Ιοί και συναφή παθογόνα των εσπεριδοειδών στην Κύπρο και αναδυόμενες ασθένειες υψηλού κινδύνου για την εσπεριδοκαλλιέργεια

7 ΙΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΗ ΠΑΘΟΓΟΝΑ ΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΚΑΙ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Εισαγωγή Τα εσπεριδοειδή στην Κύπρο Τα εσπεριδοειδή αποτελούν μια από τις πιο σημαντικές αρδευόμενες δενδρώδεις καλλιέργειες στην Κύπρο, καθώς καταλαμβάνουν έκταση 2.700 περίπου εκταρίων με μέση ετήσια παραγωγή γύρω στους 106.000 τόνους και συνολική αξία που ξεπερνά τα 33 εκατομμύρια ευρώ. Παρά την πτωτική τάση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, τα εσπεριδοειδή εξακολουθούν να θεωρούνται ένα από τα κυριότερα εξαγώγιμα γεωργικά προϊόντα, αφού κατά το 2014 η συνολική ποσότητα εξαγωγών ξεπέρασε τους 37.000 τόνους, με έσοδα που φτάνουν τα 20 εκατομμύρια ευρώ (Γεωργικές Στατιστικές 2014/ΙΙ/44). Σημειώνεται ότι ο κύριος όγκος εξαγωγών γίνεται προς διάφορες χώρες της Ευρώπης και τη Ρωσία. Η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της Κύπρου, αφού άρχισε από τα μεσαιωνικά χρόνια με λεμονιές, νεραντζιές, πορτοκαλιές, κίτρα, γλυκολεμονιές και κουμανταντάδες. Κατά τον 19 ο αιώνα προστέθηκαν στην παραγωγή της μεγαλονήσου η γιαφίτικη πορτοκαλιά και η μανταρινιά, ενώ περί τις αρχές του 20 ου αιώνα εισήχθησαν νέες ποικιλίες όπως τα γκρέιπφρουτ, τα βαλέντσια, τα ομφαλοφόρα και τα κοκκινόσαρκα πορτοκάλια (Καπαρή-Ησαΐα, 2005). Κατά τα παλαιότερα χρόνια ο πολλαπλασιασμός των εσπεριδοειδών γινόταν με τη φύτευση σπόρων ή το ρίζωμα μοσχευμάτων, γεγονός που περιόριζε τη γεωγραφική διάδοση ασθενειών. Ωστόσο η χρήση του σπόρου εγκαταλείφθηκε εξαιτίας της δημιουργίας μεγάλης γενετικής ποικοιλομορφίας μεταξύ των ποικιλιών. Η ταυτοποίηση και η εξάπλωση της μυκητολογικής ασθένειας της φυτόφθορας (γνωστής και ως κομμίωσης) που προκαλείται από τους φυτοπαθογόνους μύκητες Phytopthora citriphora και P. parasitica περί το 1824, οδήγησε στην καθιέρωση της χρήσης του υποκειμένου της κιτρομηλιάς ή νεραντζιάς ( Citrus aurantium L.), λόγω της ανθεκτικότητας που παρουσιάζει. Στις αρχές του 20 ου αιώνα, η εμφάνιση και η ευρεία διάδοση της ιολογικής ασθένειας της τριστέζας των εσπεριδοειδών ( Citrus tristeza virus , CTV) επηρέασε αρνητικά σχεδόν όλα τα εσπεριδοειδή που ήταν εμβολιασμένα σε κιτρομηλιά και οδήγησε στην ανάγκη χρήσης άλλων υποκειμένων πιο ανεκτικών στον ιό (Bar-Joseph et al ., 1989). Πολλά, όμως, από τα νέα υποκείμενα παρουσίασαν ευαισθησία σε άλλες ασθένειες, καθώς και προβλήματα προσαρμοστικότητας σε διάφορες εδαφοκλιματικές συνθήκες (Lee et al ., 1994). Ιοί, ιοειδή και προκαρυωτικά παθογόνα που προκαλούν ασθένειες στα εσπεριδοειδή Τα εσπεριδοειδή προσβάλλονται από διάφορες ασθένειες που προκαλούνται από φυτοπαθογόνους παράγοντες όπως ιούς, ιοειδή, μύκητες, βακτήρια και φυτοπλάσματα. Μέχρι στιγμής περισσότερες από 100 διαφορετικές ασθένειες έχουν αναφερθεί να προσβάλλουν τα εσπεριδοειδή διεθνώς. Προκαλούνται από τουλάχιστον 60 είδη μυκήτων, 20 είδη προκαρυωτικών παθογόνων (βακτήρια και φυτοπλάσματα), 12 ιούς και 7 ιοειδή, ενώ παράλληλα υπάρχουν και αρκετές ασθένειες αγνώστου αιτιολογίας (Timmer et al ., 2002).