ΑΓΡΟΤΗΣ - ΤΕΥΧΟΣ 474

A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 8 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 4 52 Τη σημασία που απέδιδε στη διαδικασία της σποράς η κυπριακή οικογένεια καταδεικνύει το εθιμοτυπικό που τηρείτο πριν από την έναρξη των εργασιών αλλά και η σύνδεσή του με διάφορες πτυχές του θρησκευτικού βίου, για την αύξηση της παραγωγής και τον εξευμενισμό των φυσικών στοιχείων. Τα περισσότερα, βέβαια, γονιμικά έθιμα, λόγω της συνέχειας που παρουσιάζουν οι πρακτικές καλλιέργειας της γης, αποτελούν ένα συνονθύλευμα χριστιανικών τελετουργιών, δεισιδαιμονιών και παγανιστικών αντιλήψεων με αρχαίες καταβολές που, παρά το έντονα ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα του κυπριακού λαού, ουδέποτε εξαλείφθηκαν. Σπορά ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ρυθμό μίας χεροβολιάς κάθε φορά που το δεξί του πόδι ήταν μπροστά. Έπειτα, κάλυπτε τον σπόρο οργώνοντας με το αλέτρι. Συνήθως τον γεωργό ακολουθούσε ένα άτομο, γνωστό ως «τσαππατζής», που έσπαζε με ένα σκαλιστήρι τους σβόλους και κάλυπτε τον σπόρο που παρέμεινε εκτεθειμένος κατά την άροση. Μετά το όργωμα, κάθε «προσταθιού» (1/4 της σκάλας ή 20 ασιελιές) απαιτούνταν μικρή διακοπή της εργασίας για την ανάπαυση των ζώων και τον καθαρισμό του αρότρου. Όπως προαναφέρθηκε, στις πεδινές περιοχές το τελευταίο στάδιο της διαδικασίας ήταν το «σαράκλισμα», η εξομάλυνση, δηλαδή, της επιφάνειας και η πλήρης κάλυψη του σπόρου. Η περίοδος που ακολουθούσε, έως τον Απρίλιο περίπου, που θα καθαρίζονταν τα επιβλαβή για τα σιτηρά ζιζάνια, ήταν ουσιαστικά περίοδος αναμονής και παρατήρησης της καλλιέργειας. Διαφορετικοί τύποι αρότρου (Συλλογή Μουσείου Κυπριακής Υπαίθρου) 1 Η Τρίτη για τον ορθόδοξο κόσμο θεωρείτο άσχημη ημέρα καθώς ταυτιζόταν με την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ανάλογες αναφορές, αλλά αρκετά συγκεχυμένες, εντοπίζονται και για το Σάββατο, που από κάποιους θεωρείτο, επίσης, ακατάλληλη ημέρα για την έναρξη εργασιών. Σημαντικότερη προσπάθεια του γεωργού να ερμηνεύσει και να αντιμετωπίσει τους φόβους του είναι, ίσως, η ταύτιση της διαδικασίας της σποράς με έναν Άγιο προστάτη, και, συγκεκριμένα, τον Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο ή «του σπόρου», όπως αναφέρεται. Κατά την εορτή του Αγίου, στις 3 Νοεμβρίου, οι αγροτικές οικογένειες μετέφεραν στην εκκλησία ένα μαντήλι με λίγους σπόρους για να ευλογηθούν και, στη συνέχεια, τους αναμείγνυαν, καθαγιασμένους πια, με τον σωρό των σιτηρών που προορίζονταν για καλλιέργεια, Ανάλογη διαδικασία πραγματοποιούταν και κατά την ημέρα του Σταυρού, αλλά στην περίπτωση αυτή οι σπόροι τοποθετούνταν στο τραπέζι των «γιορτάρηδων», όπου και αφήνονταν για 15-20 ημέρες. Κοινή συνήθεια, επίσης, ήταν το «κάπνισμα» του σπόρου, το θυμιάτισμα δηλαδή, με φύλλα ελιάς που φυλάγονταν από την Κυριακή των Βαΐων, πριν την αναχώρηση του γεωργού για το χωράφι. Η πράξη αυτή, σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη, συντελούσε στην αύξηση της σοδειάς και προστάτευε την οικογένεια από τον φθόνο και τη βασκανία. Το ίδιο αποτρεπτικά θεωρούνταν ότι λειτουργούσε και το σημείο του Σταυρού, ενώ απαραίτητη ήταν η επίκληση της δύναμης του Θεού ως βοηθού στη δύσκολη και καθοριστικής σημασίας για την επιβίωση της οικογένειας εργασία. Σε αρκετές περιοχές της Κύπρου υπήρχε και η πεποίθηση πως ο αγρότης δεν έπρεπε να ξυριστεί έως ότου φυτρώσει το σιτάρι για να είναι πυκνό όπως τα γένια του. Η σπορά ξεκινούσε, συνήθως, ημέρα Δευτέρα ή Τετάρτη, αλλά ποτέ Τρίτη . Η περίοδος που επιλεγόταν κυμαινόταν μεταξύ των μηνών Οκτωβρίου και Ιανουαρίου, ανάλογα με τη μέθοδο καλλιέργειας και τις ετήσιες προβλέψεις του καιρού. Ωστόσο, ως ύστατη ημερομηνία αναφέρεται η γιορτή του Αγίου Αντωνίου, στις 17 Ιανουαρίου. Τα σιτηρά σπέρνονταν συνήθως «ξεφύτιλλα», μετά δηλαδή από βροχή, και σε κάποιες περιπτώσεις «ξερόβολα», όταν το έδαφος ήταν ακόμη στεγνό. Η προετοιμασία άρχιζε πάντα κατά τις πρώτες πρωινές ώρες, «με την ανατολή του Αυγερινού και τη δύση του ποαλετριού», όπως αναφέρεται, αφού η μέτρηση του χρόνου στις παραδοσιακές κοινωνίες πραγματοποιούνταν με την παρατήρηση των άστρων. Το χωράφι χωριζόταν σε «σποριές» και «προστάθια», που σπέρνονταν σταδιακά και με σύστημα. Ο γεωργός σημάδευε την πρώτη χεροβολιά μετρώντας εννέα «ασιελιές» (βήματα) από το σύνορο (απόσταση που όριζε το πλάτος της διασποράς), και έπειτα προχωρούσε στον διαχωρισμό της υπόλοιπης έκτασης. Κρατώντας στο αριστερό του χέρι το ζεμπίλι με τον σπόρο και περπατώντας αργά, σκόρπιζε μία χούφτα σιταριού δεξιά και μία αριστερά, κρατώντας τον