Μνήμες κατεχόμενης γης. Εκτοπισμένοι Δήμοι και Κοινότητες

Eκτοπισµένοι ∆ήµοι και Kοινότητες Πεντάγυια Η Πεντάγυια είναι γεωργική κοινότητα κτισµένη στην πεδιάδα της Μόρφου, σε ένα υψόµετρο 25 µέτρων. Αναπτύχθηκε στο πεδινό οροπέδιο που βρίσκεται γύρω από τον αυτοκινητόδροµο που οδηγεί δυτικά από τη Μόρφου, στα χωριά της Τυλληρίας και της Πάφου. Έχει πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα που συνέβαλε στην ανάπτυξη της κοινότητας ως µια κατ’ εξοχή γεωργική περιοχή. Ενώ στην αρχή του 20ου αιώνα οι κάτοικοι της Πεντάγυιας ήταν µόλις 86, η τελευταία καταµέτρηση το 1973 κατέγραψε 1.322 κατοίκους. Η επικρατέστερη εκδοχή για την ονοµασία της Πεντάγυιας είναι ότι προέρχεται από το συνθετικό του αριθµού πέντε και την αρχαία λέξη «αγυιά» που σηµαίνει οδός, δρόµος. Η θεωρία αυτή στηρίζεται στις πέντε διεξόδους προς πέντε κατευθύνσεις δρόµων: ανατολικά προς τα Καζιβερά Μόρφου, Λευκωσία, και δυτικά προς Αρχαίους Σόλους, Τυλληρία, Πάφο. Οι άλλοι τρεις δρόµοι ακολουθούν την κοίτη του ποταµού Καρκώτη προς Μαραθάσα, Σολιά, του ποταµού Ατσά προς Πέτρα, Σολιά και του ποταµού Ελιωτή προς Κουτραφά και Πιτσιλιά. Εκκλησία αφιερωµένη στον Άγιο Νικόλαο φαίνεται ότι υπήρχε στην Πεντάγυια το 17ο αιώνα, η οποία εγκαταλείφθηκε το 18ο αιώνα. Η εκκλησία αποπερατώθηκε το 1953 και σηµαντικός χρηµατοδότης της ανέγερσης ήταν η Κυπριακή Μεταλλευτική Εταιρεία. H ανέγερση του νοσοκοµείου της Πεντάγυιας έγινε το 1923 µε πρώτο χειρούργο γιατρό τον Lanchian. Μέχρι την αποπεράτωση του νοσοκοµείου, λειτουργούσε µικρό νοσοκοµείο σε κελί του Μοναστηριού στη Σκουριώτισσα. Το νοσοκοµείο Πεντάγυιας είχε βασικό στόχο τη δωρεάν περίθαλψη των µεταλλωρύχων και των µελών των οικογενειών τους, αλλά λόγω της φήµης που απέκτησε δεχόταν ασθενείς από την περιοχή, αλλά και ολόκληρη την Κύπρο. Το 1926 το νοσοκοµείο καταστράφηκε από πυρκαγιά, σύντοµα όµως άρχισε ξανά τη λειτουργία του. Το νοσοκοµείο είναι κτισµένο δίπλα από τη θάλασσα και λειτούργησε µέχρι το 1974. Το 1940, δίπλα από το νοσοκοµείο της Πεντάγυιας, κτίστηκε και λειτούργησε γαλακτοκοµείο της Κυπριακής Μεταλλευτικής Εταιρείας που παρείχε γάλα στα µικρά παιδιά της Πεντάγυιας και του µεταλλευτικού οικισµού του Ξερού. 157