Ιοί και συναφή παθογόνα των εσπεριδοειδών στην Κύπρο και αναδυόμενες ασθένειες υψηλού κινδύνου για την εσπεριδοκαλλιέργεια

ΙΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΗ ΠΑΘΟΓΟΝΑ ΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΚΑΙ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ 12 Τα συμπτώματα δυνατόν να εκδηλωθούν μετά από παρέλευση αρκετών χρόνων ειδικά σε περιπτώσεις προσβολής από ήπιο στέλεχος/φυλή του ιού, οπότε η παραγωγική ζωή του δένδρου είναι αρκετά μεγάλη και κυμαίνεται από 15 μέχρι 20 χρόνια. Σε πολλές περιπτώσεις τα προσβεβλημένα δένδρα είναι ασυμπτωματικοί φορείς του ιού και αποτελούν εστίες μόλυνσης που μπορoύν να μολύνουν άλλα πιο ευπαθή δένδρα (Bar-Joseph et al., 1989; Lee et al., 1994). Αυτό μπορεί να οφείλεται σε μόλυνση από ήπια στελέχη του ιού, σε ανεκτικότητα της ποικιλίας, στο στάδιο ανάπτυξης στο οποίο βρίσκεται το δένδρο ή στις συνθήκες του περιβάλλοντος. 1.1.1 Ο ιός της τριστέζας των εσπεριδοειδών στην Κύπρο Στην Κύπρο ο ιός της τριστέζας εισήχθη με μολυσμένα εμβόλια από τη Νότιο Αφρική το 1929 και ανιχνεύτηκε το 1966 σε 27 δένδρα στο φυτώριο Αμμοχώστου (Papasolomontos and Economides, 1968). Τα δένδρα αυτά καταστράφηκαν και για δύο δεκαετίες επικράτησε η εντύπωση ότι η τριστέζα είχε εξαλειφθεί (Kyriakou and Polycarpou, 1989). Μετά, όμως, από επισκόπηση που έγινε το 1986 από το ΙΓΕ στο πλαίσιο ενός προγράμματος για την παραγωγή υγιούς-ελεγμένου πολλαπλασιαστικού υλικού των εσπεριδοειδών (απαλλαγμένου από συγκεκριμένους ιούς και συναφή παθογόνα), ο CTV εντοπίστηκε σε τέσσερις φυτείες στην επαρχία Αμμοχώστου και Λάρνακας (Kyriakou et al ., 1993; Kyriakou et al ., 1996; Kyriakou et al ., 2002). 1.1.2 Σχέδιο αντιμετώπισης του ιού της τριστέζας των εσπεριδοειδών στην Κύπρο Από το 1992 τέθηκε σε εφαρμογή το Εθνικό Σχέδιο αντιμετώπισης του ιού της τριστέζας με τρείς κύριους στόχους: i. τη συστηματική επισκόπηση των εσπεριδοειδών του τόπου για επισήμανση των προσβεβλημένων δένδρων, ii. την καταστροφή των προσβεβλημένων δένδρων και φυτειών ώστε να παρεμποδιστεί η εξάπλωση της ασθένειας, και iii. τη χρήση υγιούς και πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού για την εγκατάσταση νέων φυτειών και για τον επανεμβολιασμό παλαιοτέρων φυτειών (Kyriakou et al ., 2002; Καπαρή-Ησαία κ.ά . , 2005). Το Σχέδιο εκπονήθηκε από το ΙΓΕ και το Τμήμα Γεωργίας στα πρότυπα παρόμοιων Σχεδίων που εφαρμόζονται και σε άλλες χώρες παραγωγής εσπεριδοειδών, όπως η Ισπανία, το Ισραήλ, οι ΗΠΑ, η Νότιος Αφρική κ.ά. Το ειδικό Σχέδιο αντιμετώπισης του ιού CTV είχε διάρκεια δεκαπέντε χρόνων (1992-2006) και συνολικό προϋπολογισμό 300.000 λιρών Κύπρου που αφορούσαν κυρίως έξοδα αποζημιώσεων για τις εκριζώσεις, πρόσληψη ειδικού προσωπικού, εργαστηριακό εξοπλισμό και αναλώσιμα (απόφαση Yπουργικού Συμβουλίου 34.936 και ημερ. 31/1/91). Η επισκόπηση των εσπεριδοειδών άρχισε από την επαρχία Αμμοχώστου όπου είχε εντοπιστεί για πρώτη φορά ο ιός της τριστέζας και αρκετές φυτείες παρουσίαζαν συμπτώματα αποπληξίας. Ακολούθησε επισκόπηση σε περιοχές της Λευκωσίας και σε φυτείες από άλλες περιοχές της Κύπρου που εκτιμήθηκαν ως πηγές προέλευσης του μολυσμένου πολλαπλασιαστικού υλικού. Παράλληλα, η επισκόπηση γινόταν σε όλες τις φυτείες μιας