Μνήμες κατεχόμενης γης. Εκτοπισμένοι Δήμοι και Κοινότητες

Eκτοπισµένοι ∆ήµοι και Kοινότητες Η πολύ καλή γεωγραφική θέση της Λύσης µεταξύ των αστικών κέντρων της Λευκωσίας, της Λάρνακας και της Αµµοχώστου, το πολύ καλό συγκοινωνιακό δίκτυο, η ανάπτυξη της βιοµηχανίας και οι προσοδοφόρες γεωργικές και κτηνοτροφικές εκµεταλλεύσεις συνέβαλαν στη ραγδαία οικονοµική και πληθυσµιακή της ανάπτυξη. Πριν από το 1974 η Λύση ήταν η µεγαλύτερη κωµόπολη της Αµµοχώστου και µια από τις µεγαλύτερες της Κύπρου. Στα εύφορα εδάφη της κοµώπολης καλλιεργούνταν, πριν από την τούρκικη εισβολή του 1974, εσπεριδοειδή, πατάτες, καρότα, αµπέλια, ελιές, σιτηρά. Εκτός από τη γεωργία πολύ αναπτυγµένη ήταν και η κτηνοτροφία. Η Λύση ήταν το δεύτερο µεγαλύτερο βιοµηχανικό κέντρο της Μεσαορίας µετά την πόλη της Αµµοχώστου. Πριν από την τούρκικη εισβολή η Λύση ήταν µια µικρή πολιτεία µε πολλές υπηρεσίες που εξυπηρετούσαν τόσο τους κατοίκους της όσο και τους κατοίκους των γύρω χωριών. ∆ιέθετε ένα µεγαλοπρεπές για την εποχή νοσοκοµείο κτισµένο από το 1935, µε εθελοντική εργασία των κατοίκων της Λύσης, διάφορες κυβερνητικές υπηρεσίες, δύο δηµοτικά σχολεία, γυµνάσιο, συνεργατική τράπεζα, και άλλα τραπεζικά ιδρύµατα, κέντρα αναψυχής, αθλητικούς συλλόγους και σωµατεία. Η Λύση πάντα διακρινόταν στον αθλητισµό. Το σωµατείο ΑΣΙΛ είχε τη δική του ποδοσφαιρική οµάδα που πρωταγωνιστούσε στο πρωτάθληµα πρώτης κατηγορίας. Είχε το δικό του γήπεδο, το «Γρηγόρης Αυξεντίου», το µοναδικό στη Κύπρο, τότε, στρωµένο µε χλοοτάπητα. Το σωµατείο ΛΑΛΛ είχε και αυτό το δικό του ιδιόκτητο γήπεδο και ποδοσφαιρική οµάδα δεύτερης και τρίτης κατηγορίας. Το σωµατείο ΑΜΟΛ συµµετείχε στο αγροτικό προτάθληµα. Πολιτιστικά, η Λύση προσέφερε και προσφέρει ακόµη και σήµερα πολλά. Από το 1918 τα σωµατεία ανέβαζαν επί σκηνής έργα και συντηρούσαν καλιτεχνικά και χορευτικά συγκροτήµατα. Το ΣΥΚΑΛΥ διατηρείται ακόµα και σήµερα στην προσφυγιά όπου συνεχίζει να προσφέρει. Στην ποίηση έχει να επιδείξει αρκετούς ποιητές µε κορυφαίο τον διαλεκτικό µας ποιητή Παύλο Λιασίδη. Επίσης, ο µουσικοσυνθέτης και πρωτοψάλτης Γιάγκος Σουρουλλάς διατηρούσε από το 1918 βυζαντινή χορωδία, κάτι πολύ σπάνιο για την εποχή. Η χορωδία αυτή διατηρείται µέχρι σήµερα από τον ∆ήµο Λύσης. Ο λαός της Λύσης διακρίνεται για τη βαθιά θρησκευτική του πίστη. Η µεγαλοπρεπής εκκλησία του χωριού, αφιερωµένη στην Παναγία, που γιορτάζει και τιµάται στις 8 Σεπτεµβρίου, κτιζόταν επί 10 χρόνια µε εθελοντική εργασία των κατοίκων και ολοκληρώθηκε το 1888. Υπάρχουν αρκετά εξωκκλήσια στην περιοχή της Λύσης µε γνωστότερο εκείνο του Αγίου Ευφηµιανού. Το εξωκκλήσι ήταν διακοσµηµένο µε τοιχογραφίες που χρονολογούνται προς το τέλος του 12ου αιώνα. Το 1985 Τούρκοι αρχαιοκάπηλοι τις αποκόλλησαν και τις µετέφεραν στη Γερµανία για πώληση. Αγοράστηκαν από το ίδρυµα Ντε Μενίλ στο Τέξας της Αµερικής. Αποκαταστάθηκαν – συντηρήθηκαν στο Λονδίνο και µεταφέρθηκαν στο Ίδρυµα Ντε Μενίλ όπου εκτίθονταν σε εκκλησάκι που κτίστηκε στις ίδιες διαστάσεις µε αυτό που είναι στη κατεχόµενη Λύση. Το Ίδρυµα Ντε Μενίλ είχε συνάψει συµφωνία µε την Αρχιεπισκοπή Κύπρου να τις εκθέτει στον εκθεσιακό του χώρο για 15 χρόνια και µετά να επιστραφούν στην Κύπρο, το οποίο έγινε το 2012. Άλλα εξωκκλήσια στη Λύση είναι του Αγίου Συνεσίου, του Αγίου Μάµαντος, του Αγίου Γεωργίου και άλλα. Ακριβό και πολύ βαρύ ήταν το τίµηµα για τους Λυσιώτες από την τουρκική εισβολή του 1974. Επτά νεκροί, δέκα δολοφονηθέντες και οκτώ αγνοούµενοι ήταν ο τραγικός απολογισµός. Σήµερα, οι 8.500 και πλέον Λυσιώτες ζουν προσωρινά στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου. Η ύπαρξη και η λειτουργία του ∆ήµου Λύσης έχει εθνικό χαρακτήρα. Η προσπάθειά του συνίσταται στο να διατηρηθεί άσβεστη η µνήµη της Λύσης στη σκέψη κάθε Λυσιώτη. 21