Ιοί και συναφή παθογόνα των εσπεριδοειδών στην Κύπρο και αναδυόμενες ασθένειες υψηλού κινδύνου για την εσπεριδοκαλλιέργεια

ΙΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΗ ΠΑΘΟΓΟΝΑ ΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΚΑΙ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ 16 2. Ιοειδή των εσπεριδοειδών Τα ιοειδή είναι μικροσκοπικά μόρια RNA με μονή αλυσίδα και μέγεθος που κυμαίνεται περί τα 246-401 νουκλεοτίδια. Παρουσιάζουν υψηλό βαθμό δευτεροταγούς δομής, γεγονός που καθιστά το μόριό τους πολύ σταθερό με αποτέλεσμα να ευνοείται η εύκολη μετάδοση με μηχανικά μέσα. Πολλαπλασιάζονται αυτόνομα και η αναπαραγωγή τους βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στη συμμετοχή του γενετικού υλικού των φυτών ξενιστών. Αυτό οδηγεί στην πρόκληση παρόμοιων συμπτωμάτων με εκείνα των φυτικών ιών που εκδηλώνονται με μορφολογικές, φυσιολογικές και βιοχημικές μεταβολές στους ιστούς των φυτών. Η ένταση και τα συμπτώματα προσβολής από τα ιοειδή εξαρτώνται από το είδος και την ευπάθεια του ξενιστή. Συνήθως περιλαμβάνουν την εμφάνιση μεταχρωματισμών, ποικιλοχλωρώσεων, νεκρώσεων, παραμορφώσεων οργάνων του φυτού, νανισμού, ικτέρων κ.λπ . Υπάρχουν, ωστόσο, και περιπτώσεις κατά τις οποίες η προσβολή από τα ιοειδή δεν οδηγεί στην εκδήλωση συμπτωμάτων και το φυτό ξενιστής παρουσιάζει λανθάνουσα μόλυνση. Η μετάδοση των ιοειδών γίνεται κυρίως με μηχανικά μέσα (επαφή μολυσμένου χυμού, εργαλεία κλαδεύματος και εμβολιασμού), καθώς και με τον εμβολιασμό προσβεβλημένου πολλαπλασιαστικού υλικού. Η ανίχνευση των ιοειδών γίνεται με βιοδοκιμές σε φυτοδείκτες, ενώ τα τελευταία χρόνια ευρεία εφαρμογή βρίσκουν οι μοριακές εργαστηριακές δοκιμές. Στην Κύπρο μέχρι στιγμής έχουν ταυτοποιηθεί πέντε διαφορετικά ιοειδή που προσβάλλουν τα εσπεριδοειδή: • Ιοειδές της εξωκόρτιδας των εσπεριδοειδών ( Citrus exocortis viroid , CEVd) • Ιοειδές του νανισμού του λυκίσκου (γνωστό και ως ιοειδές της καχεξίας ή ξυλοπόρωσης ή 2) ( Hop stunt viroid , HSVd) • Ιοειδές του κυρτού φύλλου των εσπεριδοειδών (γνωστό και ως ιοειδές 1, Citrus bent leaf viroid , CBLVd) • Ιοειδές του νανισμού των εσπεριδοειδών (γνωστό και ως ιοειδές 3, Citrus dwarfing viroid , CDVd) • Ιοειδές της ρηγμάτωσης του φλοιού των εσπεριδοειδών (γνωστό και ως ιοειδές 4, Citrus bark cracking , CBCVd) Τα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης που έγινε από το ΙΓΕ έδειξε ότι το ιοειδές της εξωκόρτιδας είναι το πιο διαδεδομένο ιοειδές στα εσπεριδοειδή της Κύπρου με ποσοστό προσβολής που φτάνει το 80% (σε σύνολο 1.200 δειγμάτων). Προκαλεί συμπτώματα αποφλοίωσης του κεντρικού βλαστού κάτω από το σημείο εμβολιασμού σε ευπαθή υποκείμενα όπως η Γλυκολεμονιά, τα Citranges, Rangpur κ.ά. Ακολουθεί το ιοειδές του νανισμού του λυκίσκου (καχεξία) σε ποσοστό 60% που προκαλεί ξήρανση κλαδίσκων, βαθμιαία παρακμή του δένδρου και εμφάνιση κόμμεως στον φλοιό πάνω από το σημείο εμβολιασμού, και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στα μανταρινοειδή (Κλημεντίνες, Nova, Αρακαπά, Μαντόρες, Minneola, Orlando κ.ά) (Εικόνα 6). Τέλος, στην Κύπρο εντοπίζονται