της ελάχιστες θετικές επιδράσεις της αύξησης των θερμοκρασιών. Οι βροχοπτώσεις και η κατανομή τους κατά τη διάρκεια του έτους, σε συνάρτηση με τις διάφορες φάσεις του βλαστικού κύκλου του ελαιόδεντρου, αποτελούν περιοριστικό παράγοντα για την εξάπλωσή του. Αν και η ελιά θεωρείται ανθεκτική στην ξηρασία, για να είναι οικονομικά συμφέρουσα η ξηρική καλλιέργεια απαιτούνται 400-600 mm βροχής ετησίως, κατάλληλα κατανεμημένα κατά τις κρίσιμες περιόδους. Διαφορετικά θα πρέπει να δίνονται συμπληρωματικές αρδεύσεις, κυρίως από τα μέσα Φεβρουαρίου έως αρχές Απριλίου και από τα τέλη Αυγούστου ως τα μέσα Σεπτεμβρίου. Κατά την πρώτη περίοδο σχηματίζεται η νέα βλάστηση, γίνεται η διαφοροποίηση των οφθαλμών, ακολουθεί η ανθοφορία και η καρπόδεση. Τη δεύτερη περίοδο έχουμε τη συσσώρευση ελαίου στον καρπό. Μακρές περίοδοι ξηρασίας, μειωμένες βροχοπτώσεις και έλλειψη νερού άρδευσης εισάγουν το δέντρο σε μία κατάσταση υδατικής καταπόνησης, με αρνητικές επιδράσεις στη βλάστηση και τη διαφοροποίηση καρποφόρων οφθαλμών, εντείνουν το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας των δέντρων και προκαλούν ποσοτική και ποιοτική μείωση της παραγωγής. Η μείωση της εμφάνισης περιόδων υψηλής ατμοσφαιρικής υγρασίας, οι οποίες συμπίπτουν με κρίσιμες περιόδους του βλαστικού και αναπαραγωγικού, κυρίως, κύκλου του ελαιόδεντρου, ενδέχεται να έχει θετικές επιδράσεις στην καρπόδεση. Μειωμένη ατμοσφαιρική υγρασία συνεπάγεται, επίσης, λιγότερες προσβολές από εχθρούς και ασθένειες. Παρόλα αυτά μακρές περίοδοι με ξηρή ατμόσφαιρα, σε συνδυασμό με μειωμένη εδαφική υγρασία, επηρεάζουν αρνητικά το υδατικό ισοζύγιο στο ελαιόδεντρο με όλες τις δυσμενείς συνέπειες της υδατικής καταπόνησης, όπως αναφέρθηκαν. Η παρουσία σκόνης στην ατμόσφαιρα, η οποία μεταφέρεται με νότιους και ανατολικούς ανέμους από τις ερήμους της Σαχάρας και της αραβικής χερσονήσου, είναι πιο συχνή και με μεγαλύτερη ένταση τα τελευταία χρόνια λόγω ακριβώς της μεταβολής του κλίματος. Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται έντονα την περίοδο της άνθισης επηρεάζοντας τη γονιμοποίηση και την καρπόδεση. Επικάθεται δε στα φύλλα παρεμποδίζοντας τη φωτοσυνθετική ικανότητα των δέντρων. Καλλιεργητικές πρακτικές Οι δυσμενείς επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στους ελαιώνες, αλλά και το περιβάλλον γενικότερα, μπορούν να μειωθούν εφαρμόζοντας συγκεκριμένες καλλιεργητικές πρακτικές. Ο ορθός τρόπος κλαδέματος είναι εργασία καθοριστικής σημασίας για την ποσοτική και ποιοτική απόδοση των ελαιόδεντρων. Με το κλάδεμα ρυθμίζεται, καταρχάς, το μέγεθος της κόμης ανάλογα με την ποσότητα του διαθέσιμου νερού, περιορίζοντάς το σε περιόδους ξηρασίας έτσι ώστε να μειωθούν οι ανάγκες των δέντρων αλλά και οι απώλειες. Η φυλλική επιφάνεια διαμορφώνεται κατά τέτοιο τρόπο που να αξιοποιείται στο μέγιστο η ηλιακή ακτινοβολία, να βελτιώνεται η φωτοσυνθετική ικανότητα και να δεσμεύεται περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα με αποτέλεσμα καλύτερη βλάστηση και παραγωγή. Τα κλαδέματα των δέντρων θα πρέπει να ανακυκλώνονται και να επιστρέφουν στον ελαιώνα είτε ως υλικό εδαφοκάλυψης είτε ως κομπόστα μετά από κατάλληλη επεξεργασία. Η συνήθης πρακτική της καύσης των κλαδεμάτων πρέπει να αποφεύγεται (εκτός από τις περιπτώσεις προσβολών από εχθρούς και ασθένειες) γιατί απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα αέρια του θερμοκηπίου, ενώ ταυτόχρονα καταστρέφεται σημαντική πηγή οργανικής ουσίας. Τα κλαδέματα μπορούν να τεμαχίζονται και να αποτίθενται στον ελαιώνα, αυξάνοντας μακροπρόθεσμα την οργανική ουσία και την αποθήκευση άνθρακα στο έδαφος, βελτιώνοντας την εδαφική δομή και την ικανότητα συγκράτησης νερού και θρεπτικών στοιχείων, περιορίζοντας τις απώλειες εδαφικής υγρασίας και την ανάπτυξη των ζιζανίων. Πολύ καλή πρακτική, επίσης, είναι η παρασκευή κομπόστας από τον ίδιο τον παραγωγό χρησιμοποιώντας φυτικά υλικά από το κλάδεμα και παραπροϊόντα του ελαιοτριβείου με πολύ θετικά αποτελέσματα για τη γονιμότητα του εδάφους. Η ορθολογική άρδευση και λίπανση του ελαιώνα συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στη μείωση των δυσμενών επιδράσεων της κλιματικής αλλαγής. Η χρήση σταγόνων αποτελεί τον πιο αποδοτικό τρόπο άρδευσης και η τήρηση ωραρίων τον καλύτερο τρόπο διάθεσης των ήδη περιορισμένων ποσοτήτων νερού, κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Η λίπανση θα πρέπει να είναι ισορροπημένη, σύμφωνα με τις ανάγκες των δέντρων, όπως προκύπτουν από αναλύσεις φύλλων και εδάφους αλλά και ανάλογη της διαθέσιμης ποσότητας αρδευτικού νερού. Αλόγιστη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων ευνοεί την υπερβολική βλάστηση έναντι της καρποφορίας, αυξάνει τις υδατικές απαιτήσεις των φυτών, εντείνει το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας και, σε τελική ανάλυση, επιδρά αρνητικά στην αποδοτικότητα της καλλιέργειας και το γεωργικό εισόδημα. Ευθύνεται δε για την εκπομπή υποξειδίου του αζώτου, το οποίο συγκαταλέγεται στα αέρια του θερμοκηπίου. Η ελάχιστη κατεργασία του εδάφους και η αύξηση της βιοποικιλότητας του ελαιώνα, ιδιαίτερα της χλωρίδας του, είναι επίσης πρακτικές που βοηθούν έναντι των δυσμενών κλιματολογικών παραγόντων. Η βαθιά και εντατική κατεργασία καταστρέφει τη δομή του εδάφους, μειώνει την οργανική ουσία, αυξάνει τη συμπίεσή του και τη διάβρωση, οδηγώντας σταδιακά στην υποβάθμισή του και την απερήμωση. Η σπορά ψυχανθών ή μιγμάτων αυτών με αγρωστώδη στον ελαιώνα έχει ως αποτέλεσμα τη δέσμευση μεγαλύτερων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα. Η ενσωμάτωσή τους ως χλωρή λίπανση αυξάνει την οργανική ουσία και τη διαθέσιμη ποσότητα αζώτου στο έδαφος, βελτιώνοντας τη γονιμότητά του. Παράλληλα, τα είδη αυτά απορροφούν το νερό της βροχής, συγκρατούν την εδαφική υγρασία και παρεμποδίζουν τη διάβρωση. Η σπορά τους γίνεται με τις πρώτες βροχοπτώσεις και ενσωματώνονται στο έδαφος λίγο πριν την άνθισή τους. Η συστηματική παρακολούθηση των εχθρών και ασθενειών που προσβάλλουν τα ελαιόδεντρα και οι έγκαιρες και ορθές ενέργειες για την αντιμετώπισή τους, μειώνουν τις επιδράσεις των επεμβάσεων αυτών στο περιβάλλον, ενώ, ταυτόχρονα, αυξάνουν το οικονομικό όφελος του παραγωγού. Έμφαση θα πρέπει να δίνεται, τέλος, κατά τις νέες φυτεύσεις, στις ντόπιες ποικιλίες και σε αυτές που είναι καλύτερα προσαρμοσμένες στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της χώρας μας και έχουν τη δυνατότητα να αντεπεξέρχονται στις περιβαλλοντικές αντιξοότητες. Συμπερασματικά, η καλλιέργεια της ελιάς, με την έκταση που καταλαμβάνει, μπορεί να δεχθεί θετικές και αρνητικές επιδράσεις από την κλιματική αλλαγή, αλλά μπορεί με τη σειρά της να έχει μια σειρά από θετικές και αρνητικές επιδράσεις στο κλίμα και στο περιβάλλον. Εφαρμόζοντας τις σωστές καλλιεργητικές τεχνικές μπορούμε να περιορίσουμε τις αρνητικές επιπτώσεις και να μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη. Ελαιώνας στην Κύπρο Απαιτείται, λοιπόν, ενημέρωση και κυρίως εκπαίδευση των ελαιοπαραγωγών σε αειφόρες πρακτικές. Η υιοθέτηση καλλιεργητικών συστημάτων περισσότερο φιλικών στο περιβάλλον όπως η ολοκληρωμένη διαχείριση και η βιολογική καλλιέργεια, αλλά και η θέσπιση κινήτρων για την εφαρμογή αυτών των συστημάτων θα συντείνουν στη διατήρηση των ελαιώνων αλλά και τη μείωση των αρνητικών επιδράσεων της κλιματικής αλλαγής. Εφαρμόζοντας τηδιαθέσιμη τεχνογνωσίακαι κατευθύνοντας την έρευνα σε τεχνικές που συμβάλλουν στην αειφορία, η ελαιοκαλλιέργεια μπορεί να καταστεί ένας σημαντικός σύμμαχος για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του περιβάλλοντος. Εκπαίδευση και πιστοποίηση Λειτουργών του Τμήματος Γεωργίας ως συμβούλων γεωργικών εκμεταλλεύσεων Η εκπαίδευση πραγματοποιήθηκε στην Κυπριακή Ακαδημία Δημόσιας Διοίκησης, στη Λευκωσία, και ήταν διάρκειας δέκα ημερών. Διδάχθηκαν οι ακόλουθες πέντε εκπαιδευτικές ενότητες: Ελένη Ζαρόκωστα Εκπαιδεύτρια CECRA Περικλής Αθανασίου Λειτουργός Γεωργίας Α΄ Τμήμα Γεωργίας Το Τμήμα Γεωργίας σε συνεργασία με το Εργαστήριο Γεωργικών Εφαρμογών, Αγροτικών Συστημάτων και Αγροτικής Κοινωνιολογίας (ΓΕΑΣΑΚ) του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών ολοκλήρωσε, τον Δεκέμβριο του 2019, σειρά εκπαιδεύσεων για την πιστοποίηση 18 Λειτουργών του ως συμβούλων γεωργικών εκμεταλλεύσεων, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό πρότυπο CECRA (Certificate for European Consultants in Rural Areas). Οι 18 Λειτουργοί που συμμετείχαν στην εκπαίδευση είναι επιστημονικό προσωπικό, ενταγμένο στο σύστημα Γεωργικών Εφαρμογών του Τμήματος Γεωργίας, με κύρια ευθύνη τους την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις.