Αγρότης, τεύχος 480

40 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 2 0 / T E Υ Χ Ο Σ 4 8 0 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ μανιτάρια που κιτρινίζουν στο άγγιγμα ή έχουν παράξενες οσμές. • Agaricus bisporus, Agaricus impudicus και Agaricus campestris σε σύγκριση με είδη του γένους Αμανίτης Δυστυχώς, στην Κύπρο υπήρξαν περιπτώσεις όπου άτομα είχαν μπερδέψει τα «Πουρούθκια» με τον θανατίτη Amanita proxima , ένα από τα πιο επικίνδυνα μανιτάρια της Κύπρου. Το μανιτάρι αυτό ευθύνεται για τις περισσότερες δηλητηριάσεις και θανάτους στον τόπο μας. Οι συλλέκτες μανιταριών δεν μπορούν εύκολα να διακρίνουν το Amanita proxima από νεαρά είδη του γένους Agaricus , των οποίων τα ελάσματα είναι ακόμη λευκά, πριν χρωματιστούν καφετιά από τα σπόρια τους. Το Amanita proxima έχει δακτυλίδι στο πόδι (Σχήμα 1), κάτι που έχουν και τα Agaricus . Όμως, επιπρόσθετα, τα μανιτάρια του γένους Αμανίτης έχουν στη βάση του στύπου μια μεμβράνη σαν θήκη, μέσα από την οποία μεγαλώνει ή βρίσκεται η βάση του ποδιού, γνωστή ως κολεός ή βόλβα (Σχήμα 1). Στους μύκητες της τάξης Agaricales-Αγαρικά , τα καρποσώματα (μανιτάρια) σε νεαρή ηλικία συχνά καλύπτονται με μια μυκηλιακή μεμβράνη, τον πέπλο. Με την ανάπτυξη του μανιταριού ο πέπλος σκίζεται ή/και εξαφανίζεται χωρίς να αφήνει ίχνη ή κάποια υπολείμματα παραμένουν στον στύπο και στην επιφάνεια του πιλιδίου. Αυτή η μεμβράνη, γνωστή ως καθολικός πέπλος είναι μορφολογικό χαρακτηριστικό ιδιαίτερα των μυκήτων του γένους Amanita-Αμανίτης . Όταν ο στύπος των μανιταριών μεγαλώνει, ο πέπλος σκίζεται και αφήνει κάποια υπολείμματα σε μορφή λεπιών στο πιλίδιο, ενώ στη βάση του στύπου σχηματίζεται ο χαρακτηριστικός κολεός ή βόλβα. Ένα άλλο είδος πέπλου, ο εσωτερικός πέπλος (Σχήμα 1), ενώνει το ανώτερο τμήμα του στύπου με τον περίγυρο του πιλιδίου και αρχικά καλύπτει τον υμενοφόρο. (Στα ώριμα καρποσώματα των Αγαρικών, ο υμενοφόρος φέρει ελάσματα σε ακτινοειδή, συμμετρική διάταξη, στην επιφάνεια των οποίων παράγονται τα σπόρια των μανιταριών). Στα ώριμα μανιτάρια και αυτός ο πέπλος σκίζεται και τα υπολείμματά του σχηματίζουν τον δακτύλιο πάνω στον στύπο (Σχήμα 1). Στο μανιτάρι Amanita proxima η βόλβα είναι μεγάλη και ριζώδης, που κάποτε φθάνει μέχρι και το μισό του συνολικού μήκους του στύπου. Άρα δεν μπορεί να περάσει εύκολα απαρατήρητη. Μπορεί, όμως, να βρίσκεται ολόκληρη ή μερικώς μέσα στο χώμα ή καλυμμένη με βελόνες πεύκων ή άλλα φύλλα και να μην είναι ευδιάκριτη. Για τούτο, θα πρέπει όταν βρίσκουμε τέτοια μανιτάρια να ελέγχουμε πάντοτε τη βάση του στύπου για την ύπαρξη βόλβας, αλλά και τη μυρωδιά. Το Amanita proxima έχει δυσάρεστη μυρωδιά όπως και το Amanita ovoidea (Εικόνες 3 και 4) το οποίο είναι εδώδιμο και κάποιοι το συλλέγουν για τροφή. Επειδή, όμως, υπάρχει ο κίνδυνος σύγχυσης με το Amanita proxima , καλύτερα να αποφεύγεται. Εικόνα 3. Amanita ovoidea στα αρχικά στάδια φύτρωσης στην άκρια χωμάτινου δρόμου, στο χωριό Βαβατσινιά της επαρχίας Λάρνακας. Η βόλβα είναι ακόμα κάτω από το έδαφος και το εν λόγω μανιτάρι μπορεί να εκληφθεί ως είδος του γένους Agaricus «Πουρούδι» (Φώτο: Ε. Χατζηστερκώτης) Εικόνα 4. Amanita ovoi- dea έξω από το έδαφος με ευδιάκριτη τη βόλβα στο κάτω μέρος του στύπου (Φώτο: Ε. Χατζηστερκώτης) Στις πλείστες θανατηφόρες δηλητηριάσεις παγκοσμίως, οι μανιταροσυλλέκτες δεν διαχωρίζουν τα εδώδιμα είδη Agaricus από τα θανατηφόρα είδη του γένους Amanita , όπως το Amanita virosa, το Amanita phalloides και το Amanita verna , γνωστούς θανατίτες που προκαλούν το 90% των θανάτων από κατανάλωση μανιταριών παγκοσμίως. Το 1980, σε εμπειρία του συγγραφέα στο Πανεπιστήμιο Acadia University στη Νέα Σκωτία του Καναδά, ζητήθηκε από το Τμήμα Μυκητολογίας του πανεπιστημίου βοήθεια για την αναγνώριση μανιταριών με τα οποία δηλητηριάστηκε μια οικογένεια. Σε επιτόπια εξέταση στον χώρο που συλλέχθηκαν τα μανιτάρια, βρέθηκαν στο έδαφος τα υπολείμματα από το πόδι των μανιταριών με τη χαρακτηριστική βόλβα στη βάση του στύπου μέσα στο έδαφος. Όλα ήταν Amanita phalloides . Έκοβαν το μανιτάρι με το μαχαίρι πάνω από το έδαφος και άφηναν τη βάση για να μην λερώσουν με χώματα το καλάθι τους. Έτσι, αγνοούσαν τη βόλβα που είναι ένα βασικό γνώρισμα του εν λόγω θανατηφόρου μανιταριού που τους κατάστρεψε το συκώτι και τους σκότωσε. Το ευχάριστο είναι ότι στην Κύπρο μέχρι σήμερα, ο συγγραφέας δεν έχει συναντήσει τα πιο πάνω τρία είδη ούτε έχουν καταγραφεί από άλλους ερευνητές. Ένα άλλο τοξικό είδος Αμανίτη που καρποφορεί σε δάση Μαύρης Πεύκης και κάποτε σε χαμηλότερα υψόμετρα με Τραχεία Πεύκη είναι το γνωστό στην Ελλάδα ως «Καφετί Ζουρλομανίταρο», Αμανίτης ο πανθήρινος - Amanita pantherina (Εικόνα 5). Είναι σχετικά ωραίο στην εμφάνιση, αρχικά με ημισφαιρικό καπέλο που αργότερα γίνεται κυρτό ή επίπεδο. Σε υγρό καιρό είναι ελαφρά γλοιώδες. Είναι καλυμμένο με υπολείμματα του ολικού πέπλου που παραμένουν ως διάσπαρτες νιφάδες στην επιφάνεια του καπέλου, που στην ωρίμανση μπορεί να μην υπάρχουν. Εικόνα 5. Amanita pantherina «Καφετί Ζουρλομανίταρο», Αμανίτης ο πανθήρινος από την περιοχή Πλατρών (Φώτο: Ε. Χατζηστερκώτης)