Αγρότης, τεύχος 479

15 14 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 0 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 9 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 0 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 9 ΓΕΩΡΓIΑ ΓΕΩΡΓIΑ Η γήρανση αποτελεί κοινή κατάληξη για όλους τους καρπούς. Χαρακτηρίζεται από έντονη καταβολική δραστηριότητα που οδηγεί στην κατάρρευση του προϊόντος και τελικά στην ακαταλληλότητά του για κατανάλωση. Στην πορεία προς τη γήρανση, οι κύριοι παράγοντες που επιδρούν είναι η αναπνοή, η απώλεια νερού και το αιθυλένιο. Η αναπνοή αποτελεί βασική λειτουργία των κυττάρων και ιστών του καρπού και ελέγχει τη λειτουργία μεταβολικών διεργασιών, επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό την αποθηκευτική ζωή του. Όσο οι καρποί βρίσκονται πάνω στα δέντρα, η αναπνοή τους υποστηρίζεται από το ίδιο το δέντρο (προϊόντα φωτοσύνθεσης κ.ά.), ενώ, μετά τη συγκομιδή, η αναπνοή τους βασίζεται στα ήδη συσσωρευμένα υποστρώματα (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπη, κ.ά.). Ως αποτέλεσμα, μειώνονται τα θρεπτικά αποθέματα και επιταχύνονται οι διεργασίες για τη γήρανση των καρπών. Γενικά, καρποί που έχουν υψηλούς ρυθμούς αναπνοής παρουσιάζουν ταχεία γήρανση και μικρή αποθηκευτική ζωή, ενώ καρποί με χαμηλούς ρυθμούς αναπνοής μπορούν να συντηρηθούν για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται η ένταση αναπνοής διάφορων καρπών. Ο ρυθμός αναπνοής επηρεάζεται από τους εξής παράγοντες: • Θερμοκρασία: Ο ρυθμός αναπνοής αυξάνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας. • Σύνθεση της ατμόσφαιρας στην αποθήκη: Ο ρυθμός αναπνοής μειώνεται με την αύξηση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα και τη μείωση της συγκέντρωσης οξυγόνου. • Τραυματισμοί στον καρπό: Προκαλούν αύξηση στον ρυθμό αναπνοής. • Φυσιολογικός χαρακτήρας του καρπού, π.χ. Οι μαλακοί καρποί παρουσιάζουν μεγαλύτερο ρυθμό αναπνοής. Διαίρεση των κυττάρων Αύξηση των κυττάρων Ωρίμανση Γήρανση Πίνακας 1. Ένταση αναπνοής διάφορων καρπών Ένταση αναπνοής Καρποί Πολύ χαμηλή Ανανάς, Σταφύλι, Ξηροί καρποί, Χουρμάδες Χαμηλή Ακτινίδιο, Αχλάδι, Δαμάσκηνο, Λωτός, Μήλο, Παπάγια, Εσπεριδοειδή, Κεράσι, Ρόδι Μέση Χρυσόμηλο, Ροδάκινο, Νεκταρίνι, Σύκο, Μπανάνα, Μάνγκο, Μύρτιλλο, Μέσπιλα, Γκότζιμπέρι Υψηλή Αβοκάντο, Φράουλα, Βατόμουρο, Σμέουρο, Πασσιφλόρα (φρούτο του πάθους) Πολύ υψηλή Τσεριμόγια, Γλυκό καλαμπόκι Όταν οι καρποί βρίσκονται πάνω στα δέντρα, η απώλεια νερού λόγω διαπνοής αναπληρώνεται με την πρόσληψη νερού από το έδαφος. Μετά τη συγκομιδή, όμως, η αναπλήρωση του νερού δεν είναι δυνατή και ο καρπός χάνει ποσοστό του βάρους του, αφυδατώνεται και χάνει τη συνεκτικότητα και την υφή του, με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται η ποιότητά του. Στους νωπούς καρπούς η απώλεια νερού μετά τη συγκομιδή καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη μετασυλλεκτική ζωή τους. Η περιεκτικότητα σε νερό των περισσότερων καρπών κυμαίνεται μεταξύ 80 και 90% του νωπού βάρους τους. Έτσι, απώλεια υγρασίας μέχρι 3-6% προκαλεί την εμφάνιση συμπτωμάτων αφυδάτωσης στους περισσότερους καρπούς, ενώ αύξηση της απώλειας πάνω από 10% καθιστά τους περισσότερους καρπούς ακατάλληλους για την αγορά. Οπότε ο περιορισμός της απώλειας μετά τη συγκομιδή αποτελεί βασικό παράγοντα για την επιτυχία της αποθήκευσης των νωπών καρπών. Η απώλεια νερού μετά τη συγκομιδή επηρεάζεται από τη δομή και τη φυσική κατάσταση του καρπού, ενώ γενικά χαμηλή θερμοκρασία σε συνδυασμό με υψηλή σχετική υγρασία στους χώρους αποθήκευσης των καρπών, μειώνουν τις απώλειες νερού από αυτούς. Αιθυλένιο παράγεται από τους ίδιους τους καρπούς και δρα ως φυτοορμόνη ελέγχοντας πολλές φυσιολογικές λειτουργίες τους όπως η ωρίμανση και η γήρανση. Επηρεάζει τις φυσιολογικές λειτουργίες των φυτικών ιστών, και αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα θετικές ή αρνητικές επιδράσειςστηνποιότητα τωνκαρπών. Εφαρμογήαιθυλενίου ή αντίστοιχα απομάκρυνσή του από τους αποθηκευτικούς χώρους παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της ωρίμανσης και την επιμήκυνση της μετασυλλεκτικής ζωής των καρπών. Κλιμακτηρικοί και μη κλιμακτηρικοί καρποί Γενικά η αναπνοή των καρπών μειώνεται πριν την ωρίμανση. Στους κλιμακτηρικούς καρπούς, όμως, η μείωση αυτή ακολουθείται από μια απότομη αύξηση του ρυθμού της αναπνοής κατά την ωρίμανση. Περίπου συγχρόνως οι καρποί αυτοί εμφανίζουν μια απότομη αύξηση παραγωγής αιθυλενίου. Οι κλιμακτηρικοί καρποί μπορούν να συγκομιστούν πριν ωριμάσουν πλήρως, και η ωρίμανσή τους να ολοκληρωθεί μετασυλλεκτικά, με την προϋπόθεση ωστόσο ότι θα συγκομιστούν αφού έχουν περάσει ένα συγκεκριμένο στάδιο ωρίμανσης που ονομάζεται φυσιολογική ωριμότητα. Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται κλιμακτηρικοί και μη κλιμακτηρικοί καρποί. Μετασυλλεκτικές απώλειες Οι απώλειες που προκύπτουν κατά τον χειρισμό, τη μεταφορά, την αποθήκευση και την εμπορία των φρέσκων καρπών, κυμαίνονται ευρέως, από μηδαμινές έως και απώλειες στο σύνολο της παραγωγής. Σε αντίθεση με τα δημητριακά και τα όσπρια, οι νωποί καρποί μετά τη συγκομιδή τους συνεχίζουν να έχουν έντονη μεταβολική δραστηριότητα, η οποία προκαλεί πρόσθετες απώλειες πέρα από αυτές που προκαλούνται από τους εξωγενείς παράγοντες (ασθένειες, έντομα, χτυπήματα, κ.ά.). Με την εφαρμογή κατάλληλης μετασυλλεκτικής τεχνολογίας, οι καρποί μπορούν να αποθηκευτούν ικανοποιητικά διατηρώντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους για ορισμένο χρονικό διάστημα. Για ελαχιστοποίηση των απωλειών και μεγιστοποίηση της μετασυλλεκτικής ζωής των καρπών, εφαρμόζεται η μετασυλλεκτική τεχνολογία. Προϋπόθεση για την εφαρμογή της αποτελεί η επιλογή των προϊόντων που θα αποθηκευτούν, ανάλογα με την ωριμότητα και την ποιότητά τους, καθώς και προϊόντων απαλλαγμένων από ασθένειες και προσβολές από εχθρούς. Συγκομιδή Η συγκομιδή είναι μια καλλιεργητική πρακτική απαραίτητη για τη λήψη του καρπού, είτε αυτός πρόκειται να καταναλωθεί άμεσα είτε πρόκειται να αποθηκευτεί για μικρό ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η επίδραση του τρόπου και του σταδίου της συγκομιδής στην ποιότητα και τη μετασυλλεκτική ζωή ενός προϊόντος είναι κρίσιμης σημασίας και αποτελεί το πρώτο στάδιο της μετασυλλεκτικής ζωής των καρπών. Εάν η ποιότητα του καρπού κατά τη συγκομιδή είναι υποβαθμισμένη, δεν είναι δυνατή η βελτίωσή της κατά τη μετασυλλεκτική περίοδο. Επιπρόσθετα, η συγκομιδή ενός καρπού σε λάθος χρόνο και με λάθος τρόπο οδηγεί σε ταχύτερη υποβάθμιση της ποιότητάς του κατά τη συντήρηση, με αποτέλεσμα να μειώνεται η χρονική διάρκεια αποθήκευσης και να φτάνει τελικά στον καταναλωτή με υποβαθμισμένη ποιότητα. Για τους καρπούς των δενδροκομικών ειδών είναι σημαντικό να επιλέγεται σωστά ο κατάλληλος χρόνος και τρόπος συγκομιδής δεδομένου ότι σε αυτά τα είδη μπορεί να γίνει μόνο μια συγκομιδή ανά έτος ή συγκομιδή σε 2-3 χέρια με μικρά μεσοδιαστήματα μεταξύ τους. Για να εξασφαλίζεται, όσο το δυνατόν περισσότερο, η λήψη σωστής απόφασης για τον χρόνο συγκομιδής, είναι σκόπιμο να λαμβάνονται υπόψη από τους παραγωγούς περισσότερα του ενός κριτήρια συγκομιδής. Μερικά από τα κριτήρια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι: • Αριθμός ημερών από την άνθιση • Ευκολία κοπής του καρπού από τον ποδίσκο • Μέγεθος /σχήμα του καρπού • Ειδικό βάρος του καρπού • Συνεκτικότητα • Χρώμα της φλούδας • Περιεκτικότητα ολικών διαλυτών στερεών • Αναλογία σακχάρων προς οξέα Η συγκομιδή των νωπών καρπών γίνεται προσεκτικά ώστε να αποφεύγονται οι τραυματισμοί. Καλύτερα η συγκομιδή να πραγματοποιείται σε ώρες που δεν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλή ατμοσφαιρική υγρασία ώστε να περιοριστεί η απώλεια νερού από τους καρπούς. Προσυλλεκτικοί και μετασυλλεκτικοί χειρισμοί Οι νωποί καρποί αποτελούν ευαίσθητα φυτικά προϊόντα, έτσι απαιτείται να εφαρμόζονται τεχνικές για τον περιορισμό των απωλειών (ποσοτικών ή/και ποιοτικών) μέχρι την κατανάλωσή τους. Στις τεχνικές αυτές περιλαμβάνονται χειρισμοί οι οποίοι μπορούν να εφαρμοστούν σε διάφορα στάδια της ζωής των καρπών, ξεκινώντας από την περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας οι καρποί βρίσκονται ακόμη πάνω στα φυτά (προσυλλεκτικοί χειρισμοί) έως και τη στιγμή της τελικής διάθεσής τους στον καταναλωτή. Σκοπός των χειρισμών και των ενεργειών αυτών είναι: • Η μείωση των ποσοτικών απωλειών του προϊόντος • Η αύξηση του χρόνου συντήρησης • Η διατήρηση ή/και βελτίωση της ποιότητας • Η διατήρηση της υγιεινής των καρπών (περιορισμός- καταπολέμηση των προσβολών από παθογόνα και εχθρούς) • Η προστασία της υγείας των καταναλωτών Οι προσυλλεκτικοί χειρισμοί οι οποίοι έχουν θετική επίδραση στη μετασυλλεκτική ζωή των καρπών αφορούν τις καλλιεργητικές τεχνικές και φροντίδες που επηρεάζουν την ποιότητά τους, όπως η άρδευση, η λίπανση, ηφυτοπροστασία κ.ά. Επιπλέον, υπάρχουν προσυλλεκτικοί χειρισμοί που έχουν ως στόχο την επιτάχυνση ή την επιβράδυνση της ωρίμανσης, τη βελτίωση ποιοτικών χαρακτηριστικών και Πίνακας 2. Κλιμακτηρικοί και μη κλιμακτηρικοί καρποί Κλιμακτηρικοί καρποί Μη κλιμακτηρικοί καρποί Μήλο Κεράσι Αχλάδι Σταφύλι Κυδώνι Ελιά Ροδάκινο-Νεκταρίνι Εσπεριδοειδή Χρυσόμηλο (Βερίκοκο) Φράουλα Δαμάσκηνο Ανανάς Ακτινίδιο Καρποί μικρών οπωροφόρων (Berries) Σύκο Ξηροί καρποί Αβοκάντο Χουρμάδες Μπανάνα Ρόδι Μάνγκο Λωτός Σταδιακή ωρίμανση και γήρανση μπανάνας