Ιοί και συναφή παθογόνα των εσπεριδοειδών στην Κύπρο και αναδυόμενες ασθένειες υψηλού κινδύνου για την εσπεριδοκαλλιέργεια

9 ΙΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΗ ΠΑΘΟΓΟΝΑ ΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΚΑΙ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ 1. Ιολογικές ασθένειες των εσπεριδοειδών στην Κύπρο 1.1 Ο ιός της τριστέζας των εσπεριδοειδών ( Citrus tristeza virus ) Ο ιός της τριστέζας των εσπεριδοειδών (CTV) προσβάλλει όλα τα είδη εσπεριδοειδών και μερικά είδη του γένους Passiflora . Αναφέρθηκε για πρώτη φορά στη Λατινική Αμερική στα τέλη του 19 ου αιώνα και θεωρείται μια από τις πιο καταστροφικές ιολογικές ασθένειες των εσπεριδοειδών σε όλο τον κόσμο. Ανήκει στο γένος Closterovirus της οικογένειας Closteroviridae και είναι ο μεγαλύτερος σε μέγεθος φυτικός ιός. Έχει χαρακτηριστικά εύκαμπτα νηματοειδή ιοσωμάτια με μήκος 2.000 nm και διάμετρο 10-12 nm και τo γονιδίωμά του αποτελείται από ένα μονόκλωνο μόριο ριβοζονουκλεϊνικού οξέως (RNA) με 20.000 περίπου νουκλεοτίδια (Bar-Joseph et al ., 1989). Εκτιμάται ότι ο ιός υπήρχε από την αρχαιότητα σε εσπεριδοειδή που καλλιεργούνταν στην Κίνα και την Ιαπωνία. Επειδή τότε ο πολλαπλασιασμός των δέντρων γινόταν αποκλειστικά με τον σπόρο, η ασθένεια δεν μεταδιδόταν. Κατά τον 19 ο αιώνα, η διάδοση της μυκητολογικής ασθένειας της κομμίωσης οδήγησε στην ευρεία χρήση της ανθεκτικής στον μύκητα κιτρομηλιάς ( C. aurantium ) ως υποκειμένου. Ωστόσο, η κιτρομηλιά ως υποκείμενο παρουσίασε σημαντική ευπάθεια στον ιό της τριστέζας (Rocha-Peña et al ., 1998). Η πρώτη σοβαρή επιδημία παρουσιάστηκε το 1930 στην Αργεντινή, όπου και καταστράφηκαν πολλές νέες φυτείες πορτοκαλιών που ήταν εμβολιασμένες σε κιτρομηλιά. Το 1937 η ασθένεια εμφανίστηκε και στη Βραζιλία, χώρα που έχει την πρώτη θέση σε παραγωγή εσπεριδοειδών παγκοσμίως και κατέστρεψε εκατομμύρια δέντρα που ήταν εμβολιασμένα σε κιτρομηλιές (Bar-Joseph et al ., 1989). Η ραγδαία ανάπτυξη του εμπορίου και η εύκολη μετακίνηση πολλαπλασιαστικού υλικού σε συνδυασμό με την εντατικοποίηση της καλλιέργειας είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη γεωγραφική εξάπλωση του ιού της τριστέζας ανά την υφήλιο. Ο ιός μεταδίδεται με μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό (εμβόλια) και με διάφορα είδη αφίδων. Η μετάδοση του ιού με τις αφίδες γίνεται κατά ημι-έμμονο τρόπο. Η αφίδα, αφού τραφεί σε ένα δένδρο που είναι μολυσμένο με τριστέζα, φέρει τον ιό και μπορεί να τον μεταδώσει για 24-48 ώρες. Ο ιός δεν πολλαπλασιάζεται μέσα στο έντομο και έτσι η αφίδα με την πάροδο του χρόνου χάνει την ικανότητα να μεταδίδει τον ιό (Rocha-Peña et al ., 1995). Η ικανότητα μετάδοσης του ιού εξαρτάται άμεσα από το είδος της αφίδας-φορέα. Στην Κύπρο και τη μεσογειακή λεκάνη, η μετάδοση της τριστέζας στη φύση γίνεται κυρίως από την αφίδα Aphis gossypii , η οποία όμως δεν θεωρείται ιδιαίτερα αποτελεσματικός φορέας (Gottwald et al. , 1995). Άλλα είδη αφίδων που θεωρούνται φορείς του ιού της τριστέζας αλλά δεν την μεταδίδουν αποτελεσματικά είναι: Aphis spiraecola, Toxoptera aurantii, Myzus percicae, Dactynotus jaceae και Aphis craccivora (Rocha-Peña et al ., 1995). Ο πιο αποτελεσματικός φορέας του ιού είναι η καστανή αφίδα των εσπεριδοειδών Toxoptera citricida, που μεταδίδει κυρίως σοβαρά στελέχη του ιού. Εκτιμάται ότι η βιολογία, ο αναπαραγωγικός ρυθμός και ο τρόπος διασποράς και διατροφής του εντόμου στα εσπεριδοειδή ξενιστές του συμβάλλουν στην ιδιαίτερα αυξημένη αποτελεσματικότητα της αφίδας ως φορέα του CTV (Gottwald, T.R. 2010). Παρά την ευρεία γεωγραφική διάδοση του σημαντικού αυτού εντόμου, προς το παρόν δεν εντοπίζεται στην περιοχή της Μεσογείου και την Κύπρο. Ωστόσο, ο εντοπισμός της