Μνήμες κατεχόμενης γης. Εκτοπισμένοι Δήμοι και Κοινότητες

Eκτοπισµένοι ∆ήµοι και Kοινότητες Περιστερώνα - Πηγή (Περιστερωνοπηγή) Η Περιστερωνοπηγή αποτελείται από δυο κοινότητες, την Περιστερώνα και την Πηγή. Το όνοµά της πρώτης οφείλεται στην ύπαρξη αφθονίας περιστεριών, γεγονός που συνδυάζεται µε την ύπαρξη ναού της θεάς Αφροδίτης, της οποίας τα περιστέρια ήταν ιερά πτηνά. Το όνοµα της δεύτερης κοινότητας οφείλεται στην πηγή νερού που βρισκόταν κοντά στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και ανάβλυζε µέχρι το 1940. Η ποικιλία του εδάφους της Περιστερωνοπηγής ευνόησε την ύπαρξη αρχαίων οικισµών στις τοποθεσίες Γρωτήρι και Παχανή. Τα αρχαιολογικά ευρήµατα καθώς και οι γραπτές µαρτυρίες αποδεικνύουν τη συνεχόµενη ανθρώπινη παρουσία στο χωριό σε όλες τις ιστορικές περιόδους από το 1050 π.Χ. Το Γρωτήρι ήταν µια µεγάλη νεκρόπολη, της οποίας οι τάφοι είχαν µνηµειακό χαρακτήρα και ποικιλία αρχιτεκτονικών ρυθµών. Η πρώτη γραπτή µαρτυρία που υπάρχει για την Περιστερωνοπηγή είναι το 1196 µ.Χ., όταν ο Πάπας µεταβίβασε στον Λατίνο Αρχιεπίσκοπο την Περιστερώνα και την Πηγή ως φέουδα. Από τα πρώτα χρόνια της Φραγκοκρατίας, η ιστορία της Περιστερωνοπηγής ήταν συνδεδεµένη µε το µοναστήρι του αγίου Αναστασίου, όπου µέχρι τη δεύτερη τουρκική εισβολή σωζόταν ο τάφος του µε τα εργαλεία της υφαντικής του. Την ηµέρα της γιορτής του αγίου γινόταν µεγάλο πανηγύρι, ίσως το µεγαλύτερο της Κύπρου. Η ζωοπανήγυρις του Αγίου Αναστασίου ήταν η µεγαλύτερη της Κύπρου. Στην Περιστερωνοπηγή επίσης γεννήθηκε και µεγάλωσε ο Άγιος Πανάρετος, ο οποίος το 1755 έκτισε ξανά εκ βάθρων τη µοναστηριακή εκκλησία του Αγίου Αναστασίου. Από γραπτές και προφορικές µαρτυρίες είναι γνωστό ότι το µοναστήρι του Αγίου Αναστασίου λειτουργούσε ως εκπαιδευτικό κέντρο της περιοχής, γεγονός που βοήθησε τους κατοίκους να αγαπήσουν τα γράµµατα και να επιζητήσουν µόρφωση σε ανώτερες σχολές και πανεπιστήµια από τα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι µέχρι το 1974 σπούδασαν 69 δάσκαλοι από τους οποίους οι πρώτοι τέσσερις φοίτησαν στη Μαράσλειο Ακαδηµία Αθηνών και η πρώτη δασκάλα στο Αρσάκειο της ίδιας πόλης. Αξιοσηµείωτη είναι και η συµµετοχή των Περιστερωνοπηγιωτών στους αγώνες για την ελευθερία: Ελληνοτουρκικός πόλεµος 1897, Βαλκανικοί πόλεµοι, Α’ και Β’ Παγκόσµιος Πόλεµος, Οκτωβριανή εξέγερση του 1931, Εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας 1955-1959, Τουρκοανταρσία 1963-1964. 69