Αγρότης, τεύχος 477

24 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 9 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 7 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Δήμητρα Κυριακίδου Μαρνέλου Κτηνιατρικός Φαρμακοποιός Κτηνιατρικές Υπηρεσίες Κτηνιατρικά φαρμακευτικά προϊόντα και περιβάλλον Τα Κτηνιατρικά Φαρμακευτικά Προϊόντα (ΚΦΠ), τόσο κατά τη διαδικασία παρασκευής τους όσο και κατά τη χορήγησή τους στην κτηνοτροφική παραγωγή, δύναται να εισέλθουν στα χερσαία και υδάτινα οικοσυστήματα επηρεάζοντας δυσμενώς, άμεσα ή έμμεσα, οργανισμούς που διαβιούν φυσιολογικά στο περιβάλλον και δεν αποτελούν στόχο της προληπτικής ή θεραπευτικής φαρμακευτικής αγωγής [Schiermeier, 2003]. Έρευνες έδειξαν ότι οι δραστικές ουσίες οι οποίες προσροφούνται στο περιβάλλον δύναται να διαταράξουν τους βιογεωχημικούς κύκλους, να συμβάλουν στην ανάπτυξη ανθεκτικότητας των παθογόνων μικροοργανισμών στις ουσίες αυτές και εντέλει να προκαλέσουν τοξικότητα στους οργανισμούς. Σήμερα γίνονται επισταμένες έρευνες για να διαπιστωθεί εάν και πώς οι ουσίες αυτές επηρεάζουν τους οργανισμούς του περιβάλλοντος και τι σημαίνει αυτό για την περιβαλλοντική υγεία και την υγεία στο σύνολό της. Η πιο συνήθης μέθοδος διαχείρισης των απόβλητων κτηνοτροφικής παραγωγής, όπως μίγμα κοπράνων, ούρων και πιθανόν αχυροστρωμνής (κοπριά), είναι η διοχέτευσή τους στο έδαφος ως εδαφοβελτιωτικών υλών λιπασματικής χρήσης. Εδώ και πολλά χρόνια, ο κίνδυνος της διασποράς των ΚΦΠ στο περιβάλλον παρουσιάζει πλασματική αύξηση, είτε λόγω της αφομοίωσής τους μέσω της κοπριάς στο έδαφος είτε λόγω της έκπλυσης των φαρμάκων ενστάλαξης ή επίπασης από την επιφάνεια του σώματος του ζώου [Box- all, 2010]. Η διασπορά των δραστικών ουσιών προκαλεί τη ρύπανση του εδάφους και των επιφανειακών και υπόγειων υδατοσυλλογών είτε άμεσα, στην περίπτωση χορήγησης ΚΦΠ σε υπό θεραπεία ιχθυοκαλλιέργειες, είτε έμμεσα με την έκπλυση του εδάφους στο οποίο έχει εναποτεθεί κοπριά. Έρευνες έχουν δείξει ότι η ρύπανση του περιβάλλοντος προκαλεί δυσμενείς επιπτώσεις στη μικροβιακή πανίδα και αποτελεί κίνδυνο για τους μικροοργανισμούς που εμπλέκονται στις διαδικασίες αποδόμησης της οργανικής ύλης και μετατροπής της σε ανόργανη (σαπροφυτική τροφική αλυσίδα). Η οξεία και χρόνια έκθεση των μικροοργανισμών (χερσαίων, υδρόβιων και βενθικών) σε υψηλές συγκεντρώσεις δραστικών ουσιών μπορεί να προκαλέσει διαταραχή της ισορροπίας του οικοσυστήματος. Αυτό οφείλεται είτε σε διαταραχή της αναπαραγωγικής ικανότητας των μικροοργανισμών είτε σε θάνατό τους είτε στη δημιουργία ανθεκτικών στελεχών στις δραστικές ουσίες που εναποτίθενται στο περιβάλλον [Εργαστήριο Οικολογίας και Προστασίας Περιβάλλοντος]. Είναι πλέον εμφανές ότι ακόμα και η είσοδος των ΚΦΠ στους οργανισμούς που βρίσκονται στα υψηλότερα επίπεδα της τροφικής πυραμίδας μπορεί να προκαλέσει διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ των ειδών στις βιοκοινότητες. Γενικές αρχές της προσρόφησης ενός φαρμάκου στο έδαφος Οβαθμόςπροσρόφησηςενόςφαρμάκουστοέδαφος, δηλαδή η δέσμευσή του σε αυτό, εκτιμάται από τον συντελεστή κατανομής (K d ). Ο συντελεστής αυτός καθορίζει το πηλίκο συγκέντρωσης του φαρμάκου στη στερεά φάση, ως προς τη συγκέντρωση του φαρμάκου στην υδατική φάση [Tolls, 2001]. Το αποτέλεσμα υπολογισμού του συντελεστή αυτού δείχνει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του τόσο περισσότερο το φάρμακο δεσμεύεται στο έδαφος. Η διαίρεση της τιμής του K d με την επί τοις εκατό περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανικό άνθρακα προσδιορίζει τον συντελεστή Κ oc . Ο συντελεστής Κ oc είναι ένας συντελεστής διαχωρισμού μεταξύ της υδατικής φάσης και του οργανικού κλάσματος της στερεάς φάσης, ο οποίος περιγράφει τη συγγένεια του ρύπου προς το οργανικό εδαφικό κλάσμα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα υπολογισμού του βαθμού προσρόφησης ενός φαρμάκου στο έδαφος [OECD 2000, Tolls 2001, Schwar- zenbach κ.ά. 2003]. Όσο αυξημένη είναι η τιμή του Κ oc τόσο περισσότερο δυσκίνητο είναι το φάρμακο στο έδαφος και τόσο περισσότερο δεσμεύεται σε αυτό. Η διεθνής βιβλιογραφία δείχνει ότι από τις υπολογιζόμενες τιμές του συντελεστή K oc , οι σουλφοναμίδες και τα οργανοφωσφορικά παρασιτοκτόνα συγκαταλέγονται στα φάρμακα με ευκίνητο εδαφικό προφίλ. Αντιθέτως, οι τετρακυκλίνες, τα μακρολίδια και οι φθοροκινολόνες θεωρούνται φάρμακα δυσκίνητα στο έδαφος. Επιπρόσθετα, η διείσδυση των φαρμάκων στο περιβάλλον εξαρτάται και από άλλους σημαντικούς παράγοντες όπως οι φυσικοχημικές ιδιότητες του εδάφους και της δραστικής ουσίας. Ιδιαίτερα, τα χαρακτηριστικά του εδάφους που επηρεάζουν την προσρόφηση των φαρμάκων είναι το ποσοστό της περιεκτικότητας σε οργανικό άνθρακα, η μηχανική του σύσταση, το pH , η περιεκτικότητά του σε οξείδια δισθενών και τρισθενών μετάλλων (π.χ. Ca ++ , Fe +++ ) και το μέγεθος ανταλλαγής κατιόντων [OECD 2000]. Τέλος, η προσρόφηση των φαρμάκων στο έδαφος εξαρτάται σημαντικά από τον βαθμό ιονισμού κάθε ουσίας, ενώ οι τιμές pKa των φαρμάκων και το pH των εδαφών καθορίζουν τον βαθμό ιονισμού τους, με αποτέλεσμα τα φάρμακα να εντοπίζονται στο έδαφος είτε ως ουδέτερα είτε ως ιονισμένα μόρια. Στη μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την προσρόφηση δραστικών ουσιών, σημαντικός παράγοντας μέτρησης είναι ο χρόνος που απαιτείται για την αποδόμησή τους. Για τον Είσοδος των ΚΦΠ στο περιβάλλον