Εθνική Φρουρά & Ιστορία

46 ΕΘΝΙΚΗ ΦΡΟΥΡΑ & ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΥΧΟΣ 40 Ο ΙΟΥΛΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017 «νικήσαμε». Αδιάφορο τι σημαίνει αυτό το «νικήσαμε». Μια που μπορούμε και το φωνάζουμε, τι μας νοιάζει για τα ρέστα;» 27 Αυτό ήταν, σε γενικές γραμμές, το πλαίσιο στο οποίο εκφωνήθηκε ο λόγος του Μακαρίου. Η επιλογή τόσο των βασικών θεματικών παραμέτρων όσο και των ρητορικών μέσων πειθούς επηρεάστηκε αναπόδραστα από αυτή την ιδιαίτερη συγκυρία. Ρητορικός υπομνηματισμός του «Νενικήκαμεν» 28 Προτού προχωρήσουμε στον ρητορικό υπνομνηματισμό του λόγου του Μακαρίου, δηλαδή στην εξέταση των ρητορικών μέσων πειθούς, με τα οποία ο ομιλητής προσπάθησε να ελέγξει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ακροατηρίου του και να (ανα)διαμορφώσει τις πεποιθήσεις του, οφείλουμε να αναφερθούμε σε δύο σημαντικά θεωρητικά ζητήματα: τον όρο «ακροατήριο» και τον χαρακτήρα του λόγου που εκφωνήθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο. Ο όρος «ακροατήριο» χρειάζεται θεωρητική επαναξιολόγηση. Στο βιβλίο Attic Oratory and Performance , το οποίο εξετάζει τη ρητορική σκευή και τα μέσα πειθούς σημαντικών λόγων της αρχαιότητας, ο όρος αυτός αποκτά δύο, μεταξύ τους διακριτές, διαστάσεις: το «φυσικό ακροατήριο» και το «νοητικό ακροατήριο». Ως «φυσικό ακροατήριο» μπορεί να οριστεί το πλήθος των ατόμων τα οποία παρακολουθούν ένα λόγο. 29 Άτομα διαφορετικών ηλικιών, οικονομικών και κοινωνικών διαστρωματώσεων, εθνικοτήτων, πολιτικών, πολιτισμικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Η πανσπερμία αυτή των μελών ενός ακροατηρίου καθιστά εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα τη σύνθεση ενός λόγου που να έλκει και να μαγεύει την ολότητα του ακροατηρίου. Ο ρήτορας αναγκάζεται να συνθέτει τον λόγο του με βάση στοιχεία τα οποία διαθέτει για την επικρατούσα τάση στο ακροατήριό του. Αν, για παράδειγμα, θέλει να χρησιμοποιήσει θρησκευτικές αναφορές, και η επικρατούσα τάση στο ακροατήριό του είναι αυτή των χριστιανών, τότε οι αναφορές του θα είναι χρωματισμένες με το χριστιανικό στοιχείο. Στην περίπτωση του λόγου του Μακαρίου τα πράγματα είναι λίγο ως πολύ ξεκάθαρα: ο Αρχιεπίσκοπος μιλούσε σε ένα ακροατήριο Ελλήνων Κυπρίων, χριστιανών Ορθοδόξων στο θρήσκευμα, που ασπάζονταν την πολιτική του και δέχονταν τον ίδιο ως πολιτικό, εκτός από θρησκευτικό, ηγέτη της Κύπρου. Εκτός, όμως, από το «φυσικό ακροατήριο» λόγος μπορεί να γίνει και για το «νοητικό ακροατήριο». Ο ρήτορας στο αρχαίο αθηναϊκό δικαστήριο ήξερε ότι συνέθετε λόγους τόσο για να πείσει τους δικαστές και να δελεάσει τους παρευρισκόμενους πολίτες αλλά και για να διασπείρει την πολιτική του επιχειρηματολογία στην πόλη, και να κερδίσει με αυτή τις πολιτικές φατρίες και τους πολίτες. Με ανάλογο τρόπο δομεί θεματικά τον λόγο του και ένας σύγχρονος πολιτικός ρήτορας: τόσο για να 27. «Είναι ολίγον... βαρήκοος και πολύ ενωτικός», Ελευθεροτυπία , 16 Νοεμβρίου 2013. 28. Η ομιλία του Μακαρίου παρατίθεται στο Ηλιάδης (2011) 156-159. 29. Serafim (2017) 20.