Ιοί και συναφή παθογόνα των εσπεριδοειδών στην Κύπρο και αναδυόμενες ασθένειες υψηλού κινδύνου για την εσπεριδοκαλλιέργεια

ΙΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΗ ΠΑΘΟΓΟΝΑ ΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΚΑΙ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ 8 Οι ιοί είναι μόρια νουκλεϊνικού οξέως που αποτελούνται από RNA ή DNA και παρουσιάζουν μια μοναδική ικανότητα να εισβάλλουν, να αναπαράγονται και να χρησιμοποιούν τις απαραίτητες χημικές ενώσεις, τα κατάλληλα ενζυμικά συστήματα και τα αναγκαία οργανίδια των φυτικών κυττάρων για τη διαιώνισή τους. Προκαλούν σημαντικές φυσιολογικές και μορφολογικές αλλοιώσεις στα φυτά και οδηγούν στη μείωση ή στην υποβάθμιση της γεωργικής παραγωγής. Μεταδίδονται με διάφορους τρόπους και μηχανισμούς που συμπεριλαμβάνουν τη μεσολάβηση φορέων, τη χρήση μολυσμένου πολλαπλασιαστικού υλικού καθώς και μηχανικά μέσα. Τα ιοειδή είναι τα μικρότερα και τα πιο απλά παθογόνα των φυτών που γνωρίζουμε σήμερα. Αποτελούνται από κυκλικό ριβοζονουκλεϊνικό οξύ (RNA) απλής αλυσίδας και, παρά το υπερ- μικροσκοπικό τους μέγεθος, είναι ικανά να αναπαράγονται σε ευπαθείς ξενιστές και σε κάποιες περιπτώσεις να προκαλούν σημαντικές ασθένειες. Μεταδίδονται πολύ εύκολα από φυτό σε φυτό με μηχανικό τρόπο, δηλαδή με την επαφή μολυσμένου χυμού μέσω εργαλείων, χεριών, καθώς και με το μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό. Τα προκαρυωτικά παθογόνα αναφέρονται σε μονοκύτταρους μικροοργανισμούς που είναι ικανοί να προκαλούν ασθένειες και διακρίνονται σε βακτήρια, φυτοπλάσματα και σπειροπλάσματα. Τα βακτήρια έχουν πολύ απλή κυτταρική δομή που περιβάλλεται από κυτταρική μεμβράνη, σχήμα που ποικίλλει (σφαιρικό, ραβδοειδές ή νηματοειδές) και είναι ορατά μόνο κάτω από οπτικό μικροσκόπιο. Πολλαπλασιάζονται με διχοτόμηση και διασπείρονται με το μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό και ιστούς προσβεβλημένων οργάνων, το έδαφος, το νερό, τον άνεμο, ορισμένα αρθρόποδα, ζώα, καθώς και με την ανθρώπινη δραστηριότητα. Αρκετά είδη βακτηρίων μπορούν να καλλιεργηθούν σε τεχνητά υποστρώματα. Τα φυτοπλάσματα είναι μικροοργανισμοί που δεν διαθέτουν κυτταρική μεμβράνη, έχουν συνήθως σφαιρικό σχήμα, αποικίζουν τα αγγεία του ηθμού των φυτών και μεταδίδονται με τον εμβολιασμό μολυσμένου υλικού και διάφορα είδη τζιτζικιών (τέττιγες). Δεν μπορούν να καλλιεργηθούν σε τεχνητά υποστρώματα. Τέλος, τα σπειροπλάσματα έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά με τα φυτοπλάσματα και διαφέρουν στο ότι έχουν σπειροειδή μορφή και δυνατότητα αυτόνομης κίνησης. Μπορούν να ανακτηθούν από τους μολυσμένους ξενιστές και να καλλιεργηθούν σε τεχνητά υποστρώματα (Agrios, 2005). Επί του παρόντος δεν υπάρχουν χημικές ουσίες με ικανότητα να θεραπεύουν ιολογικές προσβολές, ιοειδή ή προκαρυωτικά παθογόνα σε φυτά, με αποτέλεσμα η αντιμετώπισή τους να περιορίζεται στην εφαρμογή μέτρων πρόληψης της μόλυνσης. Η γνώση της βιο-οικολογίας των φυτοπαθογόνων αυτών ομάδων, των φυτικών τους ξενιστών καθώς και των τρόπων μετάδοσης και εξάπλωσής τους στη φύση αποτελεί σημείο-κλειδί για την επιτυχή αντιμετώπισή τους. Ο Κλάδος Φυτοπροστασίας του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών (ΙΓΕ) από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 συμμετείχε σε διάφορα εθνικά, διακρατικά και ευρωπαϊκά προγράμματα, καθώς και άλλες ερευνητικές δραστηριότητες για την επίλυση προβλημάτων που προκαλούνταν από φυτοπαθογόνα των εσπεριδοειδών. Σκοπός του παρόντος Ενημερωτικoύ Δελτίου είναι η ανασκόπηση των κυριότερων ιολογικών και συναφών ασθενειών των εσπεριδοειδών που αναφέρθηκαν στην Κύπρο, καθώς και η ενημέρωση για άλλες σημαντικές ασθένειες υψηλού κινδύνου για τα εσπεριδοειδή της Κύπρου.