ΑΓΡΟΤΗΣ - ΤΕΥΧΟΣ 474

13 A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 8 / T E Υ Χ Ο Σ 4 7 4 ΓΕΩΡΓIΑ Τα βακτήρια γενικά ευνοούνται από συνθήκες υψηλής υγρασίας και πολλαπλασιάζονται ταχύτατα εφόσον βρεθούν στις κατάλληλες συνθήκες. Η πολυπλοκότητα και το μη ορατό μέγεθός τους δυσκολεύει την άμεση, μακροσκοπική αναγνώρισή τους ως φυτοπαθογόνων. Σε αυτό συμβάλλει, κυρίως, το γεγονός ότι μόνο τα συμπτώματα μπορεί να παρατηρηθούν και όχι το σώμα του οργανισμού, συμπτώματα, όμως, που μπορεί να εμφανίζονται και από άλλες αιτίες και χρειάζεται αρκετή εμπειρία για να διακριθούν. Υπάρχουν, ωστόσο, κάποια συμπτώματα (παθογνωμονικά συμπτώματα) και κάποιες ασθένειες που είναι κοινές σε συγκεκριμένα είδη φυτών και είναι γνωστό πως προκαλούνται από βακτήρια τα οποία μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για προσβολή από βακτήρια. Η αδροβακτηρίωση είναι παρόμοια ασθένεια και παρουσιάζει αντίστοιχα συμπτώματα με τις αδρομυκώσεις, ωστόσο η αναγνώρισή της είναι πολύ πιο δύσκολή σε σχέση με τις αδρομυκώσεις. Τα βακτήρια προσβάλλουν τα φυτά φράζοντας τα αγγεία του ξύλου με συνέπεια την απότομη μάρανση ολόκληρου ή μέρους του φυτού. Στις αδροβακτηριώσεις παρατηρείται, επίσης, μεταχρωματισμός στα αγγεία του ξύλου. Τα καρκινώματα είναι κοινό σύμπτωμα στην ελιά όπου εμφανίζονται όγκοι στα κλαδιά. Εμφανίζονται, επίσης, με διάφορες μορφές και σε άλλα φυτά, σε διάφορα μέρη του φυτού όπως η ρίζα και οι βλαστοί. Παρόμοιους όγκους στις ρίζες δημιουργούν, επίσης, οι νηματώδεις και τα ωφέλιμα αζωτοβακτήρια. Τα έλκη είναι ανοικτές πληγές στο φυτό. Μπορεί να συνοδεύονται από την παρουσία επουλωτικού ιστού που δημιουργείται από την προσπάθεια του φυτού να επουλώσει την πληγή και την έκκριση κόμμεως (ρετσίνι). Έλκη, επίσης, δημιουργούν και κάποιοι μύκητες. Ενώ η παρουσία κόμμεως (ρετσίνι) μπορεί να είναι η φυσιολογική αντίδραση των φυτών (πεύκα, μαστίχα κ.ά.), η παρουσία βλέννας ή υγρού πάνω στο φυτό, ιδιαίτερα πάνω σε σάπιες περιοχές, υποδηλώνει παρουσία βακτηρίων, και είναι γνωστή ως βακτηριακή εξίδρωση ή βλέννα . Το βακτηριακό κάψιμο προκαλεί μαύρισμα (σκούρο καφέ) των προσβεβλημένων περιοχών, ιδιαίτερα των τρυφερών κορυφών, και μάρανσή τους. Τα φύλλα μοιάζουν να έχουν καεί από φωτιά. Κάψιμο κορυφής μερικές φορές παρατηρείται και στα νεαρά φυτά από υπερβολική λίπανση. Σε όλες τις περιπτώσεις βακτηριακών προσβολών συνιστάται ο έλεγχος της υγρασίας, αφαίρεση και κάψιμο των προσβεβλημένων περιοχών ή φυτών και προληπτικές εφαρμογές κυρίως με χαλκούχα σκευάσματα. Βακτηριοκτόνο ή βακτηριοστατική δράση έχουν κάποια ωφέλιμα βακτήρια που χρησιμοποιούνται στη βιολογική γεωργία και σκευάσματα με βάση την πρόπολη. Ιοί Ο ιός είναι ένας παθογόνος παράγοντας που δρα μολύνοντας τα κύτταρα ενός οργανισμού, ενσωματώνοντας το γενετικό του υλικό στο γονιδίωμα του ξενιστή και χρησιμοποιώντας για τον πολλαπλασιασμό του τους μηχανισμούς αντιγραφής των κυττάρων του. Οι ιοί χαρακτηρίζονται, κατά συνέπεια, ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα. Κατά γενική αποδοχή οι ιοί μεταλλάσσονται και εξελίσσονται, αν και δεν υπάρχει γενική συμφωνία για το αν μπορούν να θεωρηθούν έμβιοι οργανισμοί. Η μελέτη του γενετικού υλικού διαφόρων ιών έδειξε περισσότερες ομοιότητες με το γενετικό υλικό των ξενιστών τους παρά με το γενετικό υλικό άλλων ιών. Στα φυτά, όπως και σε όλους τους έμβιους οργανισμούς, οι ιοί είναι υποχρεωτικά παράσιτα καθώς πολλαπλασιάζονται αποκλειστικά μέσα στον ξενιστή τους. Είναι πολύ μικρότεροι σε μέγεθος τόσο από τους μύκητες όσο και από τα βακτήρια και μπορούν να μελετηθούν, εκτός από εξαιρέσεις, μόνο με τη χρήση ηλεκτρονικού μικροσκοπίου. Οι ιοί μεταφέρονται στα φυτά μέσω άλλων οργανισμών, κυρίως εντόμων ή νηματωδών, γνωστών ως φορέων. Οι ιοί εισέρχονται στα φυτικά κύτταρα από τις πληγές που δημιουργούν οι φορείς. Μέσα στο φυτό οι ιοί μετακινούνται γρήγορα και έτσι μολύνουν ολόκληρο το φυτό. Άλλοι τρόποι μετάδοσης των ιών είναι το μολυσμένο αγενές πολλαπλασιαστικό υλικό, ο εμβολιασμός με μολυσμένο μόσχευμα, το μολυσμένο εγγενές πολλαπλασιαστικό υλικό (σπέρματα, έμβρυο), η γύρη, η επαφή με μολυσμένο φυτικό χυμό και με μικροοργανισμούς όπως βακτήρια και μύκητες. Οι φυτοπαθογόνοι ιοί μπορεί να έχουν περιορισμένο ή μεγάλο εύρος ξενιστών. Μακροσκοπικά οι προσβολές των ιών πάνωστα φυτά γίνονται αντιληπτές μόνο με την εμφάνιση διαφόρων συμπτωμάτων που περιλαμβάνουν ατροφίες και υπερτροφίες, παραμορφώσεις, μεταχρωματισμούς, εκκρίσεις, νεκρώσεις και πτώσεις οργάνων, συμπτώματα τα οποία παρατηρούνται και σε άλλες ασθένειες. Για την αντιμετώπιση ή τουλάχιστον τον περιορισμό των ιώσεων είναι απαραίτητηηχρήσηυγιούςπολλαπλασιαστικού υλικού από υγιείς μητρικές φυτείες, οι οποίες υφίστανται επιμελή ιολογικό έλεγχο. Ακόμη, συνιστάται εκρίζωση και καταστροφή των φυτών που εμφανίζουν ύποπτα συμπτώματα μέσα στην καλλιέργεια. Απαραίτητη είναι και η απολύμανση των γεωργικών εργαλείων κατά τη χρήση τους στις γεωργικές εργασίες. Επίσης, όπου κρίνεται αναγκαίο σημαντική είναι η καταπολέμηση των φορέων των ιών με χημικό ή άλλο τρόπο και η προστασία των φυτών με θερμοκήπια, δικτυοκήπια κ.ά. ώστε να εμποδιστεί η μεταφορά των ιώσεων από έντομα φορείς. Τέλος, σημαντική είναι, επίσης, και η καταστροφή φυτών ξενιστών των ιών ή των φορέων των ιών μέσα ή γύρω από τις καλλιέργειες. Ασθένειες σε διάφορες καλλιέργειες