Μνήμες κατεχόμενης γης. Εκτοπισμένοι Δήμοι και Κοινότητες

Φιλιά Η Φιλιά βρίσκεται 26 χιλιόµετρα δυτικά της Λευκωσίας και 9 χιλιόµετρα ανατολικά της Μόρφου. Περί το ένα χιλιόµετρο δυτικά βρίσκεται ο µικρός οικισµός του Βασιλικού, ο οποίος υπάγεται διοικητικά στην κοινότητα Φιλιάς. Οι κάτοικοι αυξήθηκαν από 168 το 1881 στους 1.042 το 1973. Οι περισσότεροι ασχολούνταν µε τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Σύµφωνα µε τον Νέαρχο Κληρίδη «Φιλιά και φιλία είναι λέξεις που έχουν την ίδια σηµασία και µπορεί να ονοµάσθηκε από τούτη την αιτία το χωριό, δηλαδή οι κάτοικοί του ζούσαν φιλιωµένοι». Όµως, κατά την τοπική λαϊκή παράδοση, το χωριό πήρε την ονοµασία του, γιατί εκεί το βασιλόπουλο, που είχε το ανάκτορό του στην περιοχή, συναντούσε τη φίλη του. Στην ίδια παράδοση στηρίζεται, επίσης, η ονοµασία του χωριού ως «Φυλλιά», από τα άφθονα φύλλα που σκέπαζαν τη γη, αφού στην περιοχή η βασιλική οικογένεια επέλεξε να έχει τα περιβόλια και τους κήπους της. Κατά τον Κυριάκο Χατζηιωάννου, η ονοµασία του χωριού είναι φυτώνυµη και προέρχεται από το φυτό φυλία (είδος αγριελιάς), που αναφέρεται από τον Όµηρο. Η θέση αυτή ενισχύεται από την αποκάλυψη των Μ. Λουκά και Κ. Κριµπά, καθηγητών Γενετικής της Γεωπονικής Σχολής Αθηνών, που φέρει τη Φιλιά ως την αρχαιότερη κοιτίδα καλλιέργειας της ελιάς (φυλίας) στη γη το 4800 π.Χ. Στην περιοχή της Φιλιάς αναπτύχθηκαν δύο σηµαντικοί προϊστορικοί οικισµοί. Τα αποκαλυφθέντα οικιστικά κατάλοιπα στην τοποθεσία «∆ράκος» εντάσσονται στην Κεραµική Νεολιθική Περίοδο και φθάνουν χρονολογικά µέχρι το 5300 π.Χ. Εξάλλου, στην περιοχή «Βασιλικό», τα υπέροχα ερυθροστιλβωτά αγγεία, που εναποτίθενται κατά δεκάδες στους τάφους, καλύπτουν την περίοδο µεταξύ της Χαλκολιθικής Εποχής και της Πρώιµης Χαλκοκρατίας, στο µέσο της τρίτης χιλιετίας π.Χ. Η πολιτιστική αυτή φάση της προϊστορίας καθιερώθηκε ως «Πολιτισµός της Φιλιάς», από το χωριό όπου εντοπίστηκε πρώτα. Στο χωριό λειτουργούσαν δύο εκκλησίες. Από τον ναό του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος µετά την τουρκική εισβολή µετατράπηκε σε τζαµί, διασώθηκαν τον Αύγουστο του 1974 οι εικόνες της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου. Η εκκλησία του Προφήτη Ηλία παραδόθηκε στις φλόγες και αφέθηκε στη φθορά του χρόνου. Τον Απρίλιο 2013, µέσω της Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονοµιά, ξεκίνησαν έργα αναστήλωσης του ναού, τα οποία αποπερατώθηκαν τον Ιούλιο 2015. Το πρώτο δηµοτικό σχολείο στη Φιλιά λειτούργησε το 1907 ως µονοδιδάσκαλο µε 38 µαθητές. Κατά το σχολικό έτος 1973-1974 οι δάσκαλοι έφθασαν στους έξι, αφού τα παιδιά αυξήθηκαν στα 186. Αρχικά οι µαθητές φιλοξενούνταν σε δύο κτίρια κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Στη συνέχεια µεταστεγάστηκαν σε άλλα δύο κτιριακά συγκροτήµατα, το παλιό που λειτούργησε το 1936 και το νέο που λειτούργησε το 1970. 168 Mνήµες Kατεχόµενης Γης