Αγρότης, τεύχος 477

21 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 9 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 7 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ συμπυκνωμένες. Από το οξικό οξύ, που είναι το κυριότερο προϊόν διάσπασης των χονδροειδών τροφών, συντίθεται μέχρι το 40% του λίπους του γάλακτος, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό προέρχεται κυρίως από τα αποθέματα του λιπώδους ιστού του ζώου. Για υψηλή λιποπεριεκτικότητα του γάλακτος πρέπει τα σιτηρέσια των μηρυκαστικών να περιέχουν αρκετό ποσοστό σανού καλής ποιότητας. Όταν η χονδροειδής τροφή αλεστεί και μετατραπεί σε σύμπηκτα (pellets) ή τεμαχιστεί κάτω από 2,5 εκατοστά χάνει τη φυσική της δομή και παρουσιάζει διάφορα προβλήματα κατά τη χρήση από τα ζώα. Τα προβλήματα αυτά μπορεί να είναι λιγότερο μάσημα, λιγότερο σάλιο, ελάττωση οξικού οξέος και αύξηση του προπιονικού και πτώση του pH στη μεγάλη κοιλία με αποτέλεσμα την πτώση της λιποπεριεκτικότητας στο γάλα. Ποια τα χαρακτηριστικά του πεπτικού συστήματος των μηρυκαστικών και ποια η σχέση του με τη λιποπεριεκτικότητα του γάλακτος; Η φυσική τροφή των μηρυκαστικών είναι οι χονδροειδείς τροφές και η αξιοποίησή τους οφείλεται στο γεγονός ότι το στομάχι των ζώων αυτών δεν είναι μονόχωρο, όπως συμβαίνει στους χοίρους και τα πτηνά, αλλά είναι τετράχωρο. Τα πρώτα τρία κατά σειρά ροής της τροφής είναι η μεγάλη κοιλία, ο κεκρύφαλος και ο εχίνος, τα οποία απαρτίζουν τους προστομάχους, ενώ το τέταρτο διαμέρισμα, το ήνυστρο, αποτελεί τον κυρίως στόμαχο. Στο πρώτο και μεγαλύτερο τμήμα, δηλαδή τη μεγάλη κοιλία, υπάρχουν εκατομμύρια μικροοργανισμοί (κυρίως βακτήρια και πρωτόζωα) με τη βοήθεια των οποίων διασπώνται οι ινώδεις ουσίες (κυτταρίνη, ημικυτταρίνες) των χονδροειδών τροφών σε ουσίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια από τα ζώα. Πρέπει να σημειωθεί ότι κανένα θηλαστικό ζώο δεν έχει τα απαιτούμενα ένζυμα για τη διάσπαση των ινωδών ουσιών και, επομένως, η αξιοποίησή τους εξαρτάται από τους μικροοργανισμούς που ζουν στην μεγάλη κοιλία των μηρυκαστικών. Με τον τρόπο αυτό, εγκαθιδρύεται μια συμβιωτική σχέση μεταξύ των μικροβίων και των μηρυκαστικών. Τα μηρυκαστικά προμηθεύουν τους μικροοργανισμούς με χονδροειδείς και άλλες τροφές και, στη συνέχεια, οι μικροοργανισμοί αυτοί τις διασπούν για λογαριασμό των ζώων σε απλούστερες ενώσεις που απορροφούνται από το πεπτικό σύστημα, κυρίως το λεπτό έντερο των ζώων. Βασική προϋπόθεση για την ορθή διατροφή των μηρυκαστικών για παραγωγή γάλακτος με ικανοποιητική λιποπεριεκτικότητα, είναι η κατανόηση της προέλευσης του λίπους, και, συγκεκριμένα, η σχέση μεταξύ του λίπους του γάλακτος και των προϊόντων της μικροβιακής ζύμωσης των τροφών στη μεγάλη κοιλία. Οι μικροοργανισμοί της μεγάλης κοιλίας διασπούν όλους σχεδόν τους υδατάνθρακες (γλυκόζη, άμυλο, κυτταρίνη, ημικυτταρίνες κ.λπ. ) των τροφών στα τρία κύρια πτητικά λιπαρά οξέα, το οξικό, το προπιονικό και το βουτυρικό οξύ, σε συγκεντρώσεις που ποικίλλουν ανάλογα με τη σύσταση του σιτηρεσίου. Το οξικό και το βουτυρικό είναι λιπογόνα, δηλαδή χρησιμοποιούνται κυρίως για τη σύνθεση των λιπαρών ουσιών του οργανισμού, και ιδιαίτερα του λίπους του γάλακτος, ενώ το προπιονικό οξύ είναι γλυκογόνο, δηλαδή η κυριότερη πρόδρομος ουσία για την παραγωγή της γλυκόζης και άλλων παρόμοιων ουσιών που χρειάζονται τα μηρυκαστικά για παραγωγή του γάλακτος και άλλους ενεργειακούς σκοπούς. Η λιποπεριεκτικότητα του γάλακτος πέφτει όταν αυξηθεί το ποσοστό του προπονικού οξέος μέσα στη μεγάλη κοιλία και ανεβαίνει όταν αυξηθεί το ποσοστό του οξικού οξέος. Επειδή το οξικό οξύ είναι η κυριότερη λιπογόνος και το προπιονικό η κυριότερη γλυκογόνος ουσία, λαμβάνεται υπόψη η σχέση οξικού προς προπιονικό, που πρέπει να είναι τουλάχιστο 3:1 για να μη μειωθεί η λιποπεριεκτικότητα του γάλακτος. Αυτό επιτυγχάνεται με σιτηρέσια πλούσια σε χονδροειδείς τροφές. Βακτήρια, πρωτόζωα, μύκητες και βακτηριοφάγοι είναι οι κατηγορίες των μικροοργανισμών που αποικούν στην μεγάλη κοιλία των μηρυκαστικών και συμβάλλουν στη διεξαγωγή των συμβιωτικών φαινομένων. Τα αναερόβια βακτήρια και τα βλεφαριδωτά πρωτόζωα είναι οι κατηγορίες που συμμετέχουν περισσότερο από τις υπόλοιπες στα φαινόμενα ζύμωσης της τροφής. Πέραν, όμως, των αναερόβιων μικροοργανισμών, στη μεγάλη κοιλία αποικούν και προαιρετικά αναερόβιοι μικροοργανισμοί υπεύθυνοι για τη χρησιμοποίηση του οξυγόνου που κατά διαστήματα λαμβάνει το ζώο έπειτα από αεροκατάποση της τροφής. Οι κυριότερες κατηγορίες βακτηρίων εντός της μεγάλης κοιλίας είναι τα κυτταρολυτικά βακτήρια που διασπούν κυτταρίνη, τα αμυλολυτικά που διασπούν το άμυλο, τα σακχαρολυτικά - δεξτρινολυτικά που διασπούν πολυσακχαρίτες και απλά σάκχαρα. Για την ανάπτυξη των κυτταρινολυτικών βακτηρίων απαιτούνται πτητικά λιπαρά οξέα, βιταμίνες του συμπλέγματος Β και αμμωνία. Τα αμυλολυτικά και σακχαρολυτικά - δεξτρινολυτικά βακτήρια μεταβάλλονται σε πληθυσμό ανάλογα με το είδος και την περιεκτικότητα του αμύλου και σακχάρων της καταναλισκόμενης τροφής που εμπεριέχονται σε αυτήn. Εντός της μεγάλης κοιλίας υπάρχουν και άλλοι τύποι βακτηρίων όπως για παράδειγμα αυτά που διασπούν πρωτεΐνες και αμινοξέα, βακτήρια που διασπούν την ουρία (εμπεριέχεται στο σάλιο), βακτήρια που υδρογονώνουν λιπαρά οξέα και τα μεθανογόνα βακτήρια που παράγουν μεθάνιο. Ο συνολικός αριθμός και τα είδη των βακτηρίων που επικρατούν, επηρεάζονται από το είδος του σιτηρεσίου που καταναλώνει το ζώο και από την πάροδο του χρόνου μετά την κατανάλωση τροφής από το ζώο. Σιτηρέσια πλούσια σε ευζύμωτους υδατάνθρακες μειώνουν δραματικά την τιμή του pH ευνοώντας έτσι την ανάπτυξη γαλακτοβακίλλων (βακτήρια που ζυμώνουν το γαλακτικό οξύ). Προκαλούνται φαινόμενα οξέωσης και αναστολής του μηρυκασμού, και ζώα που δεν μηρυκάζουν οδηγούνται στον θάνατο με αλυσιδωτές διαδικασίες. Μια άλλη κατηγορία μικροοργανισμών είναι αυτή των πρωτόζωων που ο συνολικός τους αριθμός υστερεί σε σχέση με τον συνολικό αριθμό βακτηρίων. Όμως, λόγω του μεγέθους τους τα πρωτόζωα μπορεί να αποτελέσουν το 50% της συνολικής μικροβιακής μάζας. Ο συνολικός αριθμός των πρωτόζωων όπως και αυτός των βακτηρίων εξαρτάται και πάλι από το είδος του σιτηρεσίου που καταναλώνει το ζώο. Έτσι, σιτηρέσια πλούσια σε συμπυκνωμένες ζωοτροφές και με την παράλληλη μείωση του ποσοστού συμμετοχής των χονδροειδών ζωοτροφών σε αυτά, μειώνουν τον πληθυσμό της εν λόγω μικροχλωρίδας.