Αγρότης, τεύχος 477

A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 9 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 7 42 Προσαρμογή των προγραμμάτων άρδευσης ως μέτρο μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία στην Κύπρο Η προσαρμογή των προγραμμάτων άρδευσης στην κλιματική αλλαγή από τους παραγωγούς δεν πρέπει να βασίζεται στις μέσες ετήσιες ή και εποχικές τάσεις αλλαγής της βροχόπτωσης και εξατμισοδιαπνοής, καθώς μια ενδεχόμενη ασυμφωνία των μηνιαίων αναγκών άρδευσης μιας καλλιέργειας με την παροχή αρδευτικού νερού μπορεί να επηρεάσει κρίσιμα αναπτυξιακά στάδια του φυτού με δυσανάλογα μεγαλύτερες αρνητικές επιπτώσεις στις αποδόσεις των καλλιεργειών και την ποιότητα των προϊόντων. Εισαγωγή Οι συνέπειες των αλλαγών στη θερμοκρασία και στη βροχόπτωση θα είναι σημαντικές σε πολλές πλευρές της ζωής του ανθρώπου και στην αγροτική οικονομία αν δεν ληφθούν μέτρα προσαρμογής. Στη γεωργία η αύξηση της έντασης και της διάρκειας των ξηρών περιόδων και οι αυξημένες θερμοκρασίες ενδέχεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις αποδόσεις των καλλιεργειών και, κατά συνέπεια, στην επισιτιστική ασφάλεια. Επίσης, μπορεί να επηρεάσουν τη διάρθρωση των καλλιεργειών, π.χ. να αποκλείσουν ορισμένες από αυτές ή να οδηγήσουν σε αντικατάστασή τους από άλλες πιο προσαρμοσμένες στις νέες συνθήκες. Παράλληλα, αλλαγές στις κλιματικές συνθήκες ενδέχεται να επηρεάσουν τον πολλαπλασιασμό και την εξάπλωση χωροκατακτητικών ειδών, ζιζανίων ή ασθενειών. Η ανισορροπία ανάμεσα στις ανάγκες σε αρδευτικό νερό και στη διαθεσιμότητά του, που σήμερα αποτελεί ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα στις περισσότερες μεσογειακές χώρες, αναμένεται να ενισχυθεί περαιτέρω λόγω της κλιματικής αλλαγής, καθώς η μέση ετήσια βροχόπτωση ακολουθεί πτωτική τάση και η μέση ετήσια θερμοκρασία αυξητική. Λόγω της αλλαγής του κλίματος, τόσο η εξατμισοδιαπνοή όσο και αρδευτικές ανάγκες των καλλιεργειών αναμένεται να αυξηθούν, όταν η διαθεσιμότητα νερού στα φράγματα και η ποιότητα του νερού στους υπόγειους υδροφορείς αναμένεται να επηρεαστούν αρνητικά. Με δεδομένη τη χαμηλότερη βροχόπτωση και τις αυξημένες θερμοκρασίες των τελευταίων δεκαετιών στην Κύπρο (Lelieveld et al., 2012), θα μπορούσε ευλόγως να υποτεθεί ότι οι υδατικές και αρδευτικές ανάγκες των καλλιεργειών θα αυξάνονταν. Ωστόσο, προηγούμενη εργασία του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών (ΙΓΕ) έδειξε ότι, λαμβάνοντας υπόψη τις καταγεγραμμένες αλλαγές των τελευταίων ετών από μεγάλο αριθμό μετεωρολογικών σταθμών, οι συνολικές αρδευτικές ανάγκες των καλλιεργειών δεν έχουν τροποποιηθεί, τουλάχιστον μέχρι τα τελευταία χρόνια (Christou et al., 2017). Εντούτοις, οι τρέχουσες αλλαγές των εποχικών και μηνιαίων τιμών των θερμοκρασιών (εξατμισοδιαπνοής) και της κατανομής του νερού της βροχής στους μήνες του έτους θα μπορούσαν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στις καλλιέργειες. Ο επηρεασμός κάποιων κρίσιμων σταδίων στην ανάπτυξη των φυτών έχει συνήθως δυσανάλογα μεγάλο αντίκτυπο στην παραγωγή και ποιότητα των προϊόντων. Για παράδειγμα, αν ένα φυτό δεν δεχθεί τις αναγκαίες ποσότητες αρδευτικού νερού στο κρίσιμο φαινολογικό στάδιο της ανθοφορίας ή της ωρίμανσης των καρπών του, το αποτέλεσμα θα είναι σημαντικό στην παραγωγή ακόμα και αν η συνολική ποσότητα νερού που δέχθηκε κατά τη διάρκεια του βιολογικού του κύκλου είναι η ενδεδειγμένη. Μεθοδολογία Για τον σκοπό αυτό σε μια νέα μελέτη του ΙΓΕ χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα μέσης μηνιαίας βροχόπτωσης (mm) και εξατμισοδιαπνοής (εξατμισίμετρο USWB Class Α pan - Epan) από 16 μετεωρολογικούς σταθμούς που συνέλεξε το Τμήμα Μετεωρολογίας της Κύπρου. Οι σταθμοί αυτοί βρίσκονταν στις κύριες γεωργικές περιοχές της Κύπρου. Η εξατμισοδιαπνοή των καλλιεργειών (ETc) υπολογίστηκε από δεδομένα εξατμισιμέτρου που λαμβάνονταν από τους πιο πάνω μετεωρολογικούς σταθμούς χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία που προτάθηκε από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO). Οι καθαρές αρδευτικές ανάγκες (NIR) των καλλιεργειών υπολογίστηκαν αφαιρώντας από τις πραγματικές υδατικές ανάγκες των καλλιεργειών (τιμές ETc) την αποδοτική βροχόπτωση (Pe), δηλαδή το νερό της βροχής που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τα φυτά. NIR = Etc - Pe NIR: καθαρές αρδευτικές ανάγκες Etc: πραγματικές υδατικές ανάγκες των καλλιεργειών Pe: αποδοτική βροχόπτωση Οι τιμές ΕΤc και NIR υπολογίστηκαν για τα περισσότερα είδη που καλλιεργούνται στην Κύπρο και για δύο επικαλυπτόμενες περιόδους, 1976-2000 και 1990-2014, σε κάθε έναν από τους 16 μετεωρολογικούς σταθμούς. Οι μέσες τιμές που προέκυψαν για αυτές τις δύο περιόδους, σε κάθε εποχή (χειμώνας: Δεκέμβριος-Ιανουάριος- Φεβρουάριος, άνοιξη: Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος, καλοκαίρι: Ιούνιος-Ιούλιος-Αύγουστος και φθινόπωρο: Σεπτέμβριος-Οκτώβριος-Νοέμβριος) και κάθε μήνα, συγκρίθηκαν για κάθε καλλιέργεια. Διάγραμμα 1 α): Μηνιαίες μέσες τιμές εξάτμισης όπως μετρήθηκαν από USWB Class Α pan εξατμισίμετρα - Epan (mm), για δύο περιόδους 24 ετών (1976-2000 και 1990-2014) στην Κύπρο. Τα δεδομένα προέρχονται από 16 μετεωρολογικούς σταθμούς. Η ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΜΑΣ ΕΡΕΥΝΑ δρ Παναγιώτης Ντάλιας Λειτουργός Γεωργικών Ερευνών Α’ δρ Αναστάσης Χρίστου Λειτουργός Γεωργικών Ερευνών δρ Δαμιανός Νεοκλέους Ανώτερος Λειτουργός Γεωργικών Ερευνών Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών