ΑΓΡΟΤΗΣ - ΤΕΥΧΟΣ 474

24 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 8 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 4 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η εκμετάλλευση των εδαφικών πόρων και των υδάτων στην Κύπρο λαμβάνει χώρα από τα βάθη της ιστορίας. Η εντατική, όμως, χρήση των υδατικών πόρων της Κύπρου σημείωσε ραγδαία αύξηση τα τελευταία 50 με 60 χρόνια, με την έλευση της τεχνολογίας των γεωτρήσεων και των μέσων άντλησης από μεγάλα βάθη. Οι περιορισμοί στο διαθέσιμο νερό για αρδευτικούς σκοπούς με τα μέσα των λαγουμιών, ανεμόμυλων, αλακατιών και εκτροπών από ποτάμια την περίοδο του χειμώνα και της άνοιξης δεν επέτρεπαν μεγάλα αρδευτικά έργα και αλόγιστη χρήση των υδατικών πόρων. Όμως, από το 1950 και τη δεκαετία του 1960, πρώτα με την αυξημένη άντληση υπόγειου νερού και στη συνέχεια με τη χρήση επιφανειακού νερού που αποθηκεύεται στα φράγματα, η χρήση του νερού αυξήθηκε σημαντικά. Οι παράκτιοι υδροφορείς υπεραντλήθηκαν, ενώ ο κατάντι εμπλουτισμός μειώθηκε με την κατακράτηση των επιφανειακών ροών στα φράγματα, με αποτέλεσμα τη διείσδυση της θάλασσας στα υπόγεια νερά. Σε άλλους υδροφορείς, η στάθμη ταπεινώθηκε σε βαθμό που νερά αυξημένης αλατότητας εισέβαλαν στους υδροφορείς και γενικά τα αποθέματα μειώθηκαν σε σημαντικό βαθμό. Στα προβλήματα αυτά συνέβαλε και η αυξημένη ζήτηση νερού τόσο λόγω της αναβάθμισης της ποιότητας ζωής όσο και λόγω του τουρισμού. Η εντατικοποίηση της οικονομίας (κυρίως τουριστικής και γεωργικής) επέφερε και άλλα προβλήματα με τη ρύπανση υδατικών πόρων σε αρκετές περιοχές από τις διάφορες οικονομικές δραστηριότητες. Οι οικονομικοί ρυθμοί των τελευταίων χρόνων και η ανάπτυξη της δραστηριότητας στα μεγάλα αστικά κέντρα και παράκτιες περιοχές οδήγησαν στην εγκατάλειψη της υπαίθρου και στη γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, με αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση ή/και εγκατάλειψη των παραδοσιακών αγροτικών δραστηριοτήτων (συντήρηση φυτειών, αναβαθμίδων, φυτοφρακτών κ.λπ .) και την αυξημένη διάβρωση των εδαφών. Το πρόβλημα επιδεινώθηκε με την τουρκική εισβολή και τη μετακίνηση μεγάλου μέρους του αγροτικού πληθυσμού και παράλληλη εγκατάλειψη αγροτικών δραστηριοτήτων από τους παραδοσιακά ασχολούμενους στα πατρογονικά τους εδάφη. Στα προβλήματα που εντείνουν την απερήμωση σημαντικό ρόλο παίζει και η μείωση της μέσης βροχόπτωσης μετά το 1970, που παρουσιάζεται γύρω στο 15% χαμηλότερη καθώς και η συχνότερη παρουσία δύο και τριών συνεχόμενων χρόνων ανομβρίας. Πέραν αυτού, η Κύπρος, λόγω της θέσης της στο ανατολικό άκρο της Μεσογείου με το τυπικό μεσογειακό ημίξηρό της κλίμα, το ανάγλυφο της τοπογραφίας της και τα γενικά πτωχά και διαβρώσιμα εδάφη της, δεν θα μπορούσε να αποφύγει τις επιπτώσεις από την απερήμωση που εντείνονται από τις ανθρωπογενείς επεμβάσεις. Η εκτίμηση, ότι η σημερινή σχετικά καλή κατάσταση του νησιού - ιδιαίτερα αναφορικά με τους υδάτινους πόρους και το ποσοστό των εκτάσεων που είναι ευαίσθητες στην απερήμως - οφείλεται στην ύπαρξη της οροσειράς του Τροόδους, είναι ορθή. Παρόλα αυτά και εξετάζοντας τη γενική κατάσταση στην Κύπρο, το φαινόμενο της απερήμωσης αποτελεί σήμερα έναν υπαρκτό κίνδυνο που απειλεί την ευημερία του πληθυσμού σε μεγάλο μέρος του νησιού. Το φαινόμενο εξελίσσεται με βραδύτητα και δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό μέχρι να πλήξει ορισμένες περιοχές ανεπανόρθωτα. Στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης καθορίστηκαν και χαρτογραφηθήκαν περιοχές οι οποίες πλήττονται από το φαινόμενο αυτό. Το αποτέλεσμα καταδεικνύει ποσοστό ερήμωσης των εδαφών του νησιού το οποίο ανέρχεται σε 57% και των οποίων η κατάσταση χαρακτηρίζεται ως κρίσιμη, ενώ το 42,3% των εδαφών θεωρούνται ευαίσθητα. Η απερήμωση των εδαφών στις περιοχές αυτές οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως: • Η υπερβολική και συνεχής διάβρωση των εδαφών λόγω της εντατικής εκμετάλλευσής τους με χρήση ακατάλληλων μεθόδων. Το πρόβλημα είναι εντονότερο σε επικλινή και περιθωριοποιημένα εδάφη. • Η μείωση των θρεπτικών συστατικών των εδαφών /και όξυνσή τους λόγω λανθασμένης τεχνητής αναπλήρωσης των θρεπτικών συστατικών τους ή εξαιτίας της ρύπανσής τους από την υπερβολική χρήση οργανικών και ανόργανων αγροχημικών σκευασμάτων. • Η μείωση της ικανότητας κατακράτησης νερού εξαιτίας της μείωσης του όγκου των εδαφών και των οργανικών τους συστατικών, κάτι που οφείλεται στη διάβρωση και στη μείωση της διηθητικότητας του εδάφους (συμπίεση και δημιουργία κρούστας στην επιφάνεια). • Η αλάτωση και συσσώρευση υδάτων εξαιτίας υπερβολικής άρδευσης των εδαφών χωρίς να γίνεται ικανοποιητική διοχέτευση και στράγγιση των ποσοτήτων αυτών. • Ηέλλειψηνερούεξαιτίας τηςμείωσης τηςπαροχετευτικής ικανότητας των υπόγειων και επιφανειακών υδατικών σωμάτων. Η Κύπρος έχει από καιρό αναγνωρίσει την πιεστική αυτή ανάγκη για διαχείριση και έλεγχο του φαινόμενου της απερήμωσης με τις περίπλοκες δυναμικές της, οι οποίες επηρεάζονται τόσο από τα φυσικά φαινόμενα όσο και από την ανθρώπινη δραστηριότητα και τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον και την κοινωνία. Το φαινόμενο της απερήμωσης σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι αναστρέψιμο αλλά σε κάποιες άλλες όχι. Στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης προσδιορίζονται οι απειλούμενες περιοχές και περιγράφονται ο βαθμός τρωτότητάς τους στην απερήμωση, η εκτίμηση της ακολουθούμενης πολιτικής και μέτρων, εκτίμηση ανάγκης εισαγωγής Απερήμωση Μαριλένα Παπασταύρου Λειτουργός Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος Ως απερήμωση χαρακτηρίζεται η υποβάθμιση των γαιών που προκαλείται από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των κλιματικών αλλαγών και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Το φαινόμενο επηρεάζει την Κύπρο και οδηγεί στην απώλεια της παραγωγικότητας των εδαφών με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των γαιών. Η υποβάθμιση αυτή επιφέρει μείωση ή απώλεια της βιολογικής ή οικονομικής παραγωγικότητας και ποικιλότητας αρδευόμενων και μη γεωργικών εδαφών ή βοσκοτόπων και δασών, και έχει αντίκτυπο στην οικολογία του τόπου, στα εισοδήματα των κατοίκων των επηρεαζόμενων περιοχών και στην ποιότητα ζωής τους.